Kan een politicus of wie dan ook zijn positie gebruiken om een internationale jury met de billen bloot te zetten? Ludo Bekkers noemt de beslissing van de jury van de World Press Photo pijnlijk voor alle partijen. ‘De enige winnaar is hier de burgemeester.’
De heisa die is ontstaan rond “World Press Photo” en zijn aanvankelijke winnaar, de Italiaanse fotoreporter Giovanni Troilo, is de moeite waard om te analyseren.
1. Journalistiek blijft de hoofdzaak
The World Press Photo Award is een honorabele internationale instelling, zetelend in Amsterdam, die jaarlijks prijzen uitreikt aan de beste inzendingen door fotojournalisten over de hele wereld. Er is geld aan verbonden, er wordt een reizende tentoonstelling georganiseerd en er is een catalogus. Buiten de hoofdprijs zijn er talrijke nevenprijzen verdeeld over diverse categorieën van onderwerpen of genres.
Hoofdzaak blijft echter dat het om journalistiek moet gaan en de foto’s een ernstige documentaire waarde hebben. De jury is samengesteld uit fotografen die hun sporen in het genre hebben verdiend of zelf prijswinnaars zijn geweest.
2. Een vleugje sensatie
Om mee te kunnen dingen naar de prijs wordt verondersteld dat de fotograaf recent origineel werk instuurt dat beantwoordt aan de gestelde criteria : documentair, informerend en van hoge kwaliteit, zowel technisch als esthetisch. Wie in het verleden al een tentoonstelling van de World Press Photo zag, voegt er misschien nog een element aan toe : sensationeel. Want het was de jongste jaren opvallend dat de meest schrijnende taferelen uit internationale conflictgebieden de jurykeuzes bepaalden. Er werd wel eens een foto van een sportevenement toegevoegd of een opmerkelijk portret maar de inhoudelijke sfeer was er toch een waar miserie, pijn en verdriet, armoede en geweld doorwogen.
3. Veelzijdige fotograaf
Giovanni Troilo is 33 jaar en werkte niet uitsluitend als beroepsfotograaf maar realiseerde ook video’s en was ook fotodirecteur bij een aantal filmproducties. Buiten zijn vrije werk is hij ook bedrijvig in de modewereld en de publiciteit. Hij behaalde al een prijs voor zijn boek over Apulië. Als Italiaan kende hij Wallonië omdat vele landgenoten er werk hadden gevonden.
Het is dan ook niet zonder reden dat hij een reportage maakte over Charleroi die hij inzond voor de World Press Photo Award. Hij zag de stad en haar omgeving als een zwarte vlek na de ineenstorting van de zware industrie en koos welbewust om net dat aspect te fotograferen.
Hoe de World Press Photo op een elegante manier op de knieën ging voor Paul Magnette.
4. Paul Magnette ‘not amused’
Het resultaat van zijn inzending beantwoordde niet aan de plannen die burgemeester Paul Magnette voor ogen had, Charleroi op de kaart brengen als een moderne welvarende stad die haar verleden had begraven en naar een nieuwe toekomst keek. Toen Magnette de fotoreeks zag was hij not amused en klaagde zijn ongenoegen aan bij de organisatie die de prijs had toegekend. Hij eiste dat die ontnomen zou worden aan de fotograaf wat dan ook geschiedde. Het is een unicum in de geschiedenis van de selectie en een precedent dat de wedstrijd in de toekomst kan hypothekeren.
5. Realiteit
Wat is de kern van het probleem. Troilo gaf zijn reeks van tien foto’s de titel “The Dark Heart of Europe” en zocht naar plaatsen en situaties die duidelijk maken dat het vroegere Waalse staalbekken verworden is tot een gebied dat vandaag nog kreunt onder relatieve armoede en waar de bevolking overleeft in minder gunstige omstandigheden. Een van de markante beelden is dat van een serie arbeiderswoningen waarboven een zwarte, zware pijpleiding loopt. Het kan een metafoor zijn voor de sociale doem waaronder een deel van de bevolking vandaag nog leeft.
Ook een ongure ruimte waar sm-adepten hun ding komen doen, een geparkeerde auto op een oude mijnsite die gebruikt wordt als liefdesnest, oprukkende politie in gevechtskledij. Het zijn uiteraard geen vleiende beelden van een stad maar ze behoren wel tot de realiteit en zijn dus op hun plaats in de categorie fotojournalistiek.
6. Detail met zware gevolgen
De foto waaraan het meest aanstoot genomen werd is die waarop de fotograaf een scene heeft vastgelegd die een persiflage is van het schilderij “De Anatomische Les” van Rembrandt. Er zijn wat naakte figuren te zien en twee figuranten in de kledij van heelmeesters uit de zestiende eeuw. Het is net die foto die de jury als argument heeft gebruikt om de prijs aan Troilo te ontnemen. Niet omwille van wat er op het beeld te zien is maar het is een soort happening die zich afspeelde in het atelier van de kunstschilder Bruno Stevens in Molenbeek (Brussel) en niet in Charleroi. Klein detail met zware gevolgen.
Dit is geen reportagefoto die past in een reeks over sociale toestanden maar een beeld dat er volkomen los van staat. Temeer dat Troilo bij zijn inzending verklaard had dat het tafereel zich in Charleroi had afgespeeld, een leugen dus waardoor het reglement was geschonden en kon men argumenteren dat de prijs onterecht werd toegekend. Wie een hond wil slaan, vind allicht ergens eens stok.
Het is, in de geschiedenis van de fotografie, niet de eerste keer dat er gelogen wordt over de context van een beeld.
7. Op de knieën
Het is, in de geschiedenis van de fotografie, niet de eerste keer dat er gelogen wordt over de context van een beeld. Denk maar aan de iconische foto van Robert Capa die, tijdens de Spaanse burgeroorlog, een vallende strijder voorstelt en waarover tot op vandaag nog twijfels bestaan of dat beeld niet in scene was gezet.
Maar in het geval van Troilo rijzen er andere vragen. Het is niet deze foto die burgemeester Magnette aanklaagde maar de algemene teneur van de reportage. Die was, in zijn ogen, uitermate negatief ten opzichte van het beleid dat hij in de toekomst wenst te voeren en de toekenning van de prijs zou wereldwijd zijn stad in een contraproductieve sfeer brengen. Omdat de directeur van de wedstrijd, Lars Boering, op een elegante manier op de knieën wou gaan koos hij voor een inbreuk op het reglement. Einde incident.
8. Twee conclusies.
Een : kan een politicus of wie dan ook zijn positie gebruiken om een internationale jury met de billen bloot te zetten en te laten zwichten voor ongeoorloofde inmenging? Wat is dan nog de waarde van zo’n jury. Om geloofwaardig te zijn moet die volkomen onafhankelijk handelen. Haar gezag dat ze put uit haar professionalisme moet boven elke invloed staan.
Twee : Prijzen jagen de fotografen op om te scoren en de middelen daartoe zijn vandaag onbegrensd dank zij de digitale technieken en de onuitputtelijke computertoepassingen. Men kan zich voortdurend afvragen wat er nog aan realiteit op een foto te zien is en of het niet allemaal virtueel is.
Dat is een beangstigende vraag want ze raakt aan de essentie van het medium : een weergave zijn van de realiteit, al dan niet geïnterpreteerd. Maar fotojournalistiek die een reëel gebeuren moet vastleggen en kunstfotografie die de vrijheid neemt om te fantaseren, schurken alsmaar dichter bij elkaar aan en overlappen zich in vele gevallen. Daardoor valt een grens weg die duidelijk het ene genre van het andere scheidde. Ook fotoreporters willen mooie beelden maken, zelfs in de meest tragische omstandigheden en dat daarvoor dan middelen worden gebruikt die dwars staan op de spontane weergave van de realiteit is vandaag geen kritisch gegeven meer.
Fotojournalistiek die een reëel gebeuren moet vastleggen en kunstfotografie die de vrijheid neemt om te fantaseren, schurken alsmaar dichter bij elkaar.
In het geval van Troilo speelt die dualiteit niet. Hij ziet de situaties zoals ze zijn, zoekt een interessant standpunt om zijn visie duidelijk te maken en levert mooie foto’s af. Maar misschien net door de esthetiek van zijn beelden verzwakt een deel van het beoogd kritisch opzet al moet gezegd dat sommige foto’s schrijnend zijn. Heeft hij nu, door die ene geënsceneerde foto die niet in Charleroi genomen werd, het project onderuit gehaald.
Dat is niet het geval al kan men van oordeel zijn dat ze er niets essentieels aan bijdraagt. Trouwens de jury heeft de inzending terecht bekroond. Dat men (en wie is in dit geval “men” ) terugkomt op een beslissing, is pijnlijk voor alle partijen. De enige winnaar is hier de burgemeester en dat succes heeft met fotografie an sich niets te maken. Xavier Canonne, de directeur van het Musée de la Photographie in Charlerloi zou Troilo nu moeten uitnodigen voor zijn eerstvolgend tentoontellingsprogramma om zijn kwaliteiten openbaar te maken. Dat zou mooi weerwerk zijn.
Ludo Bekkers.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier