‘Het consumentisme is het nieuwe opium voor het volk’

‘De nieuwe religie is die van commercie, consumentisme, reclamegoeroes en andere Tomorrowlands.’ Reinout Buys van Vlinks waarschuwt voor het verbannen van levensbeschouwingen uit de samenleving.

De zopas aangestelde nieuwe aartsbisschop van de Katholieke Kerk in België, Mgr. Jozef De Kesel, gaf zelf de aanzet tot bezinnen over welke plaats en welke rol religie te spelen heeft in een geseculariseerde en pluralistische samenleving. De Kesel opperde zijn idee van een ‘open Kerk’, die dan wel haar leidende rol kwijt is en de scheiding van kerk en staat respecteert, maar die wel deel blijft uitmaken van de maatschappij. Het staat de kerk dus vrij om een mening te hebben en te uiten die indruist tegen wat de seculiere maatschappij als waarden hanteert, een positie die de kerk ook gemeen heeft met onder meer de moslims.

Levensbeschouwingen kunnen een meerwaarde betekenen voor de samenleving omdat zij uitgaan van een onvoorwaardelijke solidariteit voor en met de gemeenschap, iets waaraan in deze individualistische tijden een groot gemis is. Religie neemt de zingevende leemte terug in, die de seculiere samenleving nalaat in te nemen. Intussen heeft de monseigneur opgeroepen om lege kerkpanden open te stellen voor het opvangen van ontheemden en asielzoekers en dat ondanks de kritiek vanuit partijpolitieke liberale hoek. Als repliek op die kritiek gaf de Kerk aan niet te koop lopen met de hulp die zij verstrekken aan deze mensen.

Nood aan spiritualiteit

Vlinks streeft een inclusieve en sociale samenleving na waar iedereen zich thuis voelt. Kunnen we dan misschien ook een samenleving voorstaan, waar plaats is voor levensbeschouwingen en hun rol in de maatschappij positief bekijken, zonder hen tot eenheidsworst te laten verdampen?

In onze Verlichte samenleving zijn er meer dan ooit, scheidingen, burn outs, depressies, zelfmoorden, noem maar op. De psychologie oppert dat dit te wijten kan zijn aan een tekort aan zingeving. Mensen werken van ’s morgens tot ’s avonds, zien ternauwernood hun kinderen en zelfs hun ontspanning is onderhevig aan trends en modes: zich uitleven op bonkende muziek op festivalweiden, joggen en fietsen of relaxen in wellness- en fitnesscentra, in het leven geroepen door de alomtegenwoordige goeroes van de commerciële vrijetijdsbestedingen, want je ‘moet’ vrije tijd nemen en je ‘moet’ je gaan ontspannen. Als dat niet klinkt als een contradictie, dan weet ik het niet. Mensen worden ook verplicht om zichzelf te verheffen vanuit een verkeerd begrip van emancipatie en niet bezig te zijn met wat om hen heen gebeurt en wat hen overstijgt. Uiteindelijk kwijnen ze opgebrand en depressief weg. In de huidige samenleving van het ‘nooit genoeg’, is er meer dan ooit nood aan een of andere vorm van spirituele houvast, van een veilige, gemeenschappelijke haven.

Negatieve beeldvorming

Een ander verhaal is de beeldvorming omtrent diverse levensbeschouwingen. Zeer actueel zijn de vluchtelingen naar Europa die miljoenen moslims met zich meebrengen. Dat zorgt voor onrust en sommigen wrijven zich in de handen om het angstklimaat dat heerst nog aan te wakkeren. Het kan naïef zijn tegen deze angst in te gaan en onze ‘westerse en democratische waarden’ juist te verdedigen, door deze mensen welkom te heten, in ons pluralistisch bestel.

Wanneer er dan onderzoeken verschijnen die enkel de polarisatie zoeken, krijg ik het koud, omdat ze vaak bol staan van desinformatie en pure kwaadwilligheid en als enig doel lijken te hebben mensen met bepaalde religieuze tradities tegen elkaar op te zetten en de kaart spelen van zij die hier baat bij hebben. In een pas verschenen onderzoek van een Amerikaanse universiteit, bijvoorbeeld, wordt er beweerd dat kinderen met een religieuze opvoeding egoïstischer zouden zijn en deze met een niet-religieuze opvoeding socialer zouden zijn. Het onderzoek blonk uit in bevooroordeeldheid. Er werden 1170 kinderen aan proeven onderworpen in Canada, de VS, China, Jordanië, Zuid-Afrika en Turkije. Van de 1170 kinderen waren er 351 niet-gelovig opgevoed, 468 waren moslim en de rest, 351 dus, waren christenen. De titel boven het artikel op deredactie.be luidde: “Religieus opgevoede kinderen groeien niet uit tot engeltjes”. Als 70% van de ondervraagden niet-christelijk blijkt te zijn, zou het dan niet correcter en respectvoller zijn tegenover de niet- of andersgelovigen om als begeleidende afbeelding en titel geen christelijke symboliek te gebruiken? Door die symboliek wekt men overigens de indruk dat het hier voornamelijk christelijke kinderen betreft. Het is normaal geworden om steeds opnieuw een bepaalde groep in een slecht daglicht te plaatsen, ook te merken in de berichtgeving over de exodus van christenen in het Midden-Oosten, net zoals men moslims continu tracht slecht te maken, door hen allemaal extremisten te noemen.

Leef er maar op los!

Een samenleving die het religieuze verbant, neemt een sterke verbindende schakel weg en opent de weg naar een ongebreideld individualisme en slaafs consumentisme. Socialisten noemden in vroegere tijden religie ‘opium voor het volk’. Een zoethoudertje, niets meer. Vandaag de dag is de zoethouder echter niet meer de Kerk. We moeten er niet meer naar luisteren als we dat niet wensen te doen. En toch heeft men altijd een commentaar klaar als men weer eens een uitspraak doet, die indruist tegen wat vandaag als Verlicht geboekstaafd staat. De nieuwe religie, vandaag, is die van commercie, consumentisme, reclamegoeroes en andere Tomorrowlands, die een vreemdsoortig spiritueel tintje in zich hebben: in het consumeren zijn we allemaal gelijk. Verbras zoveel mogelijk geld, leef er op los, doe het zoveel mogelijk voor jezelf, dat zijn de nieuwe waarden, die onder een verzachtend sausje van music for lifes gekocht worden. Geweten weer gesust voor een jaar.

Vele scholen, ziekenhuizen, universiteiten, basiswerk, vormingswerk en middenveldorganisaties, hebben hun ontstaan gevonden uit christelijke gelederen en ze vormen een omarmende en hoopgevende factor zijn in Vlaanderen. Ik wil dan ook een samenleving verdedigen waarin de levensbeschouwingen, godsdiensten en religies een plaats hebben en hun eigenheid aan waarden en normen mogen behouden, zolang deze passen in het democratisch bestel. Een samenleving waarin meningen vrij zijn, maar geweld voor gelijk welke heilige of andere strijd afgezworen wordt.

Wie religie uit de samenleving wil bannen, dreigt het actief pluralisme op de helling te zetten en de open ruimte aan radicale elementen over te laten. Als men een vredevolle samenleving voor ogen houdt, dan is dat een samenleving waar verscheidenheid en diversiteit heerst. Niet alleen culturele diversiteit, maar ook religieuze en levensbeschouwelijke diversiteit. Omdat het verschil soms iets moois kan zijn. Niet meer mogen verschillen, neemt kleur en dus leven uit de samenleving. Het is het begin van een dictatuur van de grijze massa, die denkt wat iedereen denkt, die doet wat iedereen doet, die koopt wat iedereen koopt. En zo zijn we terug bij de religie van vandaag, het consumentisme, het kapitalisme, de liberale marktlogica. Het nieuwe opium voor het volk. Want daar draait het om: mensen hun eigenheid ontnemen zodat ze niet meer zelf moeten denken, maar er voor hen gedacht wordt.

Reinout Buys is kernlid van Vlinks, zelf gelovig en geëngageerd katholiek.