Taylor Downing vertelt in ‘Churchills oorlogsmachine’ hoe de hulp van ‘boffins’ of wetenschappelijke experts Churchill mee de oorlog deed winnen.
Binnen de groep vertrouwelingen van de Britse regering bracht Churchill tijdens de Tweede Wereldoorlog ook wetenschappers en experts. Iets unieks voor een regeringsleider. Over die uitvinders, wetenschappers, ingenieurs gaat het in ‘Churchills oorlogsmachine’ van Taylor Downing.
Of dat is althans de verwachting die je hebt als je de ondertitel leest van het boek: ‘De kring van experts, wetenschappers en vernieuwers die Churchill naar de overwinning leidde’. Laat me meteen zeggen dat Downing die verwachting niet helemaal inlost.
In de inleiding schrijft historicus en documentairemaker Downing dat zijn boek ‘een nieuwe kijk biedt op de bijzondere jaren van Churchills leiderschap in de oorlog. Het gaat gedeeltelijk over de technologie van de oorlog, gedeeltelijk over hoe Churchill werd gevormd tot de oorlogsleider die hij was en gedeeltelijk over hoe hij de buitenbeentjes en vernieuwers inspireerde om hun gang te gaan en de koers van de Tweede Wereldoorlog te beïnvloeden.’ Maar meteen voegt hij eraan toe dat veel van de personages die in dit boek verschijnen, zelf een boek verdienen.
Midden de actie
Eigenlijk plaatst Downing Churchill zelf centraal en blijkt hij een groot, maar geen blind bewonderaar van de Britse politicus over wie hij met ‘Churchills oorlogsmachine’ in de eerste plaats een korte biografie schreef. En een korte geschiedenis van de oorlog. Boeiend en vlot geschreven, met oog voor details en anekdotes, dat wel.
Hij begint met een paar bladzijden over de vormingsjaren van Churchill en hoe die al vóór de Eerste Wereldoorlog gefascineerd was door nieuwe uitvindingen. En hoe hij het avontuur niet schuwde, integendeel. Als militair en als verslaggever wou hij graag midden in de actie staan. Toen hij in 1913 minister van de Marine was, bleef hij doorgaan met vlieglessen. Dat in een tijd waarin een op de vijfduizend vluchten fataal afliep. Alleen zijn vrouw die zwanger was van een derde kind kon hem overtuigen met vliegen op te houden. Vroeg in WOI had Churchill belangstelling voor militaire innovatie: er was toen al sprake van het doorbreken van geheime codes en hij verdedigde het gebruik van tanks waarvan hij al snel het nut inzag.
Nieuw soort wetenschapper
Met zijn soms lastig karakter en ondanks zijn geringe kennis van wiskunde wist Churchill zich toch te omringen met wetenschappers van allerlei soort. Er kwam een register van astronomen, ingenieurs, chemici, natuurkundigen en noem maar op. Het leger kon op die manier steeds specialisten vinden waarop ze een beroep konden doen. Dit nieuw soort wetenschapper kreeg de bijna onvertaalbare naam ‘boffin’. Technische onderzoekers met veel inventiviteit om soms vreemde oplossingen te bedenken voor prangende vragen. Bijvoorbeeld hoe je Duitse bommenwerpers kon tegenhouden. Door Churchills tussenkomst kreeg Bletchley Park veel meer personeel om de Duitse Enigmacode verder te breken en zo inlichtingen te krijgen over de plannen van Hitler. Hij luisterde naar de raad van o.m. Alan Turing die aan de basis lag van de computer. Tijdens de Slag om Engeland betekende de nog primitieve radar het verschil tussen nederlaag en overwinning. Ook de ontwikkeling van dat instrument steunde Churchill met alle kracht. Hij was toen al ruim in de zestig.
Ganzen die niet kakelen
Er zaten vreemde kerels bij de boffins, weet Downing. Cryptograaf Josh Cooper ging nu en dan naast zijn stoel zitten in Bletchley Park, als hij aan het denken ging stak hij zijn rechterhand achter zijn hoofd en begon zijn linkerschouder te aaien. Een andere boffin vond een das makkelijker dan een riem om zijn broek op te houden. Maar Churchill had veel eerbied voor de codekrakers. ‘De ganzen die de gouden eieren legden en nooit kakelden’, noemde hij ze. Hij verwees naar de vele nuttige informatie die ze brachten en hun complete stilzwijgen over wat ze deden.
Misschien wel de belangrijkste adviseur van Churchill werd Frederick Lindemann, de latere Lord Cherwell. Hij had een middel bedacht om het dodelijke spinnen van een vliegtuig te verhinderen en bracht zijn theorie zelf in de praktijk. De wel zeer arrogante wetenschapper verdedigde plannen voor massale bombardementen op Duitsland, maar geloofde niet in het bestaan van het V-wapen. Hij werd de grote vijand van een andere geleerde, Henry Tizard, in de ‘Slag om de stralen’. Het ging onder meer over het al dan niet bestaan van een middel om Duitse bommenwerpers gemakkelijker naar hun doel te brengen.
Downing schrijft fascinerend over de boffins en hun werk, maar te weinig om de ondertitel van zijn boek echt waar te maken. ‘Churchills oorlogsmachine’ doet een beetje denken aan een televisiereeks over de oorlog. Populair gemaakt, interessant en beslist een goede inleiding voor wie meer wil weten. Een geslaagde appetizer.
Fred Braeckman
Taylor Downing, ‘Churchills oorlogsmachine’, BBNC uitgevers, 367p., 24,95 euro, ISBN 978 90 453 1403 7
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier