‘Vooroordelen zitten diep in elk van ons, ook bij Vlamingen met een andere origine’

Alain Van Hiel, professor sociale psychologie aan de UGent, heeft zijn bedenkingen bij de reportage in Pano. ‘Laat me toe als wetenschapper de term ‘experiment’ met een korreltje zout te nemen.’

Gisteren was er een spraakmakende reportage in Pano (het vroegere Panorama) over een Marokkaans koppel dat zich kwam vestigen in het lieflijke en landelijke Tremelo, wat bij nader inzien een bijna exclusief witte enclave blijkt te zijn. Voor zover die nog bestaan, uiteraard, want de overburen bleken mensen van Palestijnse afkomst. Die overburen waren trouwens heel enthousiast over de twee infiltranten, dit in tegenstelling tot een deel van de autochtone dorpsgenoten. Zouden de overburen trouwens op dezelfde manier reageren indien er een koppel blanke medemensen zou neerstrijken om op dezelfde plaats een winkeltje te beginnen?

Bekijk hier de volledige reportage in Pano:

Het mes snijdt aan twee kanten. Wie op ons lijkt, wordt hartelijk verwelkomd. Wie niet op ons lijkt, staat as het ware een heus examen te wachten.

De boze blanke Vlaming

De boze blanke Vlaming werd de focus van de reportage. En die hebben we in al zijn gedaanten gezien. Sommigen van hen zouden camera’s hangen, en als het even kan het elektrische net aansluiten op de metalen poort, met of zonder gevaar op blackouts deze winter. Toch wel heel ranzige taal, ook al is het ‘maar’ toogpraat.

Laat mij eerst toch enkele complimenten strooien. De twee hoofdrolspelers hebben proberen sociaal contact te maken met de andere inwoners, en dit is tot op zekere hoogte gelukt. Positief sociaal contact is inderdaad een probaat middel om vooroordelen uit de wereld te helpen. Na de eerste schok en in slechts één week tijd verbeterden de relaties met vele inwoners van Tremelo. Ik vond ook dat deze reportage duidelijk in beeld bracht dat ook de twee hoofdfiguren met demonen worstelden, zoals het feit dat niet elk afwijzend gedrag van Vlamingen als racisme kan geïnterpreteerd worden.

Bij Van Gils gaven ze gisteren aan zich wat schuldig te voelen tegenover hun Palestijnse overburen. Dat hoeven ze echt niet te voelen. Deze reportage kan voor de relaties tussen die overburen en de inwoners van Tremelo enkel maar positieve gevolgen hebben.

Ons experimenteel koppel heeft zich bovenal heel aardig en vriendelijk gedragen. En dat slaat dus aan, toch na een tijdje.

Toogpraat

De programmamakers spreken over een sociaal ‘experiment’. Laat me toe als wetenschapper de term ‘experiment’ met een korreltje zout te nemen. In een experiment hoort een controleconditie waarmee je kunt vergelijken. Die was in het programma helaas helemaal afwezig. Wat als ons koppel Nederlandse inwijkelingen waren van het type ‘new kids van Maaskantje’ of andere achtergestelde blanke asocialen? De kans is groot dat het roddelcircuit in het café ook op volle toeren zou draaien. Dit is natuurlijk geen excuus voor de gore uitlatingen aan het adres van het sympathieke Marokkaanse koppel. Maar het zet wel het een en ander in perspectief: al wat vreemd is in dit kleine dorpje zal hoogstwaarschijnlijk in de meest pejoratieve termen besproken worden.

Een ander storend element vond ik de rabiate tegenspraak tussen aan de ene kant de cijfers die gepresenteerd werden over de gemiddelde Vlaming en de anekdotische uitspraken die in het programma geserveerd werden. Een grote meerderheid van de Vlamingen blijkt er niets op tegen te hebben om naast een allochtoon te wonen. Kijkers zijn dit ondertussen vergeten, want ze zagen vooral sprekende, negatieve reacties, want die scoren nu eenmaal het best op de buis, en blijven ook het langst in het geheugen hangen. Nu, die negatieve reacties kunnen best wel in Tremelo aanwezig zijn, of selectief getoond zijn in dit programma, maar er mocht best wel wat meer duiding gegeven worden dat je dit soort reacties niet overal en bij iedereen kunt verwachten, zoals bijvoorbeeld in steden waar al langer allochtonen wonen. Nu ontstaat er de indruk dat er een tegenspraak is tussen wat mensen zeggen en wat ze doen. Dit is dus mogelijks onterecht.

Dan toch een gemiste kans?

Zouden er nu veel mensen die vooroordelen hebben deze bijgesteld hebben na het zien van dit programma? Ik vrees van niet. “Wat als ik als witte Vlaming een winkel zou beginnen midden in een allochtone wijk, ergens in Molenbeek?”, zo vragen ze zich af. Zullen de reacties dan minder negatief zijn?

Het is nu eenmaal een feit dat samenleven niet gemakkelijk is. Vooroordelen, en het daarmee gepaard terughoudend en ontwijkend gedrag, zitten diep in elk van ons, evenzeer bij Vlamingen met een andere origine. In de reportage kwam dit ook even aan bod, toen ons Marokkaanse koppel – geboren en getogen in België – het had over ‘vooroordelen’ van zichzelf wanneer ze vertelden over het feit dat ze neutrale acties van blanke Vlamingen soms verkeerd interpreteren, omwille van eerdere gevallen van discriminatie. Maar dit zijn niet alleen vooroordelen, maar ook angst en defensie.

Een blank koppel – vrouw in (mini)rok- in Molenbeek, dat is de vergelijking, en ook dat zou in een en dezelfde reportage als deze van gisterenavond moeten zijn behandeld. Het wordt tijd dat iedereen in deze maatschappij begint te beseffen dat er een probleem is met multicultureel samenleven dat SAMEN opgelost moet worden, met inspanningen van alle kanten.

Integratie is een gedeeld verhaal. Samenleven is niet gemakkelijk, en dat is een les die in de sociale psychologie al lang begrepen wordt. Vooroordelen zijn demonen die in elk van ons huizen; dit is helaas typisch menselijk, zowel aan autochtone als allochtone kant. Daar moeten we niet min over doen. We zullen met elkaar voort moeten, ondanks onze beperkingen. Dit beseffen werkt al bevrijdend op zich. Wat meer tweezijdigheid in een dergelijk programma zou ervoor kunnen zorgen bevooroordeelde mensen van gelijk welke afkomst dit niet kunnen afdoen als eenzijdig, wat ze nu helaas wel zullen doen en waardoor er niets veranderd.

Alain Van Hiel is professor sociale psychologie aan de UGent. Eerder dit jaar verscheen zijn boek ‘Iedereen Racist’.