Antwerpse Optima-connectie: ‘Welke potjes wil het stadbestuur gedekt houden?’

‘De stad Antwerpen moet zich burgerlijke partij stellen in de Optima-zaak’, schrijft Sim Dereymaeker van de Antwerpse PVDA. Hij begrijpt niet waarom de meerderheid in Antwerpen geen klare wijn wil schenken over het dossier.

Het schandaal rond de graaicultuur in de failliete Optima Bank en de nauwe contacten met de politieke elite blijft niet beperkt tot Gent. Ook stroomafwaarts van de Schelde, in Antwerpen, komen vastgoedspelers en het College van Burgemeester en Schepenen in opspraak. Zo is er een obscure carrousel van leningen ter waarde van miljoenen euro’s die doorgeschoven worden tussen Optima Bank, haar vastgoedpoot Optima Global Estate en een opkomende Antwerpse vastgoedspeler.

Daarnaast is er ook de bizarre aankoop van bouwgrond aan de Tunnelplaats en de verlening van een bouwvergunning, tegen alle adviezen in. PVDA-gemeenteraadslid Peter Mertens vroeg eind september op de gemeenteraad dat de Stad Antwerpen zich burgerlijke partij zou stellen in het lopende gerechtelijke onderzoek naar Optima, om klaarheid in de zaak te krijgen. Schepen Rob Van de Velde, en met hem de voltallige N-V-fractie, deed het voorstel af als juridische onzin en politieke aanstellerij. Maar is dit wel zo? Of is het een laatste krampachtige poging om de stinkende potjes toe te houden?

Diep in de put: Optima Globale Estate aan de Tunnelplaats

Voor het Optima-verhaal in Antwerpen moeten we eerst even naar de Tunnelplaats, gelegen op de kruising van de Leien en de Ankerrui. Al wie al eens door ‘de konijnenpijp’ moet, dat is de Waaslandtunnel, passeert aan de Tunnelplaats. Naast de sympathieke Noorse Zeemanskerk ligt een enorme bouwput waar binnenkort de 44 meter hoge Lins Tower moet verreizen.

De bouwput is opmerkelijk omdat er geen werfspandoek te zien is. Met die werfspandoek is het afgelopen jaar heel wat gebeurd: eerst stonden Land Invest Group en Optima Global Estate duidelijk bovenaan zwart op wit te blinken als opdrachtgevers. Maar toen Optima in opspraak kwam werd de bovenkant van het spandoek plots dichtgevouwen. Later werden de namen van Land Invest Group en Optima Global Estate gewoon afgeplakt, en toen die plakband dreigde los te komen heeft men de hele werfspandoek maar verwijderd. Zoals Mertens opmerkte in de gemeenteraad van juni: “iemand in Antwerpen vindt het niet leuk dat bouwprojecten openlijk gelinkt zijn aan Optima Global Estate.”

Het verhaal van de Tunnelplaats start in 2012, enkele weken na de gemeenteraads-verkiezingen. Op 21 december 2012 wordt de site van de oude Renaultgarage op één dag tweemaal verkocht. De eerste keer gaat de grond voor 5,8 miljoen van de hand. Koper is ene Maurice De Velder, voormalig CEO van Think Media, en in 2008 veroordeeld tot drie jaar cel en tien jaar beroepsverbod voor valsheid in geschrifte, misbruik van vennootschapsgoederen, omkoping, misbruik van vertrouwen en witwaspraktijken. De Velder verkoopt de site op dezelfde dag door aan NV Tunnelplaats voor 9,02 miljoen euro. De NV Tunnelplaats is een vehikel van projectontwikkelaar Land Invest Group. De dubbelverkoop levert Maurice De Velder 3 miljoen euro op een dag op. Kassa, kassa. Hoe komt dat? Wist Land Invest dan niet dat ze teveel betaalden voor de grond? Was De Velder een stroman? Het antwoord op deze voor de hand liggende vragen blijft tot op vandaag open staan.

Veel onbeantwoorde vragen

Later wordt duidelijk dat Land Invest Group geen gedupeerde partij is van de dubbelverkoop, maar ook zelf een uitstekende deal heeft gemaakt. Anderhalf jaar na de verkoop, op 28 augustus 2014, levert het Antwerpse college van burgemeester en schepenen tot ieders verbazing een bouwvergunning af voor hoogbouw. Een verdubbeling in hoogte en dus een verdubbeling van de return. Met de bouwvergunning legt het college het negatieve advies van de stedenbouwkundige ambtenaar gewoon naast zich.

Ook alle andere adviezen worden straal genegeerd. Zowel de Gecoro, Monumentenzorg, het provinciaal centrum Toegankelijkheid, de Welstandscommissie en de dienst Ondernemen en stadsmarketing van de stad Antwerpen adviseren negatief. Maar het Antwerpse stadsbestuur blijft bij haar beslissing. Ondertussen is er ook haar in de boter gekomen in het één-tweetje van de dubbelverkoop tussen Maurice De Velder en de NV Tunnelplaats (Land Invest Group). In een clausule in de akte van verkoop staat dat de koper een extra bedrag van 500 euro moet betalen voor elke vierkante meter die er ontwikkeld wordt boven de 15.500 vierkante meter. Dat betekent dat NV Tunnelplaats nog eens 5 miljoen euro extra zal moeten betalen aan Maurice De Velder. Land Invest betwist dit en De Velder liet bewarend beslag leggen op de rekeningen van de projectontwikkelaar.

De vrolijke vriendenclub rond Land Invest Group

Land Invest Group is bij de Antwerpenaren bekend als hoofdsponsor van voetbalclub Beerschot Wilrijk. Land Invest Group is een opkomende projectontwikkelaar in Antwerpen die met de nog te ontwikkelen Lins Tower, de Slachthuissite en – via dochteronderneming Immpact – ook Park Oost en Site Tivoli plots een heel grote rol wil spelen op de Antwerpse vastgoedmarkt. De nieuwe projecten van Land Invest Group komen neer op een slordige 288 studentenkoten, 256 appartementen, 2200 woningen, een LIDL supermarkt en vele commerciële ruimtes.

Maar wie zit er achter deze nieuwe vastgoedreus? Onderzoeksjournalist Tom Cochez van Apache ploos in een artikelenreeks het dossier uit.

Blijkt dat Land Invest Group in handen is Nederlandse zakenlui Marc en Paul Schaling, die tien jaar geleden in het Nederlandse nieuws kwamen omwille van vriendjespolitiek, belangenvermenging, creatief boekhouden en slecht risicobeheer. Voor de financiering van hun bouwprojecten doen ze beroep op Ogeo Fund, het vijfde grootste Belgische Pensioenfonds met een totaal activa van 1,1 miljard euro. Het pensioenfonds wordt gedomineerd door de Luikse PS met aan het hoofd Stéphane Moreau en Alain Mathot. Die laatste wordt beschuldigd van het aannemen van 722.000 euro smeergeld voor de bouw van een verbrandingsoven in Seraing. Het is een vrolijke vriendenclub, een soort old-boys-network, daar in en rond Land Invest Group.

Draaideur tussen politiek en bedrijfsleven

De niet onbesproken investeerdersgroep wordt bijeengebracht door Eric Van Der Paal, de stille vennoot bij Land Invest Group. Eric is de zoon Van Rudy Van Der Paal, initiatiefnemer van de Vlaamse debatclub, en fundraiser voor de Volksunie, het Vlaams Belang en de N-VA. Naast goede vriend van Alain Mathot is Eric Van Der Paal ook een intimus van de Antwerpse burgemeester Bart De Wever, tot ongenoegen van vele andere partijleden. Eind juni 2016 mocht vastgoedvennoot Eric Van Der Paal nog met burgemeester De Wever mee op de erg omstreden economische missie naar Israël.

Tot slot is er nog Joeri Dillen. Hij kent de draaideur tussen de politiek en het bedrijfsleven goed. Tot de zomer van 2012 was hij adviseur van Ludo Van Campenhout, toenmalig schepen voor stadsontwikkeling. Dillen volgde de grote vastgoeddossiers in de stad op. Enkele maanden voor de verkiezingen verlaat hij het kabinet om bij Land Invest Group als operationeel directeur aan de slag te gaan.

Hij blijft er slecht enkele maanden aan de top want eind 2012 treedt hij op als onderhandelaar voor de N-VA bij de Antwerpse formatiegesprekken. Bij de start van het nieuwe bestuur wordt hij uiteindelijk kabinetschef van burgemeester Bart De Wever. Hij zal aanblijven tot enkele weken voor de goedkeuring van de bouwvergunning van NV Tunnelplaats. Dillen fietst op heel korte tijd een opmerkelijk parcours bij elkaar: van adviseur van de schepen van stadsontwikkeling, naar een managersfunctie bij een groot vastgoedbedrijf dat in de stad actief wil worden, naar kabinetschef van de nieuwe burgemeester. En wie is de winnaar van het verhaal? De NV Tunnelplaats die na een dubbele verkoop de Renaultsite bemachtigde en bovendien nog eens een dubbele hoogbouw mag realiseren.

Promo-verhaaltje van het stadsbestuur

In de Antwerpse gemeenteraad zijn er slechts twee partijen die de meerderheid aan de tand voelen over al dat fraais in het vastgoedland van de koekenstad: de linkse PVDA en Groen. Maar schepen Rob Van de Velde veegt arrogant alle kritiek van tafel. Volgens Van de Velde is Optima Bank “niet bekend in Antwerpen”. Het stadsbestuur wil graag dat iedereen het promo-verhaaltje slikt over Optima Global Estate, dat volgens de zelf gecreëerde legende ‘onafhankelijk van Optima’ zou functioneren.

En dan nog, zegt Van de Velde, slechts vijf procent van haar portefeuille zou in Antwerps vastgoed zitten. Bovendien zou, aldus de schepen, het Beroepsinstituut voor Vastgoedmakelaars nog geen klachten hebben. Daarmee is voor het stadsbestuur de kous af. De vastgoedpoot heeft niets met de bank te maken, ze heeft maar heel weinig bezit in Antwerpen, en er zijn geen klachten.

Op de gemeenteraad van 26 september 2016 antwoordt Peter Mertens de schepen dat de vork wel iets anders in de steel zit: “U zegt dat er helemaal niets mis is in de Stad. U zegt dat Optima Global Estate niets te maken heeft met Optima Bank. En met die bewering wil u alle inwoners zand in de ogen strooien. Hoe komt het dat dat Land Invest Group genoemd wordt in een miljoenencaroussel van ondoorzichtige kredieten, die mogelijk als doel had om Optima Bank te verarmen? Hoe komt het dan dat Optima Bank haar kapitaal niet met cash aanzuivert, wanneer ze daar in 2014 door de Nationale Bank verplicht wordt, maar dat Optima Bank het kapitaal krijgt via Global Investments, dat voor 100% eigendom is van Optima Global Estate?

Als er geen band is tussen Optima Bank en Optima Global Estate, waarom stort de vastgoedpoot dan 4,4 miljoen euro door aan de bank, met achtergestelde aflossingen van Antwerpse projectontwikkelaars? En in dezelfde periode betaald Optima Global Estate een achterstallige lening terug aan Ogeo Fund van toevallig ook 4,4 miljoen euro. U probeert hier iedereen een rad voor de ogen te draaien.” Daar komt geen antwoord op.

Dankzij het onderzoekswerk van nieuwssite Apache kwamen we afgelopen maanden beter te weten welke hoe intens de samenwerking tussen Optima en Land Invest wel was. Hoe werkte het systeem? Ogeo Fund zorgde voor de investering, Land Invest deed de ontwikkeling en Optima Globale Estate zorgde, via klanten van de bank, voor de verkoop. Optima Global Estate kreeg twee postjes in de raad van bestuur van Land Invest Group: met name Geert Versnick van Open Vld en Luc Van Den Bossche van SP.A. Met het failliet van Optima Bank drogen de klanten voor de appartementen uit, en komt er mogelijk zand in de machine. Die vrees is helemaal niet onterecht, en het is onbegrijpelijk dat het Antwerpse stadsbestuur elke vraag hierover hautain van tafel veegt.

Volgens de curatoren van Optima Bank zit 90% procent (!) van de openstaande kredietportefeuille van de failliete Optima Bank, zo’n 10 miljoen euro, bij Land Invest Group of daaraan verbonden vennootschappen. Zal Land Invest Group de leningen terugbetalen? De curatoren hebben een finale aanmaning verstuurd. Wordt daar niet op ingegaan, dan zal er normaliter een deurwaarder worden gestuurd. Land Invest Group zou met geldproblemen kampen, omdat de relatie met Ogeo Fund, de investeerder, onder druk komt te staan door de bekendmaking van de schimmige vastgoeddeals.

De Stad Antwerpen heeft er alle voordeel bij om zich burgerlijke partij te stellen

Op de gemeenteraad van juni 2016 drongen oppositiepartijen PVDA en Groen aan op een externe, onafhankelijke audit bij het autonome stedelijke vastgoedbedrijf AG Vespa, de stadsdienst stadsontwikkeling en het kabinet van Rob Van de Velde. Op het auditcomité werd die vraag door burgemeester De Wever roepend geweigerd. Een interne audit door de stad zelf, niets meer. Nochtans weet iedereen hoe moeilijk het is om de eigen werkgever of de eigen verantwoordelijken te kritiseren. Zeker in zo’n politiek gevoelig dossier. Het is onverantwoord om die taak aan een intern auditcomité te geven.

Vanuit die bekommernis vroeg Peter Mertens op de gemeenteraad van 26 september 2016 dat de stad Antwerpen zich burgerlijke partij zou stellen in het gerechtelijk onderzoek dat lopende is naar de ondergang van Optima en het geschuif met het Spaanse dochterbedrijf OPFP. De stad zou zich doorheen de burgerlijke partijstelling bij dit onderzoek kunnen aansluiten en inzicht krijgen in alle elementen van het dossier. Antwerpen zou bijkomende onderzoeksvragen stellen naar de miljoenencaroussel met Land Invest Group om de waarheid te achterhalen. Een onderzoeksrechter kan immers getuigen oproepen en onder ede verhoren, getuigen met elkaar confronteren, huiszoekingen verrichten, documenten opvragen en eventueel in beslag laten nemen. Het voorstel van Mertens werd op hoongeroep bij de N-VA-banken ontvangen. “De stad is geen betrokken partij, de stad heeft geen belang bij de zaak, en de stad heeft geen schade in de zaak”, zo werd er geroepen.

De krampachtigheid waarmee de N-VA elke openbare commissie, elke externe audit, en elk voorstel om onafhankelijk onderzoek toe te laten de kop indrukt, is tekenend. Die houding roept meer vragen op dan ze antwoorden biedt. De Stad Antwerpen heeft er nochtans alle voordeel bij om zich burgerlijke partij te stellen. Het is in het belang van de stad om zich niet te laten associëren met mogelijk corrupte vastgoedspelers. En het is in het belang van de stad om alle contracten op te zeggen met projectontwikkelaars, indien zou worden aangetoond dat die corrupt zijn. Het is evident ook in het belang van de stad om niet te contracteren in het PPS-project Slachthuissite met een partij die mogelijks betrokken is bij strafbare handelingen.

Volgens schepen Van de Velde kan de Stad Antwerpen zich geen burgerlijke partij stellen in deze zaak. Niets is minder waar. In België kan iedereen die beweert door een misdrijf te zijn benadeeld zich bij de bevoegde onderzoeksrechter burgerlijke partij stellen. Een burgerlijke partijstelling kan worden ingediend zonder dat er al volledige duidelijkheid moet zijn over de vraag of bepaalde feiten misdrijven uitmaken.

Het komt juist aan de onderzoeksrechter toe om op basis van de feiten een onderzoek te voeren en na te gaan of die feiten overeenkomen met strafbare handelingen. Uiteraard moet de Stad Antwerpen belang hebben om een dergelijke klacht in te dienen. Het begrip belang wordt echter algemeen gedefinieerd als elk materieel of moreel voordeel, dat door de persoon, die een vordering instelt, verwacht mag worden op het ogenblik waarop hij zijn vordering formuleert, “zelfs zo de erkenning van het recht, de ontleding of de ernst van de schade slechts komen vast te staan op het ogenblik van de uitspraak van het vonnis.” Zo stelde het Hof van Cassatie in een arrest van 18 december 1980 dat het belang geen financieel belang hoeft te zijn. Een moreel belang volstaat.

Inbreuken op de gedragscode van de stad

Meer concreet kan een moreel belang worden aangenomen worden, als de morele integriteit, de eer, de reputatie of de goede naam van de gemeente wordt aangetast. Dit lijkt in de Optima-zaak wel degelijk het geval. In een arrest van het Hof van Beroep te Brussel van 10 februari 2015 kende het hof bijvoorbeeld een schadevergoeding toe aan de vakbond, omdat haar doelstelling die erin bestond discriminatie te bestrijden, in het gedrang werd gebracht door een discriminerende onderneming.

Hetzelfde kan gelden indien ondernemingen inbreuken plegen op de gedragscode van de Stad. Het is geen uitzondering dat een stad zich burgerlijke partij stelt. Dit is op dit ogenblik zelfs de uitgelezen manier om haar rechten te vrijwaren aangezien er een gerechtelijk onderzoek loopt, waarbij veel kans bestaat dat in dit onderzoek ook de banden met wat er in de Stad gebeurt zullen worden onderzocht. Waar wacht de stad nog op? Ze kan er alleen maar beter van worden. Tenzij ze natuurlijk zélf wil dat een aantal potjes bedekt blijven.