‘Wat is de link tussen het huidige landbouwsysteem en de allergie-epidemie waarin we ons bevinden?’

Reinout Buys van Vlinks staat stil bij de manier waarop vandaag aan landbouw wordt gedaan en de mogelijke link met de vele allergieën waar mensen vandaag mee te kampen hebben.

Turteltaksen, Pegida’s, Amerikaanse voorverkiezingen, wel of niet staken, het zijn stuk voor stuk interessante onderwerpen om een boompje over op te zetten. Opiniebladzijden werden er al aan gewijd. Maar af en toe kan een column ook over ogenschijnlijk banale zaken gaan. Als die een impact hebben op ons, is het de moeite waard er even bij stil te staan. Misschien is die impact wel groter dan vermoed. Bij mij persoonlijk is dat allergie voor huisstofmijt en hooikoorts. Ik hoor de lezer al denken wat hebben wij daar aan? Wat heeft Vlinks daarmee?

Volgens mij heel veel, want Vlinks kiest naast een inclusieve Vlaamse gemeenschap, ook voor een ecologisch verantwoorde én gezonde samenleving. Zo las ik een aantal maanden geleden in De Standaard dat kinderen in hun eerste twee levensjaren blootstellen aan het zogenaamde boerderijstof de kans verkleint of volledig onbestaande is op astma en andere veel voorkomende vormen van allergieën. Bij een minderheid die toch astma kreeg werd een afwijking gevonden bij een bepaald soort eiwit.

De voorzet voor het thema van deze column werd gegeven door Kurt Sannen, bioboer en voorzitter van het Bioforum Vlaanderen. In een opiniestuk van zijn hand op Knack.be hekelt hij dat in de klimaatdiscussie de impact van ons landbouwsysteem genegeerd wordt. Hij schrijft dat de toename van het broeikasgas methaan in onze atmosfeer te wijten is aan een verstoring van een natuurlijk evenwicht dat veroorzaakt wordt door de overgang van een grondgebonden veehouderij naar een veehouderij die het natuurlijke evenwicht tussen het aantal dieren en de nodige hoeveelheid grond negeert. Een landbouwsysteem dat grazers niet laat grazen maar in toenemende mate voedt met andere gewassen dan het logische gras. Door die grondgebondenheid blijft ook de mestproductie beperkt evenals de uitstoot van methaan. Hij besluit zijn column heel gevat, ik citeer hem hier even: “Een duurzaam veeteeltsysteem bereik je niet door dure stallen, maar met een grondgebonden landbouw. Minder vlees en melk op ons menu, maar van betere kwaliteit. Meer vlees van lokale, grondgebonden veehouderijen dat aangeboden wordt tegen een eerlijke prijs. Dat is de piste die we moeten bewandelen. Dat levert winst op voor milieu, dier, boer, maatschappij en consument.”.

Marktgerichte landbouw een geweten schoppen

Kurt Sannen heeft het hier bij het rechte eind. Zulke kritische stemmen zijn nodig om de marktgerichte landbouw een geweten te schoppen. Ze spelen niet enkel met de planeet, maar ook met onze gezondheid. Dit roept bij mij de vraag op of er een link te vinden is tussen enerzijds het huidige landbouwsysteem en anderzijds de allergie-epidemie waarin we ons bevinden. Wetenschappers zeggen zelf voor een raadsel te staan.

Eén op vijf Europeanen is overgevoelig aan huisstofmijt, stuifmeelkorrels of bepaalde voedselbestanddelen zoals pindanoten of gluten. Een verklaring die gegeven wordt voor die stijging is dat artsen de symptomen vandaag beter herkennen en betere diagnoses kunnen stellen.

Doch stelt Dominique Bullens, kinderallergologe van het UZ Leuven, dat dit niet de enige verklaring is. Waar de allergie-epidemie vandaan komt is nog niet bekend. Lange tijd was er een populaire verklaring, bedacht door de Britse epidemioloog David Strachan. Volgens hem was de Westerse hygiëne te ver doorgeslagen. Zó ver, dat het immuunsysteem van peuters en kleuters geen kans meer kreeg om te ‘oefenen’. Door niet langer op straat en in de modder te spelen maar op een steriel speelkleed. Hun afweersysteem werd zo onvoldoende geprikkeld. Resultaat: een overreactie op kiemen en vuil; een allergie dus. De kleiner wordende gezinnen en het minder snel in aanraking komen met kinderziekten werd ook aangehaald als mogelijke oorzaak. Uit een onderzoek op zeventigduizend kinderen die tot hun drieëntwintig jaar gevolgd werden, bleek dat zij die uit grote gezinnen kwamen minder kans op astma hadden dan hun leeftijdsgenoten uit kleinere gezinnen. Maar een verklarend mechanisme voor zijn ‘hygiënehypothese’ leverde Strachan niet.

Volgens Dominique Bullens kan de theorie zeker in België de toename van de klassieke luchtwegenallergieën niet verklaren, juist omdat veel kinderen in crèches en op school in contact komen met velerlei ziekten. Strachan’s verklaring staat op losse schroeven en moet er dus een andere verklaring zijn.

Kristine Desager is kinderpneumologe bij de vakgroep pediatrie van de universiteit Antwerpen en onderzoekt in hoeverre luchtverontreiniging aan die luchtwegallergie kan bijdragen: “Pollenkorrels hechten zich vast aan fijnstof dat bij de verbranding van diesel vrijkomt. Zeker bij warm en droog weer, kunnen ze lang in de lucht blijven hangen.” Overdreven hygiëne en luchtverontreiniging zijn al twee verklaringen voor het raadsel van de allergie-epidemie. Ook wist de Leuvense onderzoekster te melden dat er een stijging is van voedselallergie. Dat er ‘iets’ in de Westerse levensstijl moet zijn dat allergie bevordert is duidelijk, aldus de Antwerpse onderzoeker: “Mensen die uit andere delen van de wereld hierheen migreren en onze Westerse levensstijl overnemen, krijgen daardoor meer kans op een allergie dan als ze in hun herkomstland zouden zijn gebleven.”.

Er zijn zóveel voedselbestanddelen dat het moeilijk is voldoende testpersonen bij elkaar te brengen om tot een representatief onderzoek te komen voor de diverse voedselallergieën. Maar waarom? Wetenschappers zijn nog volop op zoek naar de oorzaken. Heeft het te maken met voedingsgewoonten? Of met het leefmilieu? Ja, dat luchtverontreiniging een trigger is kan ik aannemen en ook dat er teveel hygiëne nefast is voor onze immuniteit. Met wat gezond verstand kom je daar ook achter. Er worden terecht vele euro’s aan besteed om tot deze conclusies te komen.

Een artikel dat volledig gewijd is aan het verband tussen het gebruik van pesticiden, genetische manipulatie, kunstmeststoffen en allergieën is bijna niet te vinden. Het lijkt dat de wetenschap om de hete brij heen fietst en de allergie-epidemie gemakshalve een raadsel noemt. Is de wetenschap dan toch niet onfeilbaar of ontbreekt het hen aan durf om de waarheid onder ogen te zien? Zoals Kurt Sannen terecht opmerkt dat men in de klimaatproblematiek het huidige landbouwsysteem naast zich neerlegt en dat de ophoping van mest methaan doet ontstaan; dat nog een grotere vervuiler is dan pakweg het autoverkeer. Is er dan geen verband tussen het aantal stijgende allergiegevallen en het gebruik van pesticiden en genetische modificatie of manipulatie in de landbouw?

Zoekend naar een afdoend antwoord op de hierboven gestelde vragen kwam ik terecht op de site van de Vlaamse Overheid departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Vluchtig scrollend over een rubriek gewijd aan een onderzoek omtrent astma las ik “bij meer blootstelling aan verontreinigende stoffen in de lucht nam de kans op piepende ademhaling op de leeftijd van 1 jaar toe. Dit effect was niet meer merkbaar op de leeftijd van 2 of 3 jaar. De kinderen hadden meer kans op hoesten op de leeftijd van 3 jaar, als ze de eerste drie levensmaanden aan hogere concentraties van fijnstof werden blootgesteld. De kans op reactie op een allergietest, uitgevoerd op de leeftijd van 3 jaar, nam ook toe als het kind opgroeide in een verstedelijkt milieu.”. Ook hier lees je weer een evident relaas. De grote veroorzakers zijn luchtverontreiniging, genetische achtergrond van allergie-patiënten en het al of niet hebben van bepaalde bacteriën in de darmflora.

Voedselveiligheid

Ook het verhaal van teveel aan hygiëne komt met regelmaat van de klok terug. Na heel wat zoekwerk vond ik dan de website milieurapport.be van de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) waar een karig antwoord wordt gegeven op vraag of er een verband is tussen pesticiden, genetische manipulatie en allergie. Wat uit een studie van de UGent en de KU Leuven te distilleren viel was heel pover en het luidde als volgt: “genetisch gemanipuleerd voedsel kan misschien ook bijdragen tot astma en allergie middels blootstelling aan antigenen die normaal niet in de betreffende voedingswaren aanwezig zijn”.

Moeten we ons dan zorgen maken over onze voedselveiligheid? Er zijn ook voordelen aan genetische modificatie verbonden. Zo kan bijvoorbeeld ‘de nieuwe plant’ met een milieuvriendelijker insectenbestrijdingsmiddel beschermd worden tegen insecten. Door een eenvoudigere voedselproductie kan gemodificeerd voedsel ook een stukje van de honger in de wereld oplossen. Het is alleszins wel een maatschappelijk debat waard.