‘Vandaag wankelt de grootste bank in Europa, Deutsche Bank. Meteen het failliet van de Europese bankhervorming. Of beter non-hervorming’, schrijft Peter Mertens (PVDA). ‘Maar ook een symptoom van een dieperliggende crisis: dat van het Duitse lageloon- en exportmodel.’
Volgens Jeroen Dijsselbloem, de voorzitter van de Eurogroep, dreigt er géén nieuwe bankencrisis. “Het grootste deel van de banken staat er nu beter voor dan voor de bankencrisis en is beter gewapend tegen nieuwe uitdagingen. Wel worden nog een aantal banken geplaagd door oude problemen, die nu aangepakt moeten worden”, aldus de Nederlandse sociaaldemocraat.
Een aantal banken. Geconfronteerd met oude problemen. Of we daar erg vrolijk van moeten worden is lang niet zeker. Ook al omdat Dijsselbloem niet aan zijn proefstuk toe is. “Met de euro gaat het beter dan ooit”, vertelde hij in juli vorig jaar doodgemoedereerd. We schrijven midden de Griekse crisis, toen Dijsselbloem samen met Wolfgang Schaüble en de andere ministers van Financiën het schandelijke ‘dictaat van Brussel’ in de maag van de Grieken had gesplitst. ‘De Euro produceert haar eigen doodgravers’, antwoordde ik toen in een longread voor Knack.be.
In de bankensector is het business as usual, regelrecht richting ravijn.
We mogen het ons wel even herinneren: overal op deze aardbol heeft de werkende bevolking ongelooflijke inspanningen geleverd om de bankencrisis van 2008 te betalen. De crisis sloeg kraters in overheidsbudgetten en kostte de landen van de eurozone meer dan een tiende van hun bnp. In Europa alleen al gingen vier miljoen jobs verloren, in de VS nog eens zeven miljoen. Wereldwijd werden 64 miljoen mensen in extreme armoede geduwd. De Financial Times maakte begin 2014 volgende balans op: “Het is tijd om de nederlaag toe te geven. De bankiers hebben politici, toezichthouders en boze burgers het nakijken gegeven en wandelen nu triomfantelijk weg uit de ruïnes van de grote crash. Sommigen dachten dat de schok van 2008 de dingen zou veranderen. Dat was naïef. Bankiers innen nog steeds vele miljoenen aan bonussen, terwijl ze hun schouders ophalen voor de vele miljardenboetes.”
‘Deutsche Bank wankelt: het failliet van de non-hervorming van de Europese bankensector’
Geen enkele van de hoofdverantwoordelijken van de bankencrisis is tot op heden veroordeeld. Geen lik-op-stuk-beleid, geen voor-wat-hoort-wat, geen eigen-schuld-dikke-bult als het om de financiële klasse gaat. Het drama is: zoveel jaar na 2008 hangt er opnieuw een parfum van crisis in de lucht. De onwil van de politieke kaste om de bankensector echt aan banden te leggen met drastische maatregelen duurt nu al acht jaar. Die onwil is niet meer of minder dan de minachting van het establishment tegenover het volk, en tegenover democratie in het algemeen. Armoede, jobverlies, geplunderde economieën, toenemende tegenstellingen tussen arm en rijk, het doet er allemaal niet toe. In de bankensector is het business as usual, regelrecht richting ravijn.
Systeembanken in problemen?
Dijsselbloem mag wel kalmte prevelen, de beleggers van deze wereld zijn minder gerust in. Beurzen wankelen en financiële instellingen krijgen zware klappen. “Aardbeving bij de banken”, titelen verschillende Duitse kranten. Sinds begin dit jaar zijn de koersen van de banken gemiddeld met 25 procent gedaald. Een aantal banken. Een paar oude problemen. Dat vertelt Dijsselbloem. Alleen: die paar banken zijn geen kleintjes. Het zijn ook geen groten. Het zijn megabanken ofte zogenaamde systeembanken. Als daar iets mee mis gaat dondert het hele systeem in elkaar. We hebben het over Credit Suisse, Société Générale en Barclays, en in Italië over zowat alle banken.
In het oog van de storm: Deutsche Bank, de grootste onder de groten. De bank noteert tegen amper een derde van haar boekwaarde, zoveel is de koers gezakt. De alarmsignalen staan opnieuw op rood, en er wordt gesproken over een nieuw Lehman Brothers scenario: het onmogelijke falen van een grote systeembank. Dat ging toch niet meer gebeuren?
‘En in de meest duistere tijden horen we de mooiste peptalk. De Deutsche Bank is een sterke, veerkrachtige en goed gepositioneerde bank, met genoeg kapitaal.’
Hoe Deutsche Bank er precies voor staat, krijgen we niet te weten. Massa’s geld van de Europese belastingbetaler om de banken te redden. Maar ondertussen geen sikkepit transparanter, die sector. En in de meest duistere tijden horen we de mooiste peptalk. De Deutsche Bank is een sterke, veerkrachtige en goed gepositioneerde bank, met genoeg kapitaal. Zegt de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schaüble. De beleggers geloven Schaüble niet zo. De vraag van obligatiehouders om zich te verzekeren tegen een mogelijk failliet stijgt. En dus stijgt ook de premie voor dat soort verzekeringsproducten, de zogenaamde CDS of credit default swaps. Voor de Deutsche Bank wordt de prijs nu berekend op een 20-procent-kans om binnen de vijf jaar failliet te gaan. Erg veerkrachtig is dat niet. Je zou voor minder over een dreigende bankencrisis spreken.
De roodgroene sjoemelsofware op de arbeidsmarkt: interimarbeid, mini-jobs, en 1-euro-jobs
De Deutsche Bank is niet gewoon maar ‘een bank’ die met een paar ‘oude problemen’ geconfronteerd wordt. Het is dé bank van de Europese eenmaking, mee gegroeid op het ritme van de Duitse suprematie. Ik ken haar, als één van de hoofdrolspelers in mijn boek ‘Hoe durven ze’ over de Europese crisis en de grote hold-up. Deutsche Bank is de financier bij uitstek van het Duitse wirtschaftswunder.
Voor dat wonder, en vooral voor de vraag wie het zou ophoesten, moeten we terug naar de roodgroene regering van Gerhard Schröder en Joshka Fischer in 2003. De sociaaldemocraten trekken personeelsdirecteur Peter Hartz weg bij Volkswagen. Hartz mag voortaan sjoemelsoftware voor de arbeidsmarkt ontwikkelen. Gedaan met vaste banen, leve de precariteit! Interimarbeid, mini-jobs, 1-euro-jobs, verplichte tewerkstelling aan hongerlopen, noem het maar op. Bejuicht en bejubeld door sociaaldemocraten en groenen. “Hartz IV biedt meer kansen voor toegang tot de arbeidsmarkt”, vertelt minister Joschka Fischer, die ook door de Belgische groenen op handen wordt gedragen. Het kan niet op. De Duitse sociaaldemocraten en groenen gooien de hele arbeidsmarkt omver en creëren midden van het nieuwe Europa een nieuwe precaire lage-loonsector.
Door die lage lonen worden de Duitse producten relatief goedkoper. Combineer dat met de technische voorsprong van onze Oosterburen en zo kan Duitsland ‘exportwelmeister’ worden. Wereldkampioen export, mooi geholpen door de monetaire politiek van de Europese Centrale Bank die hetzelfde dogma volgt als de Bundesbank: de inflatie laag houden. Lonen laag, binnenlandse consumptie laag, alles zetten op de uitvoer.
Het Duitse handelsoverschot wordt gebruikt om de zeepbeleconomie verder op te blazen
Het zit goed in elkaar. Om hun uitrustingsgoederen, infrastructuur en bouwprojecten te financieren lenen Grieken, Portugezen, Spanjaarden en Italianen volop bij de Duitse en Franse grootbanken. Kassa, kassa, denkt men in Parijs en Frankfurt. Het geld van de banken maakt een ommetje in het zuiden om de eigen industrie te voeden. Dat leidt tot explosieve handelsoverschotten. Geld dat wordt opgestapeld in de grote zakenbanken. Die kapitaalberg wordt niet gebruikt om binnenlandse bestedingen consumptie aan te zwengelen. Neen hoor. Deutsche Bank, BNP Paribas en de andere grootbanken gebruiken het om massaal te investeren in Spaanse immobiliën, Griekse schulden en Amerikaanse derivaten. Het Duitse handelsoverschot, mogelijk gemaakt door de lage-loon-sector en de 1-euro-jobs, wordt gebruikt om de zeepbeleconomie verder op te blazen. Aan de andere zijde van Europa worden ondertussen hele economieën in de strop van de schuldenlast gestoken.
‘Door manipulatie van de intrestvoeten werden miljarden scheef geslagen, en daar deed Deutsche Bank duchtig aan mee.’
Bij alle zeepbellenblazers speelt Deutsche Bank een vooraanstaande rol. De CEO van de bank, Josef Ackermann, belooft de aandeelhouders absurde rendementen van wel 25 procent (!) en zweept daarmee alle banken op mee te gaan in een waanzinnig concurrentie-opbod. ‘Hij is de meest gevaarlijke bankier van de wereld’, vertelde de gewezen hoofdeconoom van het IMF over Ackermann. Achteraf gezien blijkt hij vooral een grote sjoemelaar te zijn. Deutsche Bank rijfde het kapitaal en masse binnen: zowel langs de voordeur als langs de achterdeur stroomden de woekerwinsten binnen. Dat kon onder meer door jarenlang te sjoemelen met de intrestvoeten van leningen tussen banken, de zogenaamde Londense Libor. Door manipulatie van de intrestvoeten werden miljarden scheef geslagen, en daar deed Deutsche Bank duchtig aan mee.
Met Deutsche Bank staat ook de hele Duitse Europapolitiek op het spel
Om uit de gevangenis te blijven in dat Libor-schandaal betaalt Deutsche Bank een boete van 150.000 dollar per topbankier. In totaal wordt 2,5 miljard dollar neergelegd. Ondertussen heeft de bank nog steeds een overvolle portefeuille rommelproducten. Midden de Griekse crisis, in juni 2015, worden de twee CEO’s wandelen gestuurd. John Cryan komt als crisispaus over van Crédit Suisse, een andere probleembank in dat ons-kent-ons-wereldje. Cryan zet de bijl er meteen in: 26.000 banen moeten verdwijnen en filialen worden gesloten in 10 landen. Met zesduizend (!) lopende rechtszaken reserveert de bank 5,2 miljard euro voor boetes in 2015 en meldt ze begin dit jaar een verlies van 6,7 miljard euro voor het voorbije jaar. Dat is wat Wolfgang Schaüble een “sterke, veerkrachtige en goed gepositioneerde bank” noemt. De omvang van de maatregelen spreken hem tegen, en de vraag is of de Deutsche Bank de zaak nog onder controle krijgt.
‘De Deutsche Bank is slechts een symptoom: dat van een nefast en gevaarlijk economisch model, dat nochtans als referentie genomen wordt in de eurozone.’
“De Deutsche Bank is slechts een symptoom: dat van een nefast en gevaarlijk economisch model, dat nochtans als referentie genomen wordt in de eurozone. En dat van een Europees financieel systeem dat minder onder controle was dan men dacht en dat zich nog altijd blijft steunen op de impliciete garantie van de overheden. Zolang de Duitse overschotten niet verminderen blijft de stabiliteit van Europa in gevaar.”, zo schrijft economist Romaric Godin in La Tribune ( 11 februari 2016). Godin heeft gelijk. Dit is niet alleen een bankencrisis. Het wankelen van Deutsche Bank staat symptoom voor het wankelen van de hele Duitse lageloon- en exportpolitiek, de basis van de Eurocrisis in 2011.
Bankhervorming? Hoe kan je Augiasstallen uitmesten met nauwelijks een paar emmers water?
Augias bezat met wel drieduizend ossen de grootste kudde van het land. Maar zijn stallen waren in geen dertig jaar uitgemest. Herakles moest op één dag de stallen weten schoonmaken. Hij deed dat met drastische maatregelen: hij liet twee rivieren door de stallen stromen en die vloedgolf spoelde de mest weg. Geen halve maatregelen daar bij Herakles, al zou hij zijn schoonmaakwerk met zijn leven betalen. Na de crisis van 2008 zou de bankensector ook uitgemest worden. Geen eed werd toen te duur geacht: het zou allemaal veranderen. Ja, er werden een paar emmers aangerukt om de stallen schuren. Zo kwamen er voorzichtige bankhervormingen, iets strengere kapitaalnormen, nog meer Europese stresstests, en een heuse Bankenunie. Ja, met die paar emmers water werden wat stallen geschrobt. Maar rivieren werden niet verlegd. Zo kwam er kwam geen scheiding tussen zaken- en spaarbanken.
‘Volgens sommige schattingen zitten de Europese banken nog opgezadeld met meer dan 1.000 miljard euro rommelproducten, een erfenis uit de glorietijd van de woekerwinsten. Dat is wat Dijsselbloem zo mooi “een paar oude problemen” noemt.’
Ondanks de kapitaalnormen van Bazel III blijkt vandaag opnieuw dat verschillende grote banken een te kleine kapitaalbuffer hebben om een nieuwe recessie of beurscrash te weerstaan. Dat is zeker het geval voor grote systeembanken zoals Société Générale en Deutsche Bank. Volgens sommige schattingen zitten de Europese banken nog opgezadeld met meer dan 1.000 miljard euro rommelproducten, een erfenis uit de glorietijd van de woekerwinsten. Dat is wat Dijsselbloem zo mooi “een paar oude problemen” noemt. Daar komen nog bij: het toenemende aantal huishoudens en kleine ondernemingen die leningen niet kunnen terugbetalen. In het jargon noemt men dat ‘non performant loans’ (NPL’s). Die niet-performante-leningen zijn in alle landen van Zuid-Europa dramatisch toegenomen, een gevolg van de Europese snoeipolitiek. In het geheel van de Europese Unie gaat het over een som die 9 procent van het Bruto Europees Product bedraagt, dubbel zoveel als in 2009.
Het ei van Dijsselbloem blijft niet staan: het averechtse effect van het bail-in-systeem
Om te verhinderen dat de kostprijs van een volgende bankencrisis opnieuw door de werkende klasse zou moeten worden opgehoest, werd een zogenaamde ‘afwikkelingsprocedure’ ingevoerd. Dat is één van de drie maatregelen van de bankenunie. De tussenkomst van de overheden, de ‘bail-out’ met ons belastinggeld, zou vervangen worden door een ‘bail-in’ met geld van grote speculanten. Grote aandeelhouders en obligatiehouders zouden mee moeten opdraaien in geval van failliet. Mooi zo. Alleen was dat buiten de beleggers gerekend. Zodra er geruchten opduiken over problemen in de bankenwereld vluchten die met hun kapitaal naar veiliger oorden. Daar sta je dan met je bail-in. Het wordt een mechanisme dat averechts werkt. De minste paniek is genoeg om beleggers te doen vluchten en beurswaarden dieper te doen duiken.
Dijsselbloem had het bail-in-systeem aangeprezen als het ei van Columbus, “een nieuwe template om de belastingbetaler te beschermen”. Alleen: Dijsselbloem is Columbus niet. En zijn ei bleef dus niet staan. Zo werden banken ook aangemoedigd om zogenaamde ‘coco’s’ uit te geven, dat zijn obligaties die automatisch in aandelen worden opgezet in geval van problemen. Met mogelijk grote verliezen voor de obligatiehouders. Deutsche Bank heeft ongeveer 4,6 miljard euro dergelijke coco’s uitstaan. Als daaraan moet geraakt worden zou dat het vertrouwen in de bank definitief ondermijnen.
Een splitsing doorvoeren van zakenbanken en spaarbanken
“De slotsom is dat de bail-in-methode de banksector instabieler heeft gemaakt, en de crisis heeft verhoogd”, schrijft Paul De Grauwe terecht. “Als een crisis weer volop losbarst, dan zal het uiteindelijk toch weer de belastingbetaler zijn die moet inspringen. Het had kunnen worden vermeden, door diepere hervormingen van de sector door te voeren. De zakenbanken en de spaarbanken hadden moeten worden opgesplitst en veel hogere kapitaalratio’s hadden moeten worden opgelegd Maar dat was niet in het belang van de banken, en onze regeringen zijn gezwicht.” Dat is precies wat ik in maart 2009 in mijn eerste boek, Op Mensenmaat, schreef.
Inderdaad, het minimum minimorum is opnieuw de splitsing doorvoeren tussen zakenbanken en spaarbanken. Het beheren van spaartegoeden en verschaffen van kapitaalmiddelen aan de productieve economie zijn basisfuncties van banken. Die moet je niet verstrengelen met gevaarlijke en onproductieve speculatie. Laten we dus opnieuw een schot plaatsen tussen spaarbanken en zakenbanken, zegt ook de socialistische presidentskandidaat Bernie Sanders. Met dat programma wint hij steeds meer harten in de Verenigde Staten, schreef enkele weken geleden voor Knack.be.
De oerfout blijft in het systeem. Als je risico’s neemt deel je wel mee in de winst, maar je krijgt niet de klappen als het fout gaat. Dan wordt er opnieuw gekeken naar de werkende klasse. Vandaar het strategische belang van een publieke banksector zijn. De samenleving die de systeembanken beheert om niet onderhevig te zijn aan de grillen van bankiers en beleggers. Te beginnen met één echte publieke bank, de enige bank met overheidsgarantie, om het spaargeld van mensen te beschermen en de kredieten te dirigeren naar de productie in plaats van naar speculatie.
Het Schaduwparlement van Knack.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier