Afro-Amerikaanse Maya Angelou krijgt eindelijk eerste literaire prijs

De 85-jarige schrijfster, dichteres en performer Angelou kreeg tijdens haar bewogen leven al heel wat prijzen, maar miste vreemd genoeg elke afspraak met een literaire bekroning.

Daar komt met een carrièreprijs van de National Book Foundation verandering in. Maya Angelou – pseudoniem van Margueritte Johnson – zal de Literarian Award, zoals deze lifetime achievement award heet, op 20 november plechtig ontvangen in New York. Ze krijgt er het gezelschap van romancier E.L. Doctorow, die een medaille voor uitzonderlijke bijdrage tot de Amerikaanse letteren krijgt voor zijn omvangrijke, maatschappijkritische oeuvre.

Maatschappijkritiek is ook wat Maya Angelou haar schrijversleven lang gedreven heeft. Dat deed ze niet zoals Doctorow door historische verhalen tegen het licht te houden, maar door op een confronterend eerlijke manier in haar eigen bewogen leven te wroeten. Ze werd zo als het ware de koningin van de autobiografie, een genre dat ze herdefinieerde.

Voor alle gekooide vogels

Ze schreef in totaal zeven autobiografieën, waarvan de eerste, haar debuut ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ meteen ook haar bekendste, belangrijkste, meest geprezen én meest verguisde werk is. In ‘Caged Bird’, zoals het boek ondertussen gemeenzaam wordt genoemd, vertelt ze in poëtisch maar compromisloos proza over haar jonge leven onder de vleugels van haar grootmoeder, van haar derde tot haar zeventiende levensjaar.

Dat leven moet bikkelhard zijn geweest. Als zwart driejarig meisje werd ze samen met haar één jaar oudere broer door haar scheidende ouders op een trein gezet van Californië naar Arkansas, waar ze terecht kwam in een wereld waar de Afro-Amerikaan, en in het bijzonder een Afro-Amerikaans meisje, alleen in theorie vrij was. Angelou vertelt ongehinderd over hoe ze als jong meisje werd gediscrimineerd, vernederd, verkracht, maar beetje bij beetje de moed en een stem vond om zich tegen die misstanden te verzetten.

Het boek leverde Angelou de eer op de eerste zwarte vrouw te zijn die zo vrijuit over zichzelf schreef. Maar het werd omwille van de ongezouten en zeer levendige voorstelling van racisme en verkrachting ook een van de meest gecensureerde Amerikaanse boeken. Vooral in bibliotheken en scholen was ‘Caged Bird’ menige, vooral blanke, conservatieve hoeder van het fatsoen een doorn in het oog.

Civil Rights

Op het ogenblik van haar debuut in 1969 – op haar 41^ste – had Maya Angelou er al meer dan een volledig leven opzitten. Ze werd moeder op 17 jaar, werkte als prostitué en nachtclubdanseres, was in de jaren 1960 journaliste in Egypte en Ghana, en stond aan de zijde van zowel Martin Luther King als Malcolm X.

De woorden waarmee de directeur van de National Book Foundation, Harold Augenbraum, de keuze voor Angelou motiveert, klinken daarom allesbehalve hol: “Dr. Angelous oeuvre overstijgt de woorden op papier. Ze heeft op de frontlinie van de geschiedenis gestaan, vocht voor maatschappelijke rechtvaardigheid en is nu al verschillende decennia een symbool van de zalvende kracht van literatuur in de hedendaagse wereld.”

Dat laatste mocht Angelou, die naast autobiografisch proza vooral poëzie en essays schreef, in 1993 in de praktijk brengen toen ze haar gedicht ‘On the Pulse of Morning’ op vraag van Bill Clinton mocht voorlezen tijdens diens inhuldiging als Amerikaanse president. In het gedicht riep ze, net als Clinton in zijn toespraak, op tot eenheid onder alle Amerikanen en om het verleden niet te vergeten maar wel te laten rusten.

Angelou mag dan tot nu geen literaire prijs in de wacht hebben gesleept, ze werd wel al beloond met een Tony Award (voor haar rol in het Broadway-stuk ‘Look Away’), drie Grammy’s (voor haar audioboeken), een National Medal of Arts en, last but not least voor een sociaal bewogen auteur, de Presidential Medal of Freedom. Deze laatste kreeg ze uit handen van president Barack Obama, meteen goed voor een teder historisch moment.

Jeroen Bert