‘Ongelijkheid wordt niet langer als problematisch, maar vaak zelfs als wenselijk beschouwd’

‘Een volwassen linkerzijde mag ook de vraag naar een verdere ontvoogding van de regio’s niet uit de weg gaan’, schrijft Gert Verwilt van Vlinks.

Bart De Wever stelde vorige zondag in De zevende dag, tijdens een debat over de vluchtelingenkwestie, dat de feiten hem weer gelijk hadden gegeven. Aan de linkerzijde bleef het oorverdovend stil. In de publieke ruimte lijkt rechts constant aan zet. De linkerzijde staat aan de zijlijn en keft, zonder gehoord te worden. Wat is het alternatief? We spoelen eerst even terug.

De Wever was er op 22 september nog eens in geslaagd om de krijtlijnen van het publieke debat uit te zetten. Tijdens het openingscollege politicologie aan de UGent hield hij een pleidooi voor de herziening van de Conventie van Genève, het verdrag dat het juridisch kader vormt ter bescherming van oorlogs- en politieke vluchtelingen. Hij maakte een onderscheid tussen mensenrechten en ‘burgerrechten’. Sociale rechten, zoals aanspraak op kindergeld of andere ‘nog niet verworven’ uitkeringen, zouden moeten opgebouwd worden vooraleer men er recht op zou hebben. Immers, de sociale zekerheid van 1951 is niet wat ze nu is. Sommige landen hebben een zeer gul sociaal systeem uitgewerkt en dit zou imploderen bij een te grote toevloed van vluchtelingen.

De volledige linkerzijde ging in de tegenreactie: uiteraard waren ze gekant tegen een aanpassing van fundamentele mensenrechtenverdragen om burgers sociale rechten te ontzeggen. Maar ook de Vlaamse christendemocratie liet zich niet onbetuigd. Volgens vicepremier Kris Peeters was een herziening van de Conventie onbespreekbaar, minister van Justitie Koen Geens deed de voorstellen af als een zwaktebod.

Groot was de verrassing toen de EVP, de Europese fractie van voornamelijk christendemocratische partijen, op 21 oktober een flink eind richting rechts opschoof. Weg van de warme welkomstpolitiek van Angela Mutti Merkel, richting de veiligheidshekken van Viktor Orbán. Turkije werd plots als een veilig land beschouwd, een aanpassing van het sociaal statuut van vluchtelingen werd nu wél bespreekbaar.

De bocht van Madrid (waar het statutair congres van de EVP plaats vond) is indicatief voor de verrechtsing in Europa, de tendens waarbij meer maatschappelijke ongelijkheid niet als problematisch, maar vaak zelfs als wenselijk wordt beschouwd. Wat gisteren nog een standpunt in de marge was, is vandaag de spreekwoordelijke grondstroom. Met enige zin voor overdrijving kan je zelfs zeggen dat van het vroegere 70-puntenprogramma van het Vlaams Blok er een aantal ideeën mainstream zijn geworden. Niet alleen in Vlaanderen, maar in heel Europa.

Noodzaak tot meer herverdeling

Waar burgers zich bedreigd voelen en angst als kompas fungeert, zal de verschuiving op de as gelijkheid-ongelijkheid zich doorzetten. Als mensen echter de concrete noodzaak tot meer herverdeling en solidariteit aanvoelen, kan de publieke opinie ook naar een socialer beleid overhellen. Denken we maar aan thema’s zoals een rechtvaardige fiscaliteit op kapitaal. Volgens verschillende peilingen is een ruime meerderheid van de bevolking te vinden voor een of andere vorm van vermogens(winst)belasting. Toch is dit voor de huidige regering een taboe.

Alleen als de linkerzijde een sterk inhoudelijk alternatief ontwikkelt, kan ze weer voluit meespelen. Diabolisering (het befaamde ‘bashen’) van politieke opponenten is contraproductief en werkt in het tijdperk van de sociale media niet meer. Mensen zijn te goed geïnformeerd en hebben snel door wanneer op de man wordt gespeeld. Denken we maar aan de doorzichtige pogingen van Laurette Onkelinx om Vlaams-nationale politici te associëren met onzalige periodes. Of het goedkope Rode Duivels-nummertje dat ze opvoerde in de Kamer, alsof dit de essentie van het politieke debat zou zijn.

Gekapituleerde sociaaldemocratie

We verwachten van links dat het een volwassen manier aan politiek doet en duidelijke keuzes maakt: voor een rechtvaardige fiscaliteit, die ook grote kapitalen belast. Voor een realistische, maar humane aanpak van de vluchtelingenkwestie, met respect voor de principes van de Conventie van Genève.

Het debat over het Europese besparingsbeleid (de ‘austerity’, ideologisch geïnspireerd door de neoliberale Chicago School) mag niet uit de weg worden gegaan. Het lijkt wel of de volledige Europese sociaaldemocratie gecapituleerd heeft voor het neoliberale eenheidsdenken. Meer nog, de Griekse regering werd ook door hen (Eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem is in naam een sociaaldemocraat) in een houdgreep gehouden.

In de Griekse tragedie zagen we dat de wetten van de financiële markten voorrang kregen op het economische beleid van een democratisch verkozen regering. Maar de radicale ingrepen, gericht op het terugdringen van staatsschuld en overheidsdeficit, werken paradoxaal genoeg niet als oplossing, meer nog, ze beschadigen het economisch weefsel. Daarom zou een economische politiek met een aantal neokeynesiaanse accenten meer aangewezen zijn. Dit behelst minder strenge besparingen en meer investeringen in publieke goederen, zodat het economisch weefsel intact blijft en de economie terug een impuls zou krijgen. Het is de weg die prominente economische denkers als Paul Krugman, Joseph Stiglitz, Thomas Piketty en bij ons Paul De Grauwe, bepleiten. ‘Weldenkend rechts’ doet deze voorstellen als onbespreekbaar af, zodat het debat ten gronde wordt vermeden. Het lijkt wel of het heiligschennis is buiten de neoliberale box te denken. Is de neoliberale visie dan een natuurwet? De vraag stellen is ze beantwoorden.

Een volwassen linkerzijde mag ook de vraag naar een verdere ontvoogding van de regio’s niet uit de weg gaan. Dit proces naar meer autonomie is bij uitstek emancipatorisch en dus links, omdat het volgens de principes van soevereiniteit (een gemeenschap beslist over haar eigen lot) en subsidiariteit (de bevoegdheden worden best uitgeoefend op een zo laag mogelijk niveau, tenzij anders is aangewezen) verloopt.

Dat soevereiniteit en subsidiariteit linkse principes zijn, hebben ze in Catalonië en Schotland al begrepen. De Schotse SNP heeft een sociaaleconomisch ronduit links programma, de Catalaanse anarchosocialisten van CUP passeren zelfs Podemos langs links. De groene ecosocialisten van ICV zijn een soeverein Catalonië niet ongenegen.

De voorstellen ter versterking van de federale staat die Kristof Calvo (Groen) vorige week lanceerde naar aanleiding van de voorstelling van zijn boek F*ck de zijlijn zijn daarom op zijn zachtst gezegd merkwaardig te noemen. Een groene politicus die pleit voor een jacobijns-centralistische natiestaat: het is weer eens wat anders. Ik vraag me daarbij af wat een uitgesproken regionalist als Bart Staes, de Europese klasbak van Groen, hiervan denkt. Geeft hij tegengas, of is zijn Europese zetel hem te dierbaar?

Met zijn nostalgisch aandoende neobelgitude wil beeldenstormer Calvo de loop van de geschiedenis ombuigen. Het is echter vooral terug naar af, het zijn retrograde voorstellen die je niet zou verwachten vanuit een progressieve hoek.

Deze oude wijn in nieuwe zakken doet denken aan het sprookje van de kleren van de keizer: hoe meer Calvo tekeergaat tegen de autonomie van de regio’s en zijn sterk unitair België als alternatief propageert, hoe meer hij zich zelf profileert als (Belgisch) nationalist. Een merkwaardige paradox.