Niets is wat we denken dat het is

‘Mensen zouden niet verplicht mogen worden om te kiezen tussen verschillende deelaspecten van hun identiteit’, schrijft Dimitri Meurrens, directeur van het IMS Borgerhout, in een opiniestuk. ‘Wanneer dat toch gebeurt en men zich door te kiezen voor de ene identiteit afzet tegen alle andere, kan dat moorddadig worden.’

Wanneer ik maandagmorgen, drie dagen na de aanslagen in Parijs, de school binnenstap, krijg ik van een van onze leerlingen een papiertje in de handen gestopt met de woorden ‘Freedom is being you without anyone’s permission’. Zestien november is de Internationale Dag van de Verdraagzaamheid en sommige leerlingen hadden het plan opgevat om hun leerkrachten en medeleerlingen bewust te maken van het belang van vreedzaam samenleven. De vrijdag daarvoor hadden enkele terroristen in Parijs net het tegenovergestelde willen bekomen.

Voor de rest was er na 13/11 weinig deining op onze school. Er werd natuurlijk wel over gepraat en in sommige klassen, maar zeker niet allemaal, werd een minuut stilte gehouden. Een cynicus zou kunnen beweren dat sommige van onze leerlingen (voor 95% van ‘vreemde origine’) het best oké vinden dat er nu ook in het rijke en veilige Westen een paar slachtoffers vallen. De misantroop merkt op dat mensen na drie dagen alweer overgaan tot de orde van de dag. De optimist is op zijn beurt blij omdat de meeste leerlingen deze en ook andere misdrijven openlijk afkeuren en hun hart bloedt bij zoveel onrecht.

Velen van hen zijn nochtans ‘betrokken partij’. Ze zijn moslim, van Marokkaanse afkomst, of ze zijn vanwege geweld hun geboorteland ontvlucht. Maar wij proberen hen daar niet op vast te pinnen, want ze zijn ook veel meer dan dat.

Moorddadige identiteiten

In 1998 schreef Amin Maalouf het boekje ‘moorddadige identiteiten’. Maalouf is een in Frankrijk wonende Libanese schrijver, een man met christelijke roots, vader, intellectueel, journalist, liefhebber van Charles Dickens, Arabische vertellingen, Franse rode wijn en nog veel meer. Dit alles bepaalt zijn identiteit. Het is niet ‘of’, maar ‘en’.

We zijn allemaal mozaïeken: man of vrouw, gelovig, ongelovig of twijfelend. We houden van spaghetti of tiramisu, we zijn Europees, Belgisch, Vlaams, Marokkaans. Deze verschillende deelaspecten van iemands identiteit moeten volgens Maalouf erkend worden. Mensen zouden dus niet verplicht mogen worden om te kiezen. Wanneer dat toch gebeurt en men zich door te kiezen voor de ene identiteit afzet tegen alle andere, kan dat moorddadig worden. We moeten ons geen illusies maken: het kan ons allemaal overkomen.

De loyauteit ten overstaan van het land, de cultuur, de religie of wat dan ook van herkomst is dikwijls zo groot dat, als mensen dan toch tot een keuze verplicht worden of dat gevoel hebben, ze toch voor hun ‘oorsprong’ kiezen en zich afzetten tegen al het andere.

Dat is natuurlijk ieders eigen verantwoordelijkheid, maar Maalouf stelt dat mensen meer zouden moeten worden gerustgesteld: ‘Het is oké om verschillende identiteiten te hebben.’ Hij legt er echter ook de nadruk op dat identiteit iets complex is. Als we het simpel en eenzijdig voorstellen, kan het gevaarlijk worden, want het kan leiden tot een sektarische, dominante of gewelddadige houding.

Lef en nederigheid

Op onze school proberen wij deze complexiteit te erkennen. Door onze leerlingen in de eerste plaats te zien als individuen. Het is ook voor ons verleidelijk om hen, en bij uitbreiding alle jongeren van vreemde origine, te zien als één monolithisch blok. Maar dat is het niet. Ze zitten in onze klassen met elk hun persoonlijke geschiedenis en dus ook hun persoonlijke en unieke identiteit.

Is dat gemakkelijk? Absoluut niet. Is dat een garantie op succes? Ook niet. Maar het is wel een noodzakelijke voorwaarde.

“Alle beschrijvingen van de werkelijkheid zijn beperkte uitdrukkingen van de wereld van de leegte. En toch hechten we aan die beschrijvingen en denken we zelfs dat ze de werkelijkheid zijn. Dat is een misvatting.” Het zijn woorden van Shunryu Suzuki, een zenmeester uit vorige eeuw. We proberen de wereld te begrijpen, maar elk beeld dat we vormen is slechts een beeld dat we steeds weer opnieuw moeten bijstellen. Dat is niet eenvoudig en vraagt lef, geschreven met kleine letters, omdat het nederig en onzeker is en niet vertrekt vanuit het eigen grote gelijk.

Niemand vraagt dat we onze eigen identiteit en waarheid opgeven, maar als we een echte dialoog willen voeren, is het belangrijk dat we ook proberen om de dingen te bekijken vanuit het referentiekader van de ander. Het is niet gemakkelijk om dat verschil onder ogen te zien, laat staan het te omarmen, maar het neemt niet weg dat het toch van belang is om het te erkennen. Doen we dat niet, dan lopen we het risico dat onze identiteit – soms letterlijk – moorddadig wordt.

Ondertussen gaan wij in onze school over tot de orde van de dag, niet vanuit een misantropie, maar omdat wij willen doen wat we denken moeten te doen, namelijk zo goed mogelijk onderwijs geven aan onze leerlingen, met heel veel liefde.

Dimitri Meurrens