De (s)preekstoel van Knack.be

‘Wereld wordt steeds religieuzer: seculariseringsthese staat onder druk’

De (s)preekstoel van Knack.be Knack.be maakt ruimte voor religie en levensbeschouwing

‘Het aandeel atheïsten en agnosten zal de komende jaren dalen, het percentage religieuze mensen zal toenemen’, schrijft Alain Vannieuwenburg van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV).

Begin april 2017 bracht het Pew Research Center, een denktank gevestigd te Washington, het onderzoeksrapport “The Changing Global Religious Landscape” uit. Het kreeg als ondertitel: “Babies born to Muslims will begin to outnumber Christian births by 2035; people with no religion face a birth dearth” . De in dit onderzoeksrapport opgenomen projecties steunen op een in 2015 doorgevoerd onderzoek waarbij de toekomst van religies gelinkt werd aan algemene populatieprognoses. Aan de hand van geboorte- en sterftecijfers, trends en switches, werd een poging ondernomen om op middellange termijn de groei of vertraging van het aantal aanhangers van een welbepaalde levensbeschouwing in kaart te brengen.

Een steeds religieuzer wordende wereld, met de islam als sterkste groeier, een christendom dat net niet volgt en de “unaffiliated” die hun aantal zien krimpen.

Het christendom wist het voorbije decennium wat aanhang betreft, dankzij het aantal geboorten dat hoger lag dan het aantal sterfgevallen, zijn status op wereldvlak als grootste levensbeschouwelijke familie te bewaren. Binnen twee decennia zal het aantal kinderen geboren als moslim het aantal geboorten binnen christelijke middens (lichtjes) overtreffen.

De moslimpopulatie wordt op basis van de projecties gezien als de snelst groeiende populatie. Tussen 2010 en 2015 was van alle baby’s in de wereld 31 % in een moslimmilieu geboren. Het aantal moslims in de wereld was in 2015 evenwel lager, nl. 24%. Het aandeel christenen bleef lichtjes toenemen: 33 % van de kinderen werd geboren in een christelijke omgeving, terwijl het aandeel christenen in de wereld (in 2015) 31% bedroeg.

Zal het aantal christenen in Europa en Noord-Amerika dalen (ingevolge een lagere fertiliteit of een keuze voor een andere levensbeschouwing), dan zal er in de Afrikaanse Sub-Sahara, dankzij de relatief jonge leeftijd van betrokken populatie, wel een duidelijke toename van het aantal christenen te merken zijn. Dit is in deze regio ook het geval voor moslims. Op wereldvlak beschouwd is het sterftepercentage (37 %) onder christenen, gezien de vaak gevorderde leeftijd van betrokken groep, verantwoordelijk voor een achteruitgang. Zeker in West-Europa overtreft het aantal sterftegevallen overduidelijk het aantal geboortes. Zo zijn er in Duitsland 1,4 miljoen meer sterftegevallen dan geboortes te noteren.

De onderzoekers berekenden dat, rekening houdend met de relatief jonge leeftijd van de moslimpopulatie en de hoge fertiliteit, er tussen 2030 en 2035 net iets meer baby’s geboren zullen worden binnen de moslimgemeenschap (225 miljoen) dan binnen de christelijke gemeenschap (224 miljoen). Het verschil tussen de geboortecijfers van moslims en christenen zal in de daaropvolgende jaren echter toenemen. In de periode 2055 tot 2060 zouden er zes miljoen meer moslims dan christenen worden geboren (232 miljoen versus 226 miljoen).

Volgt de ontwikkeling van de zogeheten groep “niet aangeslotenen”. Hieronder zijn te rekenen atheïsten, agnosten of mensen die zich niet uitdrukkelijk tot een bepaalde denominatie rekenen. PEW schat hun aandeel op 16% van de wereldbevolking. In de periode 2010-2015 is slechts 10% van het totale aantal baby’s ter wereld in deze groep onder te brengen. Hun aantal daalt. Tegen 2055 – 2060 zal slechts 9 % van de kinderen geboren worden bij een vrouw behorende tot de groep “niet aangeslotenen”, tegenover 36 % bij een moslima en 35 % bij een christelijke moeder.

Geloofsverval of overstap (switch) werd, in zoverre in te schatten en te projecteren, mee in aanmerking genomen. Indien in sommige landen een “switch” vaak voorkomt (bijvoorbeeld in de VS), dan is in andere landen apostasie niet zo evident, verboden of zelfs “dodelijk”. Op basis van de best beschikbare gegevens zou “switch” verantwoordelijk zijn voor een lichte toename van het aantal moslims, een toename van het aantal “unaffiliated”, maar een sterke daling van het aantal christenen. Het effect van deze switch wordt tegengewerkt door verschillen in mortaliteit en fertiliteit. Verwacht wordt dat het aandeel “unaffiliated”, zelfs rekening houdende met de positieve boost ingevolge de overstap, zal dalen.

Prognoses 2015 – 2060: christenen en moslims

Volgens de onderzoekers vormden de christenen in 2015 de belangrijkste religieuze groep op aarde. Zij stonden voor 2,3 miljard of 31% van de wereldbevolking op een totaal van 7,3 miljard personen. Moslims komen met 1,8 miljard (24 %) aanhangers op de tweede plaats. De zogeheten “religious nones”, d.w.z. zij die zich tot geen enkele religie bekennen, zijn goed voor 16 %, de aanhangers van het hindoeïsme komen uit op 15 % terwijl het aantal boeddhisten geschat wordt op 7%. De overige denominaties verdelen de resterende 7 % (waarbij het volksgeloof staat voor 5,7 % en het joodse geloof voor 0,2 %).

Tussen 2015 en 2060 zou volgens projecties de wereldbevolking met 32 % tot 9,6 miljard mensen stijgen. De groep aanhangers van de islam zal als jonge bevolkingsgroep met hoge fertiliteit in dezelfde periode met 70 % stijgen. Ook het aantal christenen zou stijgen, maar met een stijgingspercentage van 34 % ligt hun aangroei enkel lichtjes boven het stijgingspercentage van de wereldbevolking. En, met 34 % liggen zij duidelijk achter op het stijgingspercentage van de islam (70%). Hierdoor zal het aantal aanhangers van de islam in 2050 bijna even groot zijn als het aantal christenen. Indien de projecties bewaarheid worden zal het aantal moslims in 2050 3 miljard of 31 % van de wereldpopulatie bedragen; het aantal christenen zal 3,1 miljard bedragen of 32%.

Hogere fertiliteitspercentages, een dalende mortaliteit onder pasgeborenen, toenemende levenskansen verklaren dan weer de toename van het aantal moslims en christenen in Sub-Saharaans Afrika. Zo zou het aantal christenen in deze regio zou tussen 2015 en 2050 stijgen van 26 % tot 42 %. Ook wat de islam betreft zal er een sterke groei te noteren zijn in de Sub – Sahara. Tegen 2060 zou 27 % van de totale moslimpopulatie in deze regio te situeren zijn (nu gaat het om 16 %). Deze sterke groei wordt dan weer gecounterd door een daling van het aantal moslims in de Aziatische regio en de regio van de Stille Oceaan. Het aantal moslims in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zou nagenoeg ongewijzigd blijven.

Alle andere denominaties zullen in dezelfde periode hun aantal dan wel zien toenemen, hun stijgingspercentage zal lager liggen dan de toename van de wereldbevolking.

Hindoes (toename met 27 % tot 1,4 miljard), Joden (toename met 15 % tot 16,4 miljoen) en aanhangers van het volksgeloof, waaronder bepaalde Afrikaanse, Chinese, Amerikaanse en Australische varianten (toename met 5 % tot 441 miljoen aanhangers), zullen hun aanhang in absolute aantallen dan wel zien toenemen, procentueel gezien zal hun toename de toename van de wereldbevolking niet volgen en zeer duidelijk onder het groeiritme van de belangrijkste denominaties liggen. Opvallend: het aantal boeddhisten daalt in dezelfde periode met 7 %. Een verouderende bevolking en een lage fertiliteit in landen zoals China, Thailand en Japan zijn de belangrijkste verklaring voor deze daling van 500 miljoen in 2015 tot 462 miljoen in 2060.

Het grootste aantal personen dat zich tot geen enkele denominatie bekent, is terug te vinden in Europa en Noord-Amerika, maar ook in China en Japan. In 2015 waren er naar schatting net geen 1,2 miljard personen die zich identificeerden als atheïsten, agnostici of “nones”. Het aandeel van deze groep zal echter dalen van 16 % van de wereldbevolking in 2015, tot naar schatting 13 procent in 2060. Enkel een stijging van het aantal aanhangers in Europa en Noord-Amerika zorgt voor een status quo en compenseert de sterke daling die te vinden is in Azië, waar 75 % van de “nones” leeft. Een verouderende bevolking, hogere sterftecijfers en lage fertiliteitsgraden hebben een negatieve impact op het aantal “nones”.

Leeftijd, fertiliteit en shift in detail

De ouderdomspiramide van elke levensbeschouwelijke groep is, zoals hiervoor reeds aangegeven, de belangrijkste verklaring voor de vastgestelde shift. De mediaanleeftijd van moslims (24 jaar) en van hindoes (27 jaar) ligt lager dan de gemiddelde leeftijd van de wereldbevolking (30 jaar). Enkel de groep christenen, met een gemiddelde leeftijd van 30 jaar, ligt in lijn met het wereldgemiddelde. Alle andere groepen zullen erop achteruitgaan.

Moslims hebben de hoogste fertiliteit onder alle religieuze groepen. Met een gemiddelde van 2,9 kinderen, zitten zij duidelijk boven het cijfer van 2,1, het minimum om een populatie op een stabiel niveau te houden. Christenen volgen met 2,6 kinderen, hindoes en joden met 2,3 liggen net boven het gemiddelde. Alle andere groepen hebben een te laag fertiliteitspercentage om de groep op hetzelfde peil te houden.

Naast leeftijd en fertiliteit speelt ook het verlaten van de gezindheid waarin men opgegroeid is een rol. Op basis van gegevens voor een zeventigtal landen werd een poging ondernomen om de impact van de overstap in kaart te brengen.

Tussen 2015 en 2020 zou voornamelijk de groep christenen een grotere uitstap dan instap kennen (verlies van 8 miljoen). De groep “unaffiliated” profiteert het meest van deze overstap. Zij boeken in dezelfde periode een “nettowinst” van 7,6 miljoen aanhangers (toename 12 miljoen, uitstap 4,6 miljoen). Hoewel door de switch de groep “religiously unaffiliated” in Europa, Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland toeneemt, zal globaal genomen hun aandeel, ingevolge de lagere fertiliteit en hogere ouderdom stelselmatig dalen. Het positief saldo resulterende uit de overstap vanuit andere denominaties zal uiteindelijk onvoldoende blijken om deze demografische factoren te compenseren. Gelovigen hebben een gemiddelde fertiliteitsratio van 2,5 terwijl “ongelovigen” 1,6 scoren. De specifieke demografische kenmerken van Azië en meer bepaald China, waar het gros van de “unaffiliated” te vinden is, kleuren het resultaat.

Europa

In Oost-Europa en in bepaalde delen van West – Europa lag, tussen 2010 en 2015, het aantal overlijdens in 24 van de 42 landen onder christenen hoger dan het aantal geboorten. Daar stond in een aantal Europese landen tegenover dat er in absolute aantallen wel nog sprake was van een lichte toename van de “niet-gelovigen”. En in andere Europese landen wijzigde de situatie niet echt. De belangrijkste verklaring was de gemiddelde leeftijd van de “niet-religieuzen” die in Europa lager is dan die van de christenen.

In geen enkel Europees land noteerde men bij moslims een aantal geboorten dat onder dat van de sterfgevallen lag. In Duitsland, Groot-Brittannië, Italië, Rusland en Frankrijk waren er 250.000 meer geboorten dan sterfgevallen in deze populatie. Hierbij dient ook rekening te worden gehouden met de groei van het aantal moslims als gevolg van immigratie.

Samengevat

Tegen 2050 zal de wereld een stuk religieuzer zijn. Het aandeel atheïsten en agnosten zal dalen, het percentage religieuze mensen zal toenemen. In Europa, maar zeker in de Afrikaanse Sub-Sahara, dat nu reeds veel christenen en moslims telt, zal het aantal christenen en moslims zeker toenemen.

Bepaalde moeilijk inschatbare ontwikkelingen kunnen de prognoses beïnvloeden. Verwezen wordt naar apostasie, overstap naar een bepaalde levensbeschouwing in belangrijke delen van Azië en naar het scholingsniveau in bepaalde regio’s. De seculariseringsthese staat duidelijk onder druk.

Wordt vervolgd.

Alain Vannieuwenburg is ethicus en promovendus aan de Universiteit Leiden

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content