‘Dossier vervanging F-16’s vertoont stilaan erg vreemde kronkels’

Een wetsvoorstel van Groen en Ecolo, dat woensdag in de Kamer wordt besproken, moet meer transparantie creëren bij lobbywerk bij grote defensieaankopen. ‘De sector zelf is daar ook vragende partij voor’, zegt Kamerlid Wouter De Vriendt. ‘Geen dag te vroeg, want het dossier van de vervanging van de F-16’s vertoont stilaan erg vreemde kronkels.’

Het Zweedse Saab trok zich deze week terug uit de race om een vervanger te mogen leveren voor onze F-16’s. Saab zelf wilde best een offerte indienen, maar de Zweedse regering zat met een probleem. Zweden wil zich niet operationeel engageren in Belgische militaire operaties met haar toestel. Wat dit precies betekent, is niet duidelijk.

Wat we wél weten, is dat de Zweedse regering niet wil dat haar toestellen dienen om kernwapens af te vuren. In het lastenboek schuift de Belgische regering het criterium ‘potentiële ontwikkeling van het toestel’ naar voor, wat kan inhouden dat gepeild wordt naar nucleaire capaciteit. In ieder geval: exit de Saab Gripen als potentiële vervanger.

Eerder besloot ook Boeing al om er met de F-18 de brui aan te geven. Het bedrijf vond dat er geen level playing field was en dat het Belgische lastenboek bepaalde toestellen bevoordeelde. Boeing sprak expliciet van een ‘voorkeur voor de F-35’.

Toegegeven, misschien spelen ook intern-Amerikaanse redenen mee, maar toch: opnieuw een kandidaat minder en een inschattingsfout van de Belgische regering. Want om een eerlijke concurrentie te garanderen, zijn er meerdere geschikte kandidaten nodig. De regering had dan ook fier verkondigd dat ze een grondige verkenningsronde had gedaan alvorens het lastenboek uit te sturen. Toch niet grondig genoeg blijkbaar.

Zoals bekend zijn we er bij Groen van overtuigd dat België geen nieuwe gevechtstoestellen nodig heeft. Er zijn er al meer dan genoeg in Europa. De aankoopprijs loopt op tot 3,5 miljard euro en in Europa zijn er andere militaire capability gaps waar landen kunnen in investeren. Dat is net wat we moeten doen: meer samenwerken, ons specialiseren, en de taken verdelen. Dat betekent keuzes maken. Iets waar de huidige minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) voor terugdeinst.

De keuze van deze regering is anders. Het zij zo. Maar is minister Vandeput wel voorzichtig genoeg? De omvang en de looptijd van het contract zijn enorm en dit soort dossiers zijn ook erg corruptiegevoelig. Van de vijf oorspronkelijke kandidaten, blijven er vandaag slechts drie over. Een foutloze procedure en doorgedreven transparantie zijn absoluut nodig.

Er loeren immers nog gevaren. In het verleden beloofden buitenlandse bedrijven bij grote overheidsbestellingen ‘economische compensaties’. Die bedrijven zwaaiden met deals met plaatselijke ondernemingen en extra tewerkstelling. Daar zijn politici natuurlijk gevoelig aan. Resultaat was vaak dat niet de beste prijs-kwaliteitverhouding het haalde en dat rationele argumenten het moesten afleggen tegen vage beloftes. Europa legde die praktijk dan ook aan banden.

Enkel om de nationale veiligheidsbelangen te beschermen mag je héél soms afwijken van de concurrentieregels. Maar nooit om economische redenen. Nochtans roept de Belgische regering zelf van de daken dat ze veiligheidsbelangen inroept om economische compensaties te bekomen.

Het lastenboek voor de vervanging van de F-16 is in die zin op maat geschreven van enkele Belgische defensiebedrijven. Dat is onverstandig. En het zet de procedure op de helling want Europa kan ingrijpen als de regels geschonden worden. Niet verwonderlijk dus dat de Inspectie van Financiën voor juridische risico’s heeft gewaarschuwd.

Toen Groen daar enkele weken geleden mee uitpakte, beweerde vicepremier Jan Jambon (N-VA) op Radio 1 dat de regering alles had afgetoetst bij de Europese Commissie en dat Groen aan paniekzaaierij deed. Bluf, zo blijkt nu. Want wij wilden die bewering toch verifiëren en stelden een reeks parlementaire vragen. Zowel Vandeput als Kris Peeters (CD&V) zijn formeel: Europa werd niet geconsulteerd.

Deze regering gaat de uitdagingen van de eenentwintigste eeuw te lijf met twintigste-eeuwse antwoorden: opnieuw gevechtsvliegtuigen, opnieuw economische compensaties, en weinig transparantie over de besluitvorming. Dat is niet vooruitziend, dat is geen vernieuwing. Dat is gewoon slecht bestuur en twijfelachtig gebruik van miljarden euro’s aan belastinggeld.