11 boeken over WO I die u gelezen moet hebben

De 11 boeken voor 11 november. Frank Hellemans ging op zoek naar de echte WO I-klassiekers.

Het is nog een jaar voordat een eeuwfeest het begin van de Eerste Wereldoorlog zal herdenken maar nu al is de stapel boeken over WO I niet meer te overzien. Van echte tot fictieve oorlogsgeschiedenis: Knack gidst u door de boekenberg met deze essentiële top 11.

1. John Keegan – De Eerste Wereldoorlog – Balans (ook als e-boek)

Beste inleiding tot de militaire geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en daarenboven vlot verteld. Keegan is de Britse militaire historicus die vorig jaar overleed én die een 20-tal historische standaardwerken schreef over de belangrijkste militaire conflicten uit de afgelopen 200 jaar. Dit boek is een synthese van de oorlog in al haar internationale facetten die echter ook inzoomt op het Vlaamse front.

2. Sophie De Schaepdrijver – De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog – Atlas Contact

De Schaepdrijver publiceerde al in 1997 een eerste versie van de manier waarop de Eerste Wereldoorlog in België huishield. Ze bracht nu een lichtjes herwerkte versie ervan op de markt waaraan deze boekensite de nodige aandacht besteedde trouwens. Haar geschiedenis is het Belgische pendant van de internationale synthese van Keegan en als Belgische kant van het oorlogsverhaal ook een standaardwerk.

3. Barbara Tuchmann – De kanonnen van augustus – De Arbeiderspers

De Amerikaanse historica Tuchmann is bekend om haar journalistiek meeslepende en historisch accurate boeken, zoals ‘De waanzinnige veertiende eeuw’. In 1962 publiceerde ze een kroniek van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog met als focus de snikhete augustusmaand waarin de wereldbrand ontstak.

4. Misjoe Verleyen & Marc De Meyer – Augustus 1914: België op de vlucht – Manteau

Zoals De Schaepdrijver de Belgische versie van Keegans grote verhaal brengt, zo vertellen ex-Knack journaliste Verleyen en haar partner De Meyer de Belgische exodus in augustus 1914. En zoals hun grote voorbeeld Tuchmann, dissen zij ook met veel verve het verhaal van anderhalfmiljoen Belgische vluchtelingen op. De getuigenissen van belangrijke Vlaamse schrijvers die vanop de eerste rij de gebeurtenissen toen meemaakten, komen hier eveneens aan bod: van Cyriel Buysse en Stijn Streuvels tot Ernest Claes en Manrix Gijsen. Boekensite-medewerker Fred Braeckman brak onlangs een lans voor dit boek.

5. Modris Eksteins – Lenteriten – Manteau/Anthas

Prachtige reconstructie van de culturele voorgeschiedenis én repercussies van de Eerste Wereldoorlog. Zoals de technologie van de tanks (en de gifgasaanval) de oorlogsvoering definitief moderniseerde, zo brak het dynamische geweld van Igor Stravinsky’s ‘Sacrifice du Printemps’ in mei 1913 met de oude geplogenheden van de statische, 19e-eeuwse esthetica. De Canadese historicus Eksteins trekt zijn verhaal door tot het interbellum en registreert ook de naschokken van WO I in Duitsland en de culturele praktijk. Of hoe de clash van de oorlog haast synchroon verliep met de clash in de kunsten waar avantgarde en nieuwlichterij met een gelijkaardige big bang de moderne kunst deden ontstaan.

6. Chrisje en Kees Brants – Velden van weleer. Reisgids naar de Eerste Wereldorlog – Nijgh & Van Ditmar

Dit is zonder meer de beste oorspronkelijk Nederlandstalige reisgids naar de sporen van de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen en Frankrijk. Diverse historische weetjes en treffende citaten larderen de reisroute van Nieuwpoort tot Compiègne. De Brantsen zijn ook niet te beroerd om tijdens hun afdaling in de hel van weleer een nuchtere toon aan te slaan. Als ze in Diksmuide passeren bijvoorbeeld, krijgt de IJzergemeente het predikaat opgeplakt van ‘fraai gerestaureerd zij het wat saai Vlaams stadje’.

7. Geert Buelens – ‘Europa Europa!’ – Ambo/Manteau

‘Visé marsj Luik mortieren.’ Paul van Ostaijen had aan deze vier woorden genoeg om de soldateske terreur van de Duitse inval in België in augustus 1914 te evoceren. Literatuurhistoricus Geert Buelens gebruikt hem in Europa Europa! als een van de vele dichterlijke kroongetuigen om te demonstreren hoe Europese dichters, van Polen tot in Portugal, de Grote Oorlog in hun gedichten percipieerden. Europa Europa! is een magistrale synthese van hoe Europese dichters tegen de Eerste Wereldoorlog aankeken.

8. Erich Maria Remarque – Van het westelijk front geen nieuws – Bijleveld

Meest bekende realitische roman over hoe het frontleven er werkelijk uitzag voor de doorsneesoldaat. Remarque was zelf soldaat en raakte gewond in de loopgraven. Met veel oog voor het sprekende detail maar zonder in melodrama te vervallen krijgt de lezer een indringend beeld van de oorlogsverschrikkingen.

9. Erwin Mortier – Godenslaap – De Bezige Bij

Mortier schreef deze aparte WO I-roman over een oude vrouw die terugblikt op haar ervaringen aan het front in Ieper. Proustiaans probeert de vertelster die verloren tijd opnieuw te doen herrijzen via een uitgekiend meanderend proza waarvoor Mortier in 2009 de AKO Literatuurprijs won. Knap hoe Mortier de dubbelzinnige fascinatie, die van het oorlogsgeweld uitgaat, in deze roman weet te doen stollen. Dezelfde paradoxale grandioos-gruwelijke sensaties fixeert Ernst Jünger in de tijdloze novelle Oorlogsroes die gebaseerd is op diens eigen frontervaringen.

10. Stefan Brijs – Post voor mevrouw Bromley – Altas/Contact

Swingend epos over de lotgevallen van twee Engelse vrienden die in het Londen van voor WO I twee aparte wegen inslaan: de ene trekt geestdriftig naar het front terwijl de andere Engelse literatuur studeert en zich distantieert van het oorlogsgeweld. Tot hij zijn verdwenen vriend gaat opsporen aan het Franse en Vlaamse front en zo in het Talbot House te Poperinge belandt waar hij de ware toedracht over zijn vermiste vriend te horen krijgt.

11. Stefan Hertmans – Oorlog en terpentijn – De Bezige Bij

Nieuwste parel aan de kroon van de toch al rijke Vlaamse WO I-romantraditie. Hertmans gebruikte de authentieke dagboekaantekeningen van zijn grootvader aan het front om er een portret aan op te hangen van een bijzondere man in een bijzondere eeuw die na de oorlog amateurschilder werd. Zopas raakte bekend dat de prestigieuze Amerikaanse uitgeverij Knopf het boek ook in Engelse vertaling zal brengen.

Frank Hellemans