Ook Aldous Huxley en C.S. Lewis vandaag 50 jaar dood

Het overlijden van de auteurs van ‘Brave New World’ en ‘De kronieken van Narnia’ op 22 november 1963 werd overschaduwd door de moord op JF Kennedy.

Beide heren waren nochtans grote literaire namen en hadden ook in het maatschappelijk debat een klinkende stem.

Huxley debuteerde op twintigjarige leeftijd als symbolistisch dichter en bedreef in zijn bijna vijftigjarige carrière zowat alle mogelijke literaire genres. Hij zal natuurlijk voor altijd bekend blijven als de schrijver van de sciencefictionroman ‘Brave New World’ (doorgaans in het Nederlands vertaald als ‘Heerlijke Nieuwe Wereld’) uit 1932. Ruim tachtig jaar na publicatie wordt dat werk nog steeds erkend als visionair, omdat hij erin de totalitaire uitspattingen van de Tweede Wereldoorlog lijkt te voorspellen.

‘Brave New World’ is in de eerste plaats een messcherpe allegorie over de maatschappij waarin Huxley volwassen werd, een maatschappij die arbeid volledig ontmenselijkte en van productiviteit en consumptie een religie heeft gemaakt (het fordisme, naar het productiemodel van Henry Ford). In Brave New World krijg je ook al een glimp van een maatschappij waarin de massamedia op grote schaal gebruikt en vooral misbruikt worden. En de eugenetica, die in de nazikampen gruwelijk werd toegepast, had toen Huxley zijn schijnutopie schreef de twijfelachtige eer gangbaar te zijn in brede wetenschappelijke kringen.

Religieus getint

In zijn laatste roman ‘Eiland’, gepubliceerd in 1962, zo’n jaar voor zijn dood, klonk Huxley een pak optimistischer. Hij kan gelezen worden als het utopische antwoord op ‘Brave New World’ en volgde uit ‘Brave New World Revisited’, de non-fictie terugblik op zijn magnum opus uit 1958. Niet alleen de omstandigheden waren zo veranderd dat een update zich opdrong, Huxley zelf was ook geëvolueerd. Sinds de jaren 1950 had hij zich op filosofie, metafysica, het paranormale en oosterse religie geworpen en pionierde hij met allerlei geestesverruimende middelen als lsd. Het leverde boeken op met toepasselijke titels als ‘The Doors of Perception’ en ‘Heaven and Hell’, beide verwijzend naar ‘The Marriage of Heaven and Hell’ van de romantische dichter William Blake.

Huxley’s generatiegenoot C.S. Lewis flirtte niet met religie en metafysica. Hij trok na zijn bekering tot de anglicaanse kerk volop de kaart van religie. Zijn belangrijkste werk naast fictie, was van theologische en apologetische aard. Lewis, professor middeleeuwse literatuur aan de universiteit van Oxford, maakte er een levenswerk van om een rationele basis te leggen voor het christelijk geloof.

Bij een breed publiek was Lewis het bekendst om zijn zevendelige fantasyserie ‘De Kronieken van Narnia’. Deze werd gepubliceerd tussen 1950 en 1956, werd in 47 talen vertaald en ging ruim 100 miljoen keer over de toonbank. De stap naar een nog breder publiek werd gezet toen in 2005 het eerst uitgegeven boek in de reeks werd verfilmd onder de titel ‘The Chronicles of Narnia: the Lion, the Witch and the Wardrobe’. Daarna volgden nog twee verfilmingen en een vierde is in de maak.

Ook in dit verhaal over kinderen die in het magische land Narnia terecht komen, is Lewis’ geloof sterk aanwezig. De schepper van Narnia is de leeuw Aslan en die heeft nogal wat trekjes van Jezus Christus. Hij offert zich bijvoorbeeld op voor de mensheid, verrijst en wacht op zijn getrouwelingen in het Land van Aslan, het Narniaanse equivalent van de hemel.

In goed, dood gezelschap

Als vooraanstaand lid van de anglicaanse kerk krijgt Lewis bij wijze van eerbetoon op 22 november een plaatsje in de Poets’ Corner van Westminster Abbey. Het is natuurlijk klein bier in vergelijking met de internationale aandacht die dezer dagen aan de moord op Kennedy wordt besteed, maar de diepgelovige, literatuurminnende Lewis zal er in zijn nieuw hoekje in een van de belangrijkste kerken van de Angelsaksische wereld stilletjes heel gelukkig mee zijn.

De toevallige dood van Huxley, Lewis en Kennedy op dezelfde dag inspireerde de Amerikaanse theoloog Peter Kreeft in 1982 tot het schrijven van ‘Between Heaven and Hell’, een roman waarin de drie pas overleden heren elkaar tegenkomen in het vagevuur en er socratische gesprekken over religie, het leven en het hiernamaals beginnen. Religieuze gesprekken? Lewis? Uiteraard. Huxley? Wellicht en met licht verruimde geest. Maar JFK?

Als je de levenswandel bekijkt van de pragmatische Kennedy was religie schijnbaar niet echt een issue. Maar hij zou er toch mee geworsteld hebben. Niet alleen moest hij zijn katholieke achtergrond een strategische plaats geven om in het overwegend evangelische Amerika tot president verkozen te raken, hij zou na de dood van zijn pasgeboren zoontje Patrick in augustus 1963 een geloofscrisis doormaken. Tot de Heer hem door middel van Lee Harvey Oswald op 22 augustus 1963 bij Hem riep.

En zo werd niet alleen de dood van Aldous Huxley en C.S. Lewis overschaduwd door de moord op JFK, maar gebeurt dat ook met deze herinnering aan hun dood.

Jeroen Bert