Jongeren weigeren om na het sporten naakt te douchen, vrouwen durven niet meer topless te zonnen en werkgevers eisen dat hun personeel zich deftiger kleedt. Een nieuw soort preutsheid wint steeds meer terrein. En echt niet alleen onder allochtonen. ‘De slinger is te ver aan het doorslaan.’
Haar topjes zijn hem te strak en haar rokken te kort. Dat heeft de nieuwe kantoordirecteur aan Leen (38) een paar maanden geleden via e-mail laten weten. Meer dan tien jaar werkt ze al in het filiaal van een grote bank in een West-Vlaams dorp. Nooit kreeg ze kritiek. Noch op haar werk, noch op haar outfits. Maar nu eist haar baas dat ze zich ‘deftiger en gepaster’ kleedt om mannelijke cliënten niet van de wijs te brengen. Leen kan wel door de grond zakken van schaamte.
Niet alleen bankdirecteurs hebben het dezer dagen al eens moeilijk met de weinig verhullende kleren van hun personeel. In steeds meer bedrijven worden werknemers met een minirok, diep decolleté, korte broek of tanktop al dan niet discreet tot de orde geroepen. Zeker als ze met gasten of klanten in contact komen. ‘Nog niet zo lang geleden kreeg ik een klacht binnen van een werkneemster van een gemeentelijk kinderdagverblijf. Van haar nieuwe baas moeten de rokken die ze draagt vanaf nu vijf centimeter langer zijn’, zegt vakbondsman Willy Van Den Berge van ACOD Lokale en Regionale Besturen. ‘Ik vermoed dat de kledingregels ook elders strikter worden. Mensen klagen daar waarschijnlijk weinig over omdat ze niet graag toegeven dat ze zich volgens hun werkgever niet fatsoenlijk kleden.’ Wordt de dresscode in de praktijk rigider, dan schrijven bedrijven dat meestal niet in het arbeidsreglement in. Diensthoofden en personeelsdirecteurs spreken er hun medewerkers persoonlijk over aan of sturen een e-mail rond. Zoals onlangs nog in Amsterdam, waar een vrouwelijke teamleider alle medewerkers van het stadsloket in de wijk Osdorp aanschreef: ‘Vanaf heden wil ik de afspraak maken dat dames een rok of jurk dragen die niet korter is dan net boven de knie. Ook knielaarzen vind ik niet gepast aan de balie.’ Dat de nieuwe zedigheid zelfs doordrong tot in Amsterdam, nog niet zo lang geleden de stad van vrijheid blijheid, haalde de internationale pers.
Hoewel aansporingen om zediger gekleed te gaan doorgaans zowel voor vrouwelijke als voor mannelijke werknemers zijn bedoeld, zijn het in de praktijk toch vooral vrouwen die zich moeten aanpassen. ‘Ook mannen probeert men normen op te leggen op het vlak van uiterlijk en naaktheid, maar veel minder dan vrouwen’, zegt professor Chia Longman van het Onderzoekscentrum voor Cultuur en Gender van de Universiteit Gent. ‘Het zijn ook vooral vrouwen van wie wordt verwacht dat ze er neutraal uitzien. Soms wordt hen verboden om zich te bedekken, met een hoofddoek bijvoorbeeld, soms wordt net geëist dat ze zich méér bedekken.’
Dat gebeurt ook in scholen, waar meisjes steeds vaker worden berispt wegens hun korte rokken, blote buiken of laag uitgesneden bloesjes. In het reglement van veel scholen staat alleen dat kleren ‘niet aanstootgevend of opzichtig mogen zijn’ of dat ze ‘aan de fatsoensnormen moeten voldoen’. Zo’n dresscode is dus voor interpretatie vatbaar en kan op elk moment veranderen. Tot een paar jaar geleden volstond het meestal dat pubermeisjes een rok droegen die hun slip bedekte en geen al te diep decolleté hadden, maar tegenwoordig weren sommige scholen ook naveltruitjes en T-shirts met spaghettibandjes uit de klas.
Besmettingsgevaar
Soms zijn het de leerlingen, of hun ouders, die zich van hun preutste kant laten zien. Steeds vaker weigeren jongeren, zowel allochtonen als autochtonen, om na de turn- of zwemles naakt te douchen. Ook in veel sportclubs staan tieners tegenwoordig in hun zwembroek of onderbroek onder de waterstraal. ‘Dat soort gedrag kan besmettelijk zijn’, zegt Erika Frans van Sensoa, het Vlaams expertisecentum voor seksuele gezondheid. ‘Douchen een paar kinderen in hun ondergoed, dan voelen de anderen zich al snel bekeken. Op den duur kiezen er steeds meer voor om hun broekje aan te houden, tot dat de gewone gang van zaken wordt.’
De ene keer zijn het ouders die klagen dat hun kinderen naakt de doucheruimte in moeten, de andere keer zijn het de kinderen zelf die niet meer in hun blootje bij elkaar willen staan. Of bij hun leerkracht. Dat ondervond een balletlerares die zich al bijna dertig jaar over zes- en zevenjarige danseresjes ontfermt. Voor de les kleedde ze zich vaak samen met haar leerlingen om. Dan kon ze hen helpen als ze het moeilijk hadden met ritsen, knopen of kousenbroeken. Nooit had iemand daar problemen van gemaakt. Tot vorig jaar. Een vader reageerde ontzet toen zijn dochtertje hem wist te vertellen dat de juf een donkerblauwe beha met strikjes droeg. Hij stapte naar de directie van de dansschool en de lerares kreeg een uitbrander. Nu kleedt ze zich in een apart hokje om. Ook in jeugdbewegingen kunnen begeleiders zich op dat vlak steeds minder veroorloven. Zelfs naaktzwemmen tijdens het zomerkamp is er niet meer bij, want ze zouden wel eens door een van de kinderen kunnen worden betrapt. ‘Bij Sensoa krijgen we geregeld vragen van mensen die willen weten wat kan en wat niet’, zegt Erika Frans. ‘Ons advies is altijd dat een situatie niet meer oké is zodra iemand zich eraan stoort of zich er ongemakkelijk bij voelt.’
Zelfs op het strand gedragen mensen zich preutser dan vroeger. Bijna niemand zont nog topless, minder en minder ouders laten hun kleuters zonder zwembroekje rondlopen en steeds meer gemeenten weren schaars geklede badgasten van hun dijken en uit hun winkelstraten. Zo zet Oostende straks voor het tweede jaar op rij het Beach Team in. Niet alleen om verdwaalde kinderen te onderscheppen en zonnekloppers te kapittelen als ze afval naast de vuilnisbak gooien, maar ook om mensen tegen te houden die in bikini of blote bast door het stadscentrum kuieren. ‘Om hygiënische redenen hebben onze horeca en handelaars niet graag dat mensen in ontbloot bovenlijf op hun terras zitten of in hun winkel rondlopen’, klinkt het bij het stadsbestuur.
Soms wordt de politie erbij gehaald. Onlangs nog werd een wijkagent gealarmeerd door een jong stel dat pas in zijn gemeente was komen wonen. ’s Ochtends schoof hun buurman, een jonge veertiger, de gordijnen wel eens open voor hij zijn kamerjas had aangetrokken. Als ze op dat moment toevallig helemaal achter in hun tuin waren, konden ze hem voor het raam zien staan. Naakt. Onoorbaar vonden ze dat. Vorige zomer was de uitbaatster van een brasserie dan weer over haar toeren omdat de bouwvakkers die aan de overkant aan het werk waren op warme dagen hun T-shirt uittrokken. Heel onaangenaam voor de klanten op haar terras, vond de vrouw.
Digitaal naakt
Twee jaar geleden ging Laura (22) met twee vriendinnen op vakantie naar Kroatië. Op een afgelegen strandje, waar verder niet veel toeristen kwamen, lag ze elke dag wel een paar uur topless te zonnen. Eerst alleen met haar vriendinnen, na een paar dagen ook met haar Ierse vakantielief. Hij was het die een reeks foto’s van haar maakte toen ze in de avondzon lag te slapen. Als aandenken. Weer thuis ontdekte Laura dat hij die foto’s op zijn reisblog had gezet. Tot haar verbijstering kon iedereen haar blote borsten zien.
De vrees om te figureren in onthullende foto’s die online worden gepost, is misschien wel de belangrijkste reden waarom zo veel mensen zich tegenwoordig kuis proberen te kleden en te gedragen. Doodsbang zijn ze dat iemand stiekem beelden van hen maakt terwijl ze onder de douche staan, in de sauna zitten of halfnaakt liggen te zonnen. Niet zo vergezocht, want onthullende beelden van heel gewone mensen worden wel vaker op het internet gedropt. Soms uit achteloosheid, maar vaak ook om wraak te nemen of iemand onder druk te zetten. Dat het geen sinecure is om zulke beelden weer te doen verdwijnen, weet de voormalige Aalsterse burgemeester Ilse Uyttersprot maar al te goed. Vijf jaar geleden werd ze stiekem gefilmd toen ze op een toren ergens in Spanje seks had met haar toenmalige vriend. Vandaag staat het filmpje nog altijd online. ‘Als iemand beelden post waarop je naakt te zien ben, heb je daar geen verweer tegen’, zegt Herman Konings van trends- en toekomstonderzoeksbureau nXt. ‘Jongeren beseffen dat maar al te goed en dus zorgen ze er zo veel mogelijk voor dat er geen compromitterende foto’s van hen kunnen worden gemaakt. Als dat betekent dat ze niet zonder bovenstukje kunnen zonnen of naakt kunnen zwemmen, is dat maar zo.’
Toch kan de opkomst van het internet die nieuwe zedigheid niet helemaal verklaren. Onze opvattingen over naaktheid zijn ook aan een slingerbeweging onderhevig. ‘Periodes waarin naaktheid en seksualiteit heel zichtbaar aanwezig zijn, worden altijd afgewisseld door periodes waarin die meer worden weggestopt, zoals nu’, zegt seksuoloog Wim Slabbinck. Het is dus geen toeval dat de twintigers en dertigers van vandaag veelal kinderen zijn van babyboomers, de eerste echte seks, drugs & rock-‘n-rollgeneratie. ‘De vaak vrije zeden van die babyboomgeneratie bleven niet duren’, legt Herman Konings uit. ‘In de jaren tachtig werden ze met aids en andere gevaren van seksualiteit geconfronteerd en dat heeft een grote impact gehad op de manier waarop ze hun kinderen opvoedden. Vandaar wellicht dat die nu vaak veel zediger zijn dan hun ouders destijds.’
De drang om kinderen te behoeden voor alles wat van ver naar seks verwijst, is pas echt begonnen ten tijde van de zaak-Dutroux halfweg de jaren negentig. Sindsdien verschijnt er elke maand wel een bericht over een badmeester, jeugdmonitor of sportcoach die zijn handen niet heeft kunnen thuishouden. Het gevolg is dat meisjes van zes verplicht worden om een bikinibovenstukje te dragen, dat vaders amper nog met hun kinderen in bad durven en dat zelfs de voorlichtingsboeken die in de klas worden gebruikt een pak kuiser zijn geworden. Onlangs nog besloot de Koninklijke Belgische Zwembond om gemengde waterpoloteams voor tieners te verbieden. Kwestie van ongewenste aanrakingen onder water uit te sluiten. ‘Zo krijgen kinderen constant de boodschap dat naaktheid iets problematisch is’, zegt Erika Frans van Sensoa. ‘Daardoor voelen ze zich vanzelf onwennig als zijzelf of mensen in hun omgeving bloot zijn, en zijn ze geneigd om zichzelf meer te gaan bedekken.’
Kapitaalkrachtige moslims
Ook de commercie laat zich niet onbetuigd. De Amerikaanse Playboy publiceert sinds kort geen naaktfoto’s meer, Pirelli toont alleen nog ‘artistiek naakt’ in zijn legendarische kalender en de nieuwe ceo van American Apparel heeft bij zijn aantreden meteen aangekondigd dat de modellen in de reclamecampagnes van het modemerk in het vervolg warmer aangekleed zullen worden. ‘Als bedrijven in hun campagnes minder expliciet naakt laten zien, is dat in de eerste plaats uit strategische overwegingen’, zegt Herman Konings. ‘Om te beginnen vormen moslims in het Westen een almaar interessantere afzetmarkt doordat ze kapitaalkrachtiger worden. Bedrijven willen hen dus niet te veel voor het hoofd stoten.’ Ook de toenemende globalisering speelt een rol: ondernemingen die ook voet aan de grond willen krijgen op economische groeimarkten zoals Indonesië, India en delen van het Midden-Oosten, moeten rekening houden met de plaatselijke fatsoensnormen. Toch als ze hun kleren, make-up of rugzakken ook aan hindoes, moslims of stellige katholieken in de Verenigde Staten willen kunnen slijten.
‘De huidige generatie tieners is de eerste die over de hele wereld ongeveer hetzelfde is. Toch wat hun consumptiestijl betreft: ze willen dezelfde spullen, luisteren naar dezelfde muziek, kijken naar dezelfde films en spelen dezelfde games’, zegt Konings. Via online games en andere internetgemeenschappen komen ze ook gemakkelijk in contact met leeftijdgenoten uit pakweg Japan, Egypte of het Amerikaanse Arkansas. Konings: ‘Die jongeren houden dan wel van dezelfde dingen, maar hebben vaak een sterke religieuze overtuiging. Om hen niet te provoceren, houden de meeste westerse tieners rekening met die gevoeligheden en letten ze er bijvoorbeeld op geen verleidelijke of onthullende foto’s van zichzelf door te sturen.’
Hypocriete toestanden
Doordat we ons tegenwoordig zelfs onder de douche en op het strand bedekken, zien we ook steeds minder blote lijven. Toch in het echte leven. Op het internet kun je je zoveel aan naakte mensen vergapen als je wilt. ‘We zijn in een heel hypocriete situatie beland’, zegt Wim Slabbinck. ‘Binnen de vier muren van ons huis hebben we weinig schaamte en kijken we zonder blikken of blozen naar pornografie. Maar zodra we de voordeur achter ons dichttrekken, gedragen we ons zedig en veroordelen we alle naaktheid en seksualiteit. Dat is heel verwarrend. Niet alleen voor kinderen en jongeren, maar ook voor mensen uit andere culturen.’
De naakte lichamen die in de media, reclame of pornografie worden opgevoerd, zijn meestal perfect gevormd en tot in de puntjes verzorgd. Al dan niet dankzij Photoshop. Zelfs foto’s die gewone mensen op sociale media posten, zijn opvallend flatterend en vaak allesbehalve natuurlijk. ‘Constant wordt ons een gefabriceerd beeld voorgehouden van lichamen zonder zweet, beharing, vetrolletjes of rimpels’, zegt Chia Longman. ‘Het gevaar bestaat dan dat sommige jongeren zich daaraan gaan spiegelen.’ Vandaar dat nogal wat jonge vrouwen tegenwoordig pas met hun vriendje willen vrijen als ze uitgebreid hebben gedoucht, volledig zijn onthaard en piekfijn zijn opgemaakt.
‘Het probleem is niet zozeer dat we de hele tijd een ideaalbeeld krijgen voorgeschoteld, maar wel dat er geen weerwoord meer is’, aldus Slabbinck. ‘We zien geen gewone lichamen meer waarmee we onszelf kunnen vergelijken en dus denken we de enige te zijn met een imperfect lichaam.’ Het gevolg is dat veel, vooral jonge mensen hun lichaam nog meer gaan afschermen, waardoor het ideale beeld een almaar grotere impact krijgt.
‘De slinger is te ver aan het doorslaan’, zegt Wim Slabbinck. ‘Het is nooit goed als seksuele gedachten te veel worden verdrongen. Uit de victoriaanse tijd hebben we geleerd dat het verlangen alleen maar groter wordt als naakte lichamen volledig uit het publieke leven worden verbannen. Waarom houden mannen zo van borsten? Omdat ze die alleen maar in de privésfeer of in pornografie kunnen zien.’
De nieuwe zedigheid wakkert niet alleen begeerte aan maar ook angst. Meer en meer mensen zijn ervan overtuigd dat er achter elke hoek een gluurder, fotograaf of pedofiel staat. ‘Zo krijg je geregeld te horen dat je beter geen foto’s van je kinderen op Facebook zet omdat pedofielen die beelden dan stelen en het gezicht van je zoon of dochter op het lichaam van iemand anders plakken’, zegt Erika Frans. ‘Natuurlijk mogen we op dat vlak niet naïef zijn. Maar nu zijn we de naïviteit wel heel ver voorbij. We worden zo langzamerhand paranoïde.’
DOOR ANN PEUTEMAN, FOTO’S NICK PROOT
‘Het is besmettelijk: douchen een paar kinderen in hun ondergoed, dan voelen de anderen zich bekeken.’
‘Waarom houden mannen zo van borsten? Omdat ze die alleen in de privésfeer of in pornografie kunnen zien.’
‘Het verlangen wordt alleen maar groter als naakte lichamen uit het publieke leven worden verbannen.’
‘Thuis kijken we zonder blozen porno. Buitenshuis veroordelen we alle naaktheid en seksualiteit.’
