‘De misleidende studie-ijver van het Antwerpse stadsbestuur’

‘Het lijkt erop dat ook het Antwerps stadsbestuur het ‘post-truth’ tijdperk in de politiek omarmd heeft’, schrijft Marc Swyngedouw. ‘Onderzoek dient er niet om licht in de duisternis te brengen, maar om bedenkelijke uitspraken recht te praten of reeds beslist beleid door te drukken.’

De huidige Antwerpse coalitie onder leiding van Bart De Wever (N-VA, CD&V en Open VLD) maakt systematisch misbruik van onderzoeksgegevens om haar beleid te legitimeren in plaats van er haar beleid op te baseren.

Beleid steunen op wetenschappelijk onderzoek is zonder twijfel aan te moedigen. De stad Antwerpen bestelde zijn wetenschappelijke studies traditioneel bij de universiteiten die dit land rijk is. In 2006-2007 richtte Patrick Janssens (SP.A) de Studiedienst Stadsobservatie (SSO) Antwerpen op. Deze dienst doet onderzoek, verzamelt en verwerkt statistische gegevens over de stad Antwerpen. De combinatie van degelijke basisstatistieken, de A-monitor, en externe wetenschappelijke onderzoeksopdrachten aan de universiteiten vormde een solide basis voor het beleidsvoerend vermogen van Antwerpen. Zo is de studiedienst uitgegroeid tot één van de beste in het land. Die sterke reputatie wordt vandaag helaas te grabbel gegooid om twijfelachtig beleid recht te praten door het een wetenschappelijk aureooltje te geven. De Antwerpse coalitie hanteert vier slimme manieren om bevindingen uit onderzoek naar haar hand te zetten. We illustreren kort elke strategie.

De Wevers Berber incident

Strategie: Laat snel één of meer ‘onderzoeksrapporten’ semi-automatisch uit de computer rollen wanneer je door een voortvarende uitspraak in moeilijkheden komt.

Op 23 maart 2015 was N-VA-voorzitter Bart De Wever te gast in Terzake. ‘We hebben toegelaten de slechte soort migranten te laten komen en nadien te weinig gedaan’, zei De Wever, die stelde dat racisme een ‘relatief’ begrip is en te vaak wordt ingeroepen als excuus voor een persoonlijk falen bij sommigen. ‘Vooral de Berbers. Dat is een gesloten groep met veel wantrouwen tegenover de overheid, een zwak georganiseerde islam, en een groep die zeer vatbaar is voor het salafisme. (… )’, zei De Wever. (GvA 16.01.16). Een rel is het gevolg en De Wever wordt zelfs aangeklaagd voor racisme (waarvan hij vrijgesproken wordt). Maar wat opvalt is dat vier dagen later op 27 maart 2015 twee rapporten worden aangemaakt via de semi-automatische tool van de Studiedienst Stadsobservatie (SSO) die zelfs niet van enige inleiding of slot worden voorzien ( Algemeen rapport: vergelijk Postzones: Antwerpen Noord (2060), Antwerpen Kiel (2020), Antwerpen Linkeroever (2050), Borgerhout (2140) en Diversiteit in Wijken: Kiel, Borgerhout Intra Muros Noord, Borgerhout Intra Muros Zuid, Deurne Noord).

Die twee semi-automatisch gegenereerde rapporten worden gelanceerd als ‘de cijfers achter de racisme-rel rond Bart De Wever’ en zouden moeten aantonen dat hij overschot van gelijk heeft. Nochtans (1) bevatten die rapporten nergens specifieke informatie over de etnische groep Berbers. Wel gaat het over Marokkanen naar nationaliteit, Noord-Afrikanen, allochtonen… (2) Informatie die niet spoort met de uitspraken van De Wever wordt niet becommentarieerd, bijv. de werkloosheidsgraad in Borgerhout 2140 en op Linkeroever 2050 is lager dan het gemiddelde van de gehele stad (fig. 24 rapport 2), (3) of gewoon weggehaald, bijv. het gedeelte over de ‘Kwaliteit van de Ruimte’ is weggeknipt uit rapport 2. (Is het minder leuk wonen in die wijken?).

Verder valt vooral het haastwerk op: (4) Zo werden in één rapport grafieken opgenomen zonder gegevens (fig. 21, 30 & 31 rapport 2); (5) staan beide rapporten vol machinetaal die niet in leesbaar Nederlands is omgezet of weggehaald; en (6) was er blijkbaar geen tijd voor conclusies. Vandaag zouden we dit soort ‘informatie’ als ‘fake news’ catalogiseren.

Marinowers (Open VLD) en Duchateau’s (N-VA) ‘Children’s Zone’

Strategie: Verzwijg in je communicatie over een uitgebreid wetenschappelijk rapport cruciale onderdelen daarvan die je beleid niet ondersteunen.

In 2015 blijkt dat 25% (volgens de toenmalige berekeningswijze) van de Antwerpse leerlingen ongekwalificeerd uitstroomt en dat het nieuwe stadsbestuur nog geen enkele maatregel heeft genomen om dit percentage te verlagen – tot dan moest het stadbestuur van N-VA, CD&V en Open-VLD zich beroepen op de anti-spijbel en anti-zittenblijven maatregelen van hun voorganger Robert Voorhamme (SP.A). Er moest dus dringend initiatief genomen worden. Het toeval wil dat het stadsbestuur op studiereis in New York City geattendeerd werd op het sympathieke maar ter plaatse ook controversiële project ‘Children’s Zone’.

Kort samengevat gaat het om een variant van een ‘Brede Scholen’ beleid met focus op educatieve vrijetijdsactiviteiten na school. Rotterdam heeft ook een ‘Children’s Zone’ opgestart in 2011. Open-VLD (en N-VA) willen dit project ook hier lanceren en bestellen een wetenschappelijke studie die dit zou moeten onderbouwen bij een privé-onderzoeksbureau, KU Leuven, en UGent. De stad selecteert een achterstandswijk (Het Kiel) om een experiment op te starten. De ambitieuze doelstelling van het project is ‘de leerachterstand in kansarme wijken inhalen en de ongekwalificeerde uitstroom tegengaan’. Daar zijn veel vragen bij te stellen en dat doet de wetenschappelijke studie ‘Children’s Zone’ ook. Ik citeer uit het eindrapport: ‘Het is dan ook niet verwonderlijk dat men in Rotterdam, vier jaar na de lancering van de Children’s Zone aldaar, tot de vaststelling komt dat effecten van de interventie eerder negatief evolueren. [… ] Als gevolg daarvan staat Rotterdam Children’s Zone nog ver van de nagestreefde doelen: CITO-scores [centrale test aan het einde van de lagere school: MS] zijn niet gestegen, noch zijn er meer jongeren met een HAVO/VWO-diploma [vergelijkbaar met ASO diploma in Vlaanderen: MS].’

In het persbericht wordt hierover niet gerept. In tegendeel, het stadsbestuur blijft Children’s Zone (nu A’rea2020 op het Kiel) opvoeren als het paradepaardje van zijn beleid om de ongekwalificeerde uitstroom terug te dringen; en laat Marco Pastors (ex-Leefbaar Rotterdam) overkomen om op ATV het zogenaamde succesverhaal van Rotterdam Children’s Zone te verkondigen (voor een meer realistische benadering van de resultaten en de onvergelijkbaarheid van het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid met het Antwerpse Children’s zone, verwijs ik naar artikelen in het Algemeen Dagblad, in de NRC en NPRZ).

Ondanks de aankondiging dat tussentijdse wetenschappelijke evaluaties zullen plaats vinden weigert het bestuur tot nu toe om bestaande tussentijdse rapporten publiek te maken.

Zelfs al zouden we A’rea2020 het voordeel van de twijfel geven, dan nog kan een project dat ca. 600 kinderen (van de ca. 2000 in het stedelijk basisonderwijs in de wijk Kiel) (AG Stedelijk Onderwijs) bereikt nooit volstaan als antwoord op de torenhoge ongekwalificeerde uitstroom. Hoewel er voldoende voorbeelden bestaan van wetenschappelijk onderbouwde succesvolle beleidsacties in buitenlandse steden als Toronto, London en New York, blijft het stadsbestuur experimenten in één wijk; en blijft het wetenschappelijke gegevens die dit experiment in vraag stellen, in de communicatie verdrinken.

Gebiedsscan Borgerhout Intra Muros (Bart De Wever)

Strategie: Laat je eigen diensten een rapport schrijven en stel dit voor als onderzoek door onafhankelijke experten. Gebruik een uitzondering in de wet op de openbaarheid van bestuur. Zo voorkom je dat kritische burgers, onderzoekers of beleidsmensen brandhout maken van je rapport.

GvA opent op 24 februari 18 met ‘Nieuw onderzoek: De Illegale economie is in Borgerhout groter dan de legale‘. In de inleiding luidt het: ‘De georganiseerde misdaad heeft zich in Borgerhout diep ingenesteld in het maatschappelijke leven. Dat concludeert onderzoek van de lokale politie en de dienst Maatschappelijke Veiligheid naar de ‘ondermijnende criminaliteit in het district.” De krant doet hiermee gewoon haar werk en brengt verslag uit van een rapport dat het label ‘vertrouwelijk’ meekreeg maar haar toch werd toegespeeld, net voor de gemeenteraad van de daaropvolgende maandag.

Zich beroepend op een uitzondering voorzien in de wet op de openbaarheid van bestuur gezien de vertrouwelijkheid van het document, weigert De Wever een exemplaar te bezorgen aan gemeenteraadsleden (van de oppositie) of zelfs maar inzage te geven aan geïnteresseerde media en burgers. Pas een maand later krijgen media en burgers alsnog inzage in een tot in het absurde gecensureerde versie van het rapport. Zelfs de namen van auteurs van gepubliceerd en dus publiek beschikbaar wetenschappelijk onderzoek worden met zwart onleesbaar gemaakt. Het rapport zou alle gekende feitelijke gegevens over Borgerhout Intra Muros samenbrengen. Het is opgesteld door de lokale politie en de Dienst Maatschappelijke Veiligheid.

Vooral dat laatste klinkt zeer goed. Nazicht leert dat dit de stedelijke diensten zijn die rechtstreeks onder Burgemeester De Wever ressorteren. Met andere woorden: het betreft hier geen extern wetenschappelijk onderzoeksrapport maar een door de interne politionele diensten van De Wever opgesteld beleidsrapport. (‘De diensten die de bevoegdheden van de burgemeester uitoefenen worden gecentraliseerd in de nieuwe bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid.’).

De samengebrachte gegevens zijn afkomstig van de klassieke politionele diensten, gaande van buurtregie, stadstoezicht, bestuurlijke handhaving, wijkagenten, lokale recherche, … tot en met het parket. Andere mogelijk relevante informatie, zoals bijvoorbeeld. gegevens uit wetenschappelijk onderzoek en bevoorrechte getuigenissen vanuit het jeugdwerk, buurthuizen, kerkgemeenschappen, Centra Algemeen Welzijn, Kind & Gezin, … komen niet aan bod. Dit heeft gevolgen voor de inhoud van het rapport dat eenzijdig is. De slechte verhouding tussen (lokale) politie en jongeren schrijft men toe aan ‘machogedrag, intimidatie en groepsdruk’ van de etnisch-culturele bevolking. Over etnische profilering door de politie (bijv., op huidskleur afgaan om mensen te controleren) wordt met geen woord gerept in het rapport. Met de volgende (hoopgevende?) vaststelling wordt in de rest van de studie niets gedaan: ‘We stellen vast dat de geregistreerde criminaliteitscijfers in Borgerhout Intra Muros (…) globaal genomen lager zijn dan het stedelijke gemiddelde, zowel voor woninginbraken, agressieve diefstal, overlast, druggebruik en drugbezit. Enkel voor drughandel ligt het aantal vaststellingen per 1.000 inwoners iets hoger.’

Integendeel, de conclusie die de gehele inhoud van het rapport niet reflecteert, suggereert dat het rapport allicht moet dienen om voorstellen te promoten die de N-VA federaal en regionaal naar voor schuift in de strijd tegen radicalisering en in de ‘war on drugs’ (zoals bijv. een variant op de Nederlandse Bibob-wetgeving – het preventief geen vergunning afleveren om ondernemingen te vestigen in de stad door het stadsbestuur). Een heel andere conclusie uit het rapport zou kunnen zijn dat de politionele en gerechtelijke instanties blijkbaar falen om een beperkte groep van bewoners (het zou gaan over de leden van enkele families) effectief te vervolgen.

Afschaffing van de dubbele contingentering in de stad Antwerpen, Marinower (Open-VLD)

Strategie: Laat je administratie enkele cijfers op een rij zetten; voer daar enkele berekeningen op uit die je goed uitkomen; en giet het geheel in een prezi-presentatie (i.e., een sexy variant van een PowerPointpresentatie). Om de cijfers kracht bij te zetten laat je die oefening door een minister van de Vlaamse Gemeenschap uitroepen tot wetenschappelijk onderzoek waarop ze haar beleid wil afstemmen.

Naar aanleiding van de jaarlijkse soap van de inschrijvingen in het onderwijs in Vlaanderen richt de Antwerpse schepen van onderwijs Claude Marinower een open brief aan de Vlaamse Minister van Onderwijs Hilde Crevits, waarin hij pleit voor een verplicht centraal aanmeldingssysteem (CAM) voor alle scholen in heel Vlaanderen en waarin hij tegelijk pleit voor het afschaffen van de dubbele contingentering in het basisonderwijs. Kort door de bocht is dit systeem bedoeld om de sociale mix in scholen te bevorderen en om kansarme leerlingen over scholen te spreiden.

Marinower beweert dat onderzoek heeft aangetoond dat in Antwerpen die sociale mix vanzelf tot stand komt; en dat slechts 3% van alle leerlingen in een andere school terechtkomen door de dubbele contingentering. Marinowers brief echoot een eis van de N-VA (!) die het CAM maar wil toestaan op voorwaarde dat de dubbele contingentering afgeschaft wordt. De cijfergegevens in Marinowers brief wekken verbazing omdat Gent over totaal andere cijfers beschikt, en omdat de Antwerpse woningmarkt minstens even sterk gesegregeerd is als die van Gent.

In het Vlaams Parlement geeft Crevits de cijfers nog grotere weerklank. In De Morgen van 8 maart lezen we het volgende: ‘Het Vlaams Parlement debatteerde gisteren over de problematiek van de inschrijvingen in Vlaamse scholen. Minister Crevits deed daar een opvallende uitspraak. Ze haalde cijfers aan uit Antwerpen, waar al enkele jaren wordt gewerkt met een dubbele contingentering voor het lager onderwijs. De stad deed in 2016 de oefening en herberekende de resultaten van twee jaar zonder die maatregel. Wat bleek? “Slechts drie procent van de leerlingen kreeg een andere school toebedeeld”, aldus de minister. “In Antwerpen tonen ze dat je ook zonder te werken met twee lijsten een sociale mix op scholen kunt krijgen.”‘

We vragen het rapport op en krijgen het volgende antwoord van de stadssecretaris: ‘Ik kan u meedelen dat dit onderzoek effectief werd uitgevoerd door de stad Antwerpen maar nooit werd opgeleverd in de vorm van een ‘rapport’. Dit onderzoek werd wel toegelicht aan de gemeenteraadscommissie onderwijs van 20 september 2016. Naast de mondelinge toelichting werd er ook een presentatie getoond. Het was deze presentatie die ook aan minister Crevits werd voorgelegd.’ Het gaat om een prezi-presentatie. De minister blijkt snel tevreden. Het rapport is aangemaakt door de diensten van schepen Marinower. Zij gebruiken als basis voor de berekening alle kinderen die zich inschrijven, ongeacht of zij in aanmerking (kunnen) komen voor de dubbele contingentering of niet, en komen uit op 3%.

Als je deze berekening overdoet voor alle kinderen die in aanmerking komen voor de maatregel, dan kom je boven 9% uit. Dit cijfer maakt het al wat minder gemakkelijk om de dubbele contingentering van tafel te vegen als een van de middelen om de sociale mix te bevorderen. In de commissiezitting – waar Marinower en de meerderheid de toegang van onderwijsexperten die geen gemeenteraadslid zijn weigerden – merkt men dit op, maar de meerderheid laat het blauwblauw.

Conclusie

Het lijkt erop dat ook het Antwerps stadsbestuur het ‘post-truth’ tijdperk in de politiek omarmd heeft. Onderzoek dient niet om licht in de duisternis te brengen maar om bedenkelijke uitspraken recht te praten of reeds beslist beleid door te drukken. Staat de samenleving daar machteloos tegenover? Neen. De Studiedienst Stadsobservatie Antwerpen levert een rijk arsenaal van betrouwbare en publiek toegankelijke gegevens aan. Daar kunnen geïnteresseerde burgers, het sociale middenveld, journalisten, en last but not least, politici en politieke partijen verstandig gebruik van maken. Maar er is meer nodig om een geïnformeerd publiek debat op gang te trekken en levendig te houden.

Sterk weerwerk combineert kwaliteitsvol onafhankelijk onderzoek met kritische journalistiek, houdt een vinger aan de pols met een sociaal gedragen en etnisch divers middenveld, en biedt een publiek forum aan kritische stemmen van mondige individuele burgers. Of zoals Abraham Lincoln al wist: ‘You can fool all the people some of the time, and some of the people all the time, but you cannot fool all the people all the time’.