Meritocratie: onzichtbaar maar toch alomtegenwoordig in de kiescampagne

Waarom hebben we de term meritocratie niet veel horen vallen in de afgelopen campagne?

Verkiezingstijd is altijd wel een beetje kermis voor een politicoloog. Op mooie lentedagen kon je menig politiek journalist/politiek wetenschapper terugvinden in zijn stoffige kamer, al surfend door de partijprogramma’s.

We vonden de gebruikelijke recepten terug: iedere partij heeft zijn eigen core business, zijn eigen Unique Seling Proposition, zijn eigen stijl en zijn eigen smoel. Maar één ding kwam dit verkiezingsjaar opmerkelijk aan bod. Slogans zoals: “Beleid dat beloont wie werkt, spaart, onderneemt of investeert”- N-VA, “Wij willen dat werken loont, dat ondernemen loont, dat een tandje bijsteken loont.” – CD&V. “Meer verdienen voor wie werkt of gewerkt heeft en minder lasten voor wie werk geeft” – OpenVLD. Al deze slagzinnen kan je onder één noemer plaatsen. Meritocratie.

Meritocratie, wat is dat alweer? De definitie van meritocratie luidt als volgt: “Meritocratie is een maatschappijmodel waarin de sociaal-economische positie van elk individu gebaseerd is op zijn of haar verdiensten/merites.” In mensentaal: wie werkt, onderneemt of investeert gaat er sociaaleconomisch op vooruit.

N-VA zet de laatste jaren sterk in op dit sociaaleconomisch model, naast hun conservatieve maatschappijvisie en hun Vlaams-nationalistisch discours. De N-VA van Bart De Wever weet ook dat je meritocratie in Vlaanderen en België niet in zijn puurste, onversneden vorm kan aanbieden als je jezelf dé volkspartij van Vlaanderen wil noemen. Indien niet voor ideologische redenen, dan wel vanuit een pragmatische, electorale strategie. Niemand zit te wachten op Amerikaanse (wan)toestanden. Maar sociaaleconomische meritocratie gecombineerd met een sociale basis: dat bekt goed, geeft de centrumrechtse kiezer een goed buikgevoel en levert stemmen op.

Andere politieke partijen die in dezelfde electorale vijver vissen, beseften dit maar al te goed. Daardoor zag je ook meer meritocratische standpunten voorkomen in hun programma’s, vooral Open VLD en CD&V wilden alternatieven bieden. Als N-VA zou claimen dat zij de enige drager zijn van meritocratie in Vlaanderen, zou dat getuigen van arrogantie. Maar niemand kan ontkennen dat het sociaaleconomisch programma van de partij een katalysator is voor meritocratisch gedachtegoed in Vlaanderen.

Waarom hebben we de term meritocratie toch niet veel horen vallen in de afgelopen campagne? Meritocratie, in zijn zuiverste vorm, heeft een negatieve connotatie. SP.A en Groen nemen meritocratie daarom niet graag in de mond. Maar zelfs in hun verkiezingsprogramma’s vind je meritocratische elementen terug. Een greep uit het assortiment: “Het netto-inkomen van de werknemers moet omhoog, door een verlaging van belasting op laagbetaalde arbeid. Ondernemers komen in aanmerking voor lastenverlagingen op loon en tewerkstellingssubsidies.” – SP.A. Bij Groen: “Wij gaan voor meer en betere jobs via een omvangrijke lastenverlaging van 5,1 miljard, verdeeld over werkgevers (progressieve werkgeversbijdrage) en werknemers (loonbonus).”

Je kan natuurlijk niet alles toeschrijven aan meritocratisch gedachtegoed. Streven naar een financieel gezonde overheid, goed bestuur en de eigen ideologische lijn zijn zeer belangrijke drijfveren. Het is wel noemenswaardig dat de linkse partijen, die minder in die centrumrechtse vijver vissen, niet immuun zijn van de N-VA-agendasetting. Ze kunnen zich niet veroorloven om die meritocratische stroom links te laten liggen. Ze moeten toch deels meegaan in het mero-verhaal om die linkse rechtse/rechtse linkse kiezers te bekoren. Beetje per beetje sloop dus meritocratie ook in de partijprogramma’s van partijen aan de andere kant van het politieke spectrum.

Het verkiezingsresultaat kennen we. N-VA, CD&V en Open VLD haalden 89 van de 124 zetels in het Vlaamse parlement, federaal 65 van de 150. Alles is nog mogelijk aan de onderhandelingstafel, de verschillende scenario’s liggen al klaar. Los van wat er nog volgt, kunnen we nu al tot een conclusie komen. Meritocratie met een sociale baseline, daar scoor je mee in Vlaanderen.

Pieter-Jan Verhoye is politicoloog