‘Wat we in België kunnen leren van het Zweeds experiment met de 30-urenweek’

Maartje De Vries en Janneke Ronse (PVDA) over de lessen die ook onze regeringen kunnen trekken uit het experiment met een 30-urenweek in Zweden.

Het eindrapport van het Zweedse experiment met de dertigurenweek ligt in onze handen. Nu we alle cijfers op een rij hebben, wordt het enorme potentieel van collectieve arbeidsduurvermindering nogmaals bevestigd. Het proefproject in rusthuis Svartedalen verbeterde de gezondheid van het personeel, de werkomstandigheden en de levenskwaliteit van zowel de verplegers als de rusthuisbewoners.

Göteborg, de stad aan de westkust van Zweden, stond eventjes in de belangstelling. De hele wereld was geïnteresseerd in hun vernieuwende project en het eindrapport leest als een uitnodiging aan die hele wereld om de sociale innovatie over te nemen. Waar wacht België op? Het kostenplaatje is te hoog, argumenteren de tegenstanders. Maar is dat wel zo?

De belangrijkste lessen uit het laatste rapport: betere gezondheid, betere levenskwaliteit en meer arbeidsvreugde bij het verplegend personeel. De werknemers van Svartedalen waren beduidend minder vaak ziek dan voor het experiment begon. Ze namen 4,7% minder ziekteverlof, terwijl de werknemers van Solängen, het referentierusthuis, er 62,5% meer opnamen.

Het leven is dankzij de dertigurenweek heel wat zonniger geworden voor het verplegend personeel. Dat merkten we al toen we in 2015 op bezoek waren in het befaamde rusthuis. Daar ontmoetten we Paula en Kerstin, verpleegkundigen uit Svartedalen. Beide dames van middelbare leeftijd werkten toen al enkele maanden in een systeem van een zesurendag. Paula zei ons dat ze het fijn vond om bij haar dochter te kunnen zijn tijdens de examens. Kerstin vertelde hoe ze eindelijk energie genoeg heeft om na haar werkdag te kunnen gaan sporten. Deze verpleegkundigen voelden zich fitter en relaxter dan ooit en ze zijn niet de enigen. Er is een stijging van 142,9% bij het aantal verpleegsters dat voldoende energie overhoudt aan het einde van de werkdag. In Solängen daarentegen neemt dat aantal af met 65%. De werknemers van Svartedalen waren meer tevreden over hun eigen gezondheid, minder gestresseerd, alerter, minder vermoeid, kregen meer slaap en deden meer fysieke activiteit. Ze hadden zelfs minder spier- en gewrichtspijnen.

Maar niet alleen de gezondheid en levenskwaliteit gaan erop vooruit. Het is ook gewoon aangenamer werken sinds het experiment begon. Met iets meer tijd en minder stress, is het personeel beter beginnen samenwerken. Complexe problemen oplossen en taken afwerken gaat beter, nu er een grotere mate van persoonlijke ontwikkeling en gezamenlijke ondersteuning is op de werkvloer. En opnieuw gaat het rusthuis waarmee wordt vergeleken op die punten achteruit in dezelfde periode.

Moderne versus verouderde principes

Rusthuis Svartedalen toont de weg naar een nieuwe en moderne kijk op sociale innovatie. Het contrast met hoe de werkgevers en de regering het vandaag in België aanpakken is schril. In plaats van de werknemers meer tijd en rust te gunnen, dringen zij steeds meer aan op grotere flexibiliteit en onzekerheid. Meer doen met steeds minder mensen. En elk moment van rust om te kunnen recupereren en de werkdruk vol te houden, staat onder druk. Minister Maggie De Block wil de mogelijkheid om rimpeldagen op te nemen, extra vakantiedagen voor oudere werknemers in de zorg, opschorten van 45 naar 50 jaar.

Maar de zorgsector laat zich niet doen. Vol witte woede komen ze op straat en verzetten ze zich tegen deze maatregel. De situatie in de Belgische zorgsector is op zijn zachts gezegd nijpend. Hier loopt een op de vier verpleegkundigen het risico op een burn-out. De recente drastische stijging van het aantal langdurig zieken, bevestigt de onhoudbare werksituatie in de sector. Emma, een 57-jarige verpleegkundige, getuigt over deze werkdruk en over de noodzaak van de rimpeldagen om het werk doenbaar te houden: “Zonder de rimpeldagen zou het niet te doen zijn. Ik heb ze echt nodig om te recupereren. Het werk wordt steeds zwaarder, de druk steeds groter. Mensen wassen op twintig minuten. Stagiaires die als volwaardige werkkrachten moeten meedraaien. Zorgen die we niet altijd kunnen geven en fouten die om de hoek loeren. Dat weegt op een mens. Dat is niet vol te houden. De extra verlofdagen gunnen me een beetje rust. En de mogelijkheid om ook in mijn persoonlijk leven nog activiteiten te doen, zoals fietstochtjes, op de kleinkinderen passen …”

Die recuperatie dreigt nu verloren te gaan omdat onze regering vasthoudt aan verouderde principes van steeds harder werken voor steeds minder. De Zweedse zoektocht naar een moderne manier om hun arbeidsmarkt vorm te geven inspireert nochtans. En arbeidsduurvermindering vermindert niet alleen de werkdruk, ze komt ook de gelijkheid tussen man en vrouw ten goede. Ze geeft meer vrouwen de mogelijkheid om voltijds te werken, terwijl nu bijna de helft van alle vrouwen halftijds werken. De grote schuldigen daarvoor zijn de werkdruk en het moeilijk kunnen combineren van werk en gezin. En de gevolgen zijn natuurlijk immens: lager loon, lager pensioen, minder carrièrekansen … Een dertigurenweek faciliteert meer voltijds werk voor vrouwen en ze verkleint de loonkloof.

We sporen de Belgische regering daarom aan om de Zweden te volgen en op zoek te gaan naar manieren om de zorgsector weer leefbaar te maken. De rimpeldagen, die verkregen waren door de Witte Woede in de jaren 90, zorgde er eigenlijk voor dat het personeel stapsgewijs overging van een 38-urenweek naar een 32-urenweek. Voeg er voor de zestigplussers nog één extra verlofdag aan toe en ze zitten in de praktijk in een dertigurenstelsel.

Is de dertigurenweek te duur?

Bij het vorige rapport was de belangrijkste kritiek dat het kostenplaatje te hoog zou zijn. Er werden 17 nieuwe voltijdse jobs gecreëerd in Svartedalen, op een personeelsbestand van een zestigtal medewerkers. En daar hangt inderdaad een kostenplaatje aan vast, waar al heel wat inkt over gevloeid is.

Jobs kosten natuurlijk geld en de stad Göteborg trok voor het project dan ook een budget uit van ongeveer 1.310.000 euro. De helft van het bedrag kreeg de overheid meteen terug doordat ze minder werkloosheidsuitkeringen moest uitbetalen. Als we de som maken, betekent het dat elke nieuwe job in Svartedalen ongeveer 20.840 euro per jaar heeft gekost.

De vergelijking met de Belgische jobcreatie dringt zich op. Het Belgische planbureau gaat uit van een nettocreatie van 40.000 jobs tussen 2016 en 2020 als resultaat van de taxshift. Deze nieuwe jobs kosten in totaal 3 miljard euro oftewel 75.000 euro per job. Dat is een pak meer dan in Göteborg. En hoewel de Belgische regering dat geld al heeft uitgegeven, is de jobcreatie nog erg onzeker.

De discussie over een verkorte werkweek opent ook het debat over waar de opbrengsten van de stijgende productiviteit naartoe gaan. Tussen 1950 en 1993 werden we viermaal productiever, maar daarvan kwam weinig bij de werknemers terecht, die voor die productiviteit zorgden. De collectieve arbeidsduurvermindering was in die periode zeer bescheiden. En sindsdien is er geen meer geweest en heeft zich zelfs een omgekeerde beweging voorgedaan. De jaarlijkse arbeidstijd is opnieuw verlengd. En dan hebben we het nog niet over de verlenging van de loopbaan, door de pensioenleeftijd steeds hoger te leggen.

Sinds 1993 is de rijkdom geproduceerd per inwoner gestegen met 37%. Het loon in die periode steeg slechts met 13%. De werknemers hebben maar heel beperkt geprofiteerd van de stijgende productiviteit van de laatste jaren. Er is dus ruimte voor een aanzienlijke arbeidsduurvermindering.

De 30-urenweek stopt niet in Svartedalen

Het debat over collectieve arbeidsduurvermindering is hot. En het experiment in Göteborg heeft het enkel gevoed. Binnen de context van het rusthuis Svartedalen zijn de positieve effecten ervan overduidelijk. We moeten hier dan ook lessen uittrekken en uitpluizen hoe we nu verder kunnen met de dertigurenweek.

Een proefproject in eigen land lijkt ons een zeer goed idee. Waarom niet meestappen op de trein van de verkorte werkweek. België zou zich op die manier kunnen opwerpen als sociale innovator? We willen zelfs al een concrete piste aanreiken. Met Emma in het achterhoofd vragen we aan minister van Volksgezondheid De Block en minister van Werk Peeters om niet te snoeien in het aantal rimpeldagen, maar het systeem uit te breiden. Geef een extra dag aan zestigplussers zodat zij in een effectieve dertigurenweek terechtkomen. Organiseer dan een studie rond die uitbreiding en onderzoek de mogelijkheden en de meerwaarde ervan voor de werknemers. Zo zetten we als land stappen in de richting van een modern arbeidsmarktbeleid.

Maartje De Vries is specialiste inzake het dossier van de 30-urenweek voor de PVDA en voorzitster van Marianne, de vrouwenbeweging van de PVDA.

Janneke Ronse is directielid van Geneeskunde voor het Volk.