De VTM-reeks De Kroongetuigen over oude moordzaken en de werking van het gerecht, weekt hevige reacties los. Documentairemaker Jeroen Wils geeft duiding.
‘Er is een generatie die niet meer weet wat er destijds is gebeurd. Ook die generatie moet beseffen hoe gruwelijk de feiten waren.’ Johan Steyaert is de broer van garagist Roland Steyaert die in 1979, samen met zijn gezin, door Freddy Horion en Roland Feneulle werden vermoord. Zijn reactie kwam er na de eerste aflevering van De Kroongetuigen, de documentairereeks op vtm waarin oude moordzaken worden gereconstrueerd. ‘Tot op vandaag vraag ik me af hoe iemand tot zoiets in staat kan zijn: ik weet het nog altijd niet. En hoe ouder ik word, hoe minder genuanceerd ik er over kan spreken. Ik vind het angstaanjagend dat Horion elk jaar probeert vrij te komen. Als dit programma kan helpen om hem langer in de cel te houden, dan ben ik tevreden.’
De woorden van Steyaert zijn lang blijven nazinderen in mijn hoofd.
Als journalist en documentairemaker probeer je de feiten zo minutieus mogelijk te reconstrueren op basis van de processen-verbaal uit het gerechtelijk dossier. Aan de hand van de vele foto’s en videofragmenten die de speurders hebben nagelaten. Onze acteurs hebben de verhoren nagespeeld met de letterlijke transcriptie van de ondervragingen in de hand. Geen énkel detail is verzonnen of aangepast. De oprechte getuigenissen van speurders, magistraten en nabestaanden – onze kroongetuigen -, verhogen de authenticiteit van elke reportage. Het resultaat is televisie waar je stil van wordt.
Zo waarheidsgetrouw en objectief de reportages zijn, zo emotioneel en ongenuanceerd zijn de reacties van de kijkers achteraf. De moordende gebeurtenissen en het verdriet van de nabestaanden – hoewel vaak vele jaren geleden – grijpen naar de keel en maken veel verontwaardiging los. Meer nog dan na de pure verslaggeving in kranten en op televisie, zorgt deze true crime voor intensere gevoelens van onbegrip en woede. De kijkers reageren op de gruwelijke feiten, waarvan niemand begrijpt hoe de dader ze ooit zo meedogenloos en koelbloedig heeft kunnen plegen. En het publiek ventileert uitgebreid zijn visie op een billijke bestraffing voor dergelijke verschrikkelijke misdaden, en op de toelaatbaarheid van een eventuele vervroegde vrijlating van de daders.
‘Wat een beesten: levenslang!’, roept de ene. ‘Moordenaars moeten tegen de muur gezet worden’, roept de andere. Of: ‘Voor zo’n mensen moeten ze de doodstraf weer invoeren’. De reacties missen elke nuance en argumentatie, en dat is normaal. Men is boos en verontwaardigd en reageert vanuit de buik. Het is het rechtvaardigheidsgevoel dat spreekt en het hart dat huilt. Een enkeling voelt genuanceerder aan welke ongecontroleerde emoties dit soort van televisie kan doen oplaaien: ‘Het is moeilijk in dergelijke gevallen om je moreel kompas niet te doen tilt slaan en barbaarse straffen in gedachten te nemen.’ De vergeldingsdrift en de wraakgevoelens tegenover de daders krijgen als vanzelf de bovenhand.
Dergelijke programma’s zwengelen automatisch het debat weer aan over strengere bestraffingen en striktere regels voor daders die vervroegd willen vrijkomen. Het is een weerkerend fenomeen, telkens onze samenleving wordt geconfrontreerd met gruwelijke, onbegrijpelijke misdaden. Marc Dutroux, Kim De Gelder, Hans Van Themsche: telkens weer hebben zij de discussie doen oplaaien over schuld en boete. En toch: de emoties van het volk zijn begrijpelijk, maar ze mogen niet de bovenhand krijgen in het debat over een billijke bestraffing en een verstandige vervroegde vrijlating.
Justitie blijft meestal doof voor de roep van het volk, en dat is maar verstandig ook. Een samenleving die de beoordeling over goed en kwaad puur in handen van het volk legt, zet de poorten open voor lynchpraktijken die een beschaafde maatschappij onwaardig zijn. De emotie en verontwaardiging van een volk zijn slechte raadgevers voor de morele beoordeling van het gedrag van zij die over de schreef gaan. Want zijn wij een haar beter dan die koelbloedige moordenaar, als we zelf schreeuwen om een pijnlijke dood van de dader, als vergelding voor zijn daden?
Daarom ook leggen we in De Kroongetuigen zoveel nadruk op het proberen te begrijpen wat er in het hoofd van de dader omgaat. Elke gruweldaad heeft zijn oorsprong en zijn reden. De zoektocht naar die achtergronden geeft ons vaak een confronterend beeld van de werkelijkheid, en van de emoties die ook in onze ziel leven. Niet om de daden goed te praten, maar om te peilen naar de diepste drijfveren in elk van ons. Vaak herkennen we kiemen van emoties en motieven die ook in elk van ons schuilgaan, maar beseffen we opgelucht dat wij vooralsnog wél de juiste keuzes hebben gemaakt in het leven. De daders namen een andere weg, in de verkeerde richting.
De Kroongetuigen pleit niet voor vergelding of extreme bestraffing, maar wil tonen waartoe de mens én de maatschappij in staat zijn. Om de mens zelf beter te begrijpen, en ook de reactie van de maatschappij op dat gedrag. Een begin van begrip voor de dader, maar ook voor het onpeilbare verdriet van zij die achterblijven. Televisie om stil van te worden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier