Ignaas Devisch

Youness: eindelijk een ‘politiek incorrect’ interview op VRT, en toch is het weer niet goed

Ignaas Devisch Medisch filosoof en CEO van denktank Itinera

Het interview met Syriëstrijder Youness op de VRT deed veel stof opwaaien. Moraalfilosoof Ignaas Devisch zet alles eens op een rijtje. ‘Zodra we de verontwaardiging achter ons laten en grondig nadenken over iets blijkt de werkelijkheid steeds complexer.’

Het gewraakte interview met Younnes – Michael – Delefortrie is om meerdere redenen een interessante casus: het interview zelf, de reacties erop, de reactie op de reacties, en het verkrampte stilzwijgen daarna. Tijd voor wat analyse die dieper graaft dan de obligate verontwaardiging.

Ten eerste het interview zelf. Dat was misschien een tikkeltje braafjes maar was best wel ingegeven door een poging om te begrijpen wat er in het hoofd van zo’n kerel omgaat. Een debat was beter geweest maar dat die arme Bart Schols het moet ontgelden, gaat er bij mij niet in. Het geheugen van de gemiddelde kijker, inclusief dat van sommige VRT bazen, is trouwens erg kort: op 20 januari 2015 is een ploeg van Terzake mee op pad gegaan met Younnes.

Youness: eindelijk een ‘politiek incorrect’ interview op VRT, en toch is het weer niet goed

Dat mocht toen blijkbaar wel. We weten allemaal dat sociale media een hysterisch forum bieden aan onze neiging tot verontwaardiging en grondig nadenken over gebeurtenissen zit er dan even niet in. Maar dat (de bazen van) televisiemakers hier zo vlotjes in meegaan, zegt veel over het gebrek aan journalistieke moed van de betrokkenen.

Is wat Younnes in dat interview vertelt misselijkmakend? Zeker en vast. Hij getuigt in zekere zin van wat de Algerijnse schrijver Kamel Daoud in een interview omschrijft als ‘de behoefte aan het absolute’: een drang om in iets onvoorwaardelijk te geloven en een revolutionair elan aan te gaan. Vele jongvolwassenen zijn hier best wel vatbaar voor.

Momenteel trekt de gewelddadige variant van de islam hen aan, maar dat kan variëren naargelang de tijdsgeest. Deze generatie jongeren is heus niet de eerste die omwille van een onvoorwaardelijk geloof in een ideologie, geweld verafgoodt en zelfs pleegt. Denk aan de linkse terreurbewegingen in het Europa van de jaren ’80, met als exponenten de Rote Armee Fraktion in Duitsland, de Brigado Rosso in Italië en de CCC in eigen land.

Younnes is wat mij betreft een zoveelste in de rij die ‘de behoefte aan het absolute’ omzet in concrete daden. Helaas is het geweld van zijn ideologie – dat hij trouwens niet wil afzweren – vele malen erger dan we tot nu toe hebben meegemaakt. Alleen barbarij is het geschikte woord hier. Net daarom is het misselijkmakend te vernemen dat Younnes de IS praktijken best wel geschikt vindt als politieke drukkingsmiddelen, en zelfs zijn kind naar Osama Bin Laden heeft genoemd.

Staat iemand interviewen gelijk met een forum geven? Niet noodzakelijk.

Dat brengt ons bij de volgens sommigen cruciale vraag: moet je zo iemand een forum geven? Wat is een forum geven? Staat iemand interviewen gelijk met een forum geven? Niet noodzakelijk. Maar dan nog. Zelfs al bied je een forum, wat zou het alternatief zijn? Erover zwijgen? Doen we dan niet juist wat we de ‘vijand’ verwijten, namelijk de vrije meningsuiting beperken?

Laten we deze casus even in een bredere context bekijken. Tijdens de vele conflicten die we sinds de affaire-Rushdie in 1989 hebben gekend – 9/11, de cartoonhetze in 2006, de moord op cineast Van Gogh, Charlie Hebdo – hebben altijd vanuit een heel sterke polariteit het debat gevoerd. Grosso modo werd de wereld ingedeeld in twee kampen. Het kamp van het vrije westen met als kernprincipes vrijheid, vrije meningsuiting, rationaliteit, tolerantie, werd steevast gepositioneerd tegenover de onverdraagzame Ander die symbool stond en staat voor fundamentalisme, geloof, geweld en onverdraagzaamheid.

Terecht of niet, maar met name de vrije meningsuiting stond en staat altijd pal voorop als hét kenmerk waarmee we het vrije westen hebben verdedigd. Dat principe staat voor het feit dat in een westerse democratie iedereen het recht heeft om een opinie naar buiten te brengen en dat we, omdat we zelf niet willen dat dit recht wordt ingeperkt, dan maar van elkaar verdragen dat een ander desnoods zaken vertelt waarmee we het grondig oneens zijn.

In het Engels heet zoiets ‘agree to disagree’ maar in feite hebben we er zelf een mooi woord voor: tolerantie. Tolerantie is de hoeksteen van een vrije samenleving die vrije meningsuiting tot het hoogste goed verklaard heeft en iedereen daartoe het recht geeft. Zelfs al druist wat anderen vertellen radicaal in tegen onze overtuiging, dan nog perken we het spreekrecht niet in. Daarom is tolerantie nodig op het ogenblik dat we ons ergeren of verontwaardigen over iemands mening. Tolerantie dient ertoe om, ondanks de meningsverschillen, toch in dezelfde samenleving te kunnen leven.

Indien we dat principe nu even toepassen op het interview, tot waar brengt ons dat dan? Wat verhindert ons om naar Younnes te luisteren? Het meest revelerend aan de vele reacties die zich tegen het interview hebben gekant, is het argument dat zo’n ‘praat’ niet op televisie aan bod mag komen. Maar wie, behalve een of ander ministerie van intelligentie, zal dan bepalen wat wel of niet mag? Of laten we dit graag over aan de hysterie van facebook en twitter?

Indien we ingrijpen op de inhoud van wat op televisie mag worden verkondigd, dan moeten we minstens beseffen dat we op zo’n ogenblik onze vrije samenleving zelf onderuit halen. Indien we onszelf willen distantiëren van de moslimfundamentalist omdat wij wél en zij niét voor vrije meningsuiting zijn, dan moeten we iedereen juist wel die vrijheid gunnen.

Wat in Parijs werd verdedigd was niet anders dan het recht om anderen te schofferen

Gesteld dat we ons in iets zouden onderscheiden van de fundamentalist, dan toch dat we het recht geven aan individuen om te zeggen wat ze denken en ons desnoods te provoceren. Dat doen we trouwens zelf regelmatig. Begin dit jaar gingen we massaal betogen omwille van de laffe moord op de journalisten van Charlie Hebdo, provocateurs bij uitstek. Wat tijdens die betoging in Parijs werd verdedigd was niet anders dan het recht om anderen te schofferen, ook wanneer het hen raakt in hun diepste overtuiging, zoals het spotten met de God van gelovigen.

Wie de vrije meningsuiting verdedigt als het kernprincipe van de democratie kan natuurlijk niet zonder meer die vrijheid inperken zodra er een standpunt wordt verteld dat tegen de eigen levensbeschouwing indruist. Bepaalde meningen verbieden in naam van de vrije meningsuiting is op zijn zachtst gezegd inconsequent. Nochtans zou het niet de eerste keer zijn. In 2003 vergeleek Imam sjeik El-Moumni op de Nederlandse televisie homoseksuelen met varkens en omschreef homoseksualiteit als ziekte. Ook dan was de verontwaardiging groot en de inzet toen was dezelfde als nu: deze onzin mocht niet op de televisie worden verteld. Nou.

Samengevat is de inzet de volgende: ofwel zijn we consequent en dan telt ieders mening evenveel, ook die overtuiging die ons desnoods doet walgen. Ofwel censureren we bepaalde overtuigingen maar dan moeten we toegeven dat de vrije meningsuiting blijkbaar niet voor iedereen geldt. En dat dus dat vrije westen blijkbaar dan toch niet zo vrij is.

Dat argument wil ik de fundamentalist niet geven. Zijn woorden storen me mateloos maar zelf heb ik liever dat de fundamentalist spreekt dan hij vecht. Wie spreekt, stelt zich bloot aan kritiek, en van kritiek op zijn Waarheid krijgt een fundamentalist zware jeuk. Laat Younnes dus maar zware jeuk krijgen. Zijn woorden bestrijden lijkt me prima, ze verbieden is een stap te ver.

Trouwens, sinds jaar en dag hoor je velen fulmineren tegen het ‘linkse politiek correcte denken’ dat in de media – de VRT in het bijzonder – zou heersen. Welnu, beste critici van het politiek correcte denken: het interview met Younnes is het meest politiek incorrecte dat ik in jaren heb gehoord. Dan is het blijkbaar weer niet goed?

Strijden met woorden is een nobele zaak die de VRT hoog in het vaandel moet blijven dragen. Eerder dan de woorden van Younnes te verbieden, doen we er goed aan te begrijpen waarom jongeren zoals hij voor het fundamentalisme kiezen. Inzicht hierin kan helpen om te voorkomen dat anderen dezelfde weg inslaan. Hen begrijpen verschilt principieel van goedkeuren.

Bij deze mijn oproep: herbekijk allemaal het interview op YouTube en kruip in uw pen. Reageer op een inhoudelijke manier die dieper graaft dan de verontwaardiging van het moment. Zoals Jean-François Mattéi schrijft in L’homme Indigné: het morele gemak van verontwaardiging is dat het lijkt alsof we het gelijk aan onze kant hebben en het probleem zich alleen aan de ‘overkant’ situeert. Zodra we de verontwaardiging achter ons laten en grondig nadenken over iets blijkt de werkelijkheid steeds complexer. Ook daarmee kunnen we ons van de fundamentalist onderscheiden.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content