‘Hij heeft het IJzeren Gordijn nog aan zijn rechterkant gezien’, maar verteerde de oversteek naar het westen goed. Portret van AC Milans Andriy Shevchenko, een doelpuntenfabriek uit Oekraïne.
Na de oefensessie annex douche druppelen ze binnen in de espressobar van Milanello, het trainingscentrum van AC Milan. Levende voetballegenden verzamelen zich dan en daar, in de context van enkele luttele vierkante meters. Cafú is er, de elegante Braziliaan en de enige speler ter wereld die aan drie WK-finales deelnam. En Clarence Seedorf, de Nederlander die zowel met Ajax als met Real Madrid en AC Milan de Champions League won. Ook aanwezig : Paolo Maldini, al twintig jaar in het fanionteam van Milan. Plus Jaap Stam, ooit de duurste verdediger ter wereld. 22 internationals, samen goed voor 1152 interlands : beter laat de spelersgroep van AC Milan zich niet samenvatten.
Als laatste wandelt een keurige jongeman de ruimte binnen. Andriy Shevchenko draagt een wollen jasje, en een middenscheiding in zijn van gel glinsterende haar. Hij begroet mensen, het vrouwelijk deel van de aanwezige sportpers met een zoen op de wang. Het gaat er ontspannen toe.
Een flegmatieke indruk maakt Shevchenko, 28 jaar, geboren als zoon van een sovjetsoldaat in Oekraïne. Die nonchalance is een nieuwe karaktertrek van hem, en het gevolg van de reputatie die hij intussen heeft gevestigd. Met 105 doelpunten in 172 wedstrijden in de Serie A is hij uitgegroeid tot de nachtmerrie van iedere verdediger uit de Italiaanse competitie. Chelsea-coach José Mourinho noemt hem ‘de compleetste spits in het moeilijkste kampioenschap ter wereld’. De erelijst van Shevchenko liegt niet. Twee keer topschutter in Italië, auteur van de winning goal in de finale van de Champions League van 2003, landskampioen. En, sinds december, Europees Voetballer van het Jaar 2004. In het Europees voetbal is Shevchenko de maat van alle dingen geworden.
In de komende maanden moet hij tonen waarom dat zo is. Met AC Milan moet Shevchenko de landstitel verdedigen. In de Champions League is rood-zwart doorgedrongen tot de kwartfinale. Met de nationale ploeg van Oekraïne moet hij de leiderspositie in de WK-kwalificatiegroep helpen vrijwaren. Lukt dat, dan haalt Oekraïne voor de eerste keer de eindronde van een WK. Het zou de bekroning van zijn carrière zijn, zegt Shevchenko, terwijl hij in de met wit leder overtrokken bank van de spelerssalon zetelt.
Die nonchalante flair, oké. Maar succes en luxe hebben het hoofd van Shevchenko niet op hol gejaagd. Hij zegt dat hij veel dankt aan zijn ouders en zijn familie en dat hij zijn roots nooit zal verloochenen. Woorden van respect strooit hij uit over al zijn trainers, te beginnen met de inmiddels overleden magiër van Kiev, Valery Lobanovski. En geprezen zijn uiteraard ook AC Milan en zijn patriarch, Silvio Berlusconi, want : “Deze club heeft mij alle mogelijkheden gegeven.”
Vijf en half jaar zijn verstreken sinds Shevchenko in juli 1999 werd voorgesteld als het nieuwe wonderwapen van AC Milan. Kostprijs : 24 miljoen euro. Shevchenko droeg toen een zwart-wit T-shirt, sprak amper Italiaans en begaf zich ook op vrije dagen naar Milanello. Omdat er dan geen ballen beschikbaar waren, zag men hem in jeans en sweatshirt spurtjes trekken.
Gemiddeld 0,61 doelpunten per wedstrijd is fabuleus, zeker naar Italiaanse normen. Want Shevchenko staat wekelijks tegenover verdedigers van het kaliber Zambrotta, Cannavaro, Panucci. De sterkste tegenstander die hij naar eigen zeggen ooit meemaakte, was Maldini, intussen zijn ploegmaat geworden. Over zijn doelpunten doet hij bescheiden. “Doelpunten hebben pas zin als ze tot de titel leiden.”
Bij AC Milan klom Shevchenko intussen op tot het statuut van leidersfiguur. Sheva, zoals de tifosi hem noemen, gesticuleert op het terrein voortdurend met zijn armen, eist de bal op, stimuleert en bekritiseert zijn ploegmaats. In het voetbalconcern dat AC Milan is, is teamgeest niet tot een ijdel begrip verworden. Dat heeft Shevchenko geleerd van Alessandro Costacurta, die al in 1986 tot het A-team van AC Milan behoorde en nog tot in 2006 onder contract ligt bij de club. Costacurta ontfermde zich meteen over de pas aangekomen Shevchenko. Samen met Maldini belichaamt hij bij Milan het begrip clubliefde.
Op die trouw en die familiale geest hamert ook Silvio Berlusconi. Op 24 maart 1986 werd hij voorzitter van de club. In een periode van bijna twintig jaar heeft de Italiaanse premier AC Milan als Europese topclub verankerd. Zeven Italiaanse landstitels, vier Europese bekers bij de landskampioenen en vier Supercups getuigen daarvan. Onlangs moest Berlusconi als voorzitter terugtreden, omdat de reglementen dat zo bepaalden. Maar dat heeft niets veranderd aan de ware verhoudingen binnen de club. Met Shevchenko onderhoudt Berlusconi een bijzondere relatie. Toen hij in Italië belandde, was Shevchenko een week te gast in de villa van Berlusconi aan de Costa Smeralda.
Inmiddels zegt Berlusconi : “Ik laat nog liever mijn armen en benen amputeren dan dat ik Shevchenko verkoop.” Een boodschap aan het adres van Roman Abramovitch. De mecenas van Chelsea lonkt al een hele tijd naar Shevchenko en wappert met rijkelijke aanbiedingen. De marktwaarde van de Oekraïner – 70 miljoen euro – schrikt de Russische miljardair niet af. Maar Berlusconi waakt over zijn pupil als een kip over haar kuikens. Bij de uitreiking van de Ballon d’Or, midden december, was de Cavaliere live aanwezig in de tv-studio’s om zijn spits te roemen.
Zoveel eerbetoon laat Shevchenko niet koud. Hij weet waarvan Berlusconi allemaal wordt beschuldigd : corruptie, contractbreuk, manipulatie, misbruik van zijn mediamacht, enzovoort. Het stoort Shevchenko niet.
Shevchenko is Berlusconi vooral erkentelijk omdat die er discreet voor gezorgd heeft dat zijn vader, gewezen vaandrig van het sovjetleger met als dienstoord Potsdam, na twee hartinfarcten werd overgebracht naar het San Matteo-ziekenhuis in Pavia en daar aan de zorgen van de beroemde professor Mario Vigano werd toevertrouwd. Vader Shevchenko is ondertussen alweer op de been.
Een familiemens als Shevchenko vergeet zoiets niet. Toen hij in Milaan arriveerde, verkeerde hij in het gezelschap van zijn moeder, vader en zuster. Hij liet ze inkwartieren op de Via Marina in het centrum van de stad. Omgerekend vertegenwoordigde de maandelijkse huurprijs van het appartement bij benadering het dubbele van het jaarlijkse pensioen van een Oekraïense rentenier. Toch konden de ouders van Shevchenko in Milaan hun heimwee niet overwinnen. Ze zijn intussen naar Oekraïne teruggekeerd.
Ook Andriy Shevchenko heeft Oekraïne niet de rug toegedraaid. Zo vaak als mogelijk vliegt hij naar huis. Met Kerstmis was hij aanwezig op de jeugdsportschool van Kiev en toonde daar zijn trofee van Europees Voetballer van het Jaar. Waarbij hij de kinderen vertelde hoe ver je het wel in het leven kunt schoppen als je maar bereid bent hard te werken.
Want Shevchenko betrok in datzelfde sportcentrum een kaal kamertje toen hij tijdens een scholencompetitie werd ontdekt door Alexander Spakov, jeugdtrainer bij Dynamo Kiev. De kleine Shevchenko speelde toen libero. “Zijn sterk karakter, het vuur in zijn ogen, de onblusbare wens om te spelen : dat gaf de doorslag”, herinnert Spakov zich nog. Want qua zuiver voetbaltalent stak hij er niet bovenuit.
Een uitslovertje. Bij het krieken van de dag sluipt hij het huis uit voor een duurloop. Hij combineert de lessen en het zware sportprogramma met twee trainingen bij Dynamo Kiev. Daar valt zijn bezetenheid op. Willen ze hem vervangen, dan zoekt hij de andere kant van het veld op en doet hij of hij niets ziet. Hij wil spelen. Op zestienjarige leeftijd mislukt hij bij de toegangsproef van het Sportwetenschappelijk Instituut. “Te zwak in het dribbelen”, luidt de conclusie van de examinatoren. Zelden heeft hij zich zo gekrenkt gevoeld. Twee jaar later maakt hij zijn eerste goal in de Champions League, in een wedstrijd van Dynamo Kiev tegen Bayern München. Nog wat later neemt Valery Lobanovski hem onder zijn hoede.
Lobanovski : bondscoach en kampioenenmaker. Eind van de jaren zestig al verzamelde hij wetenschappers rond zich, want hij begrijpt dat voetbal meer is dan tegen een bal aantrappen. Lobanovski kiest voor een wetenschappelijke benadering. Dezelfde experts die de Oekraïense sprinter Valery Borsov klaarstomen voor twee zeges op de Olympische Spelen van 1972 in München, bouwen de club Dynamo Kiev om tot een laboratorium. Daar wordt het wonder van het sovjetvoetbal geproduceerd. Alles hightech. Parameters uit de opleiding van sovjetkosmonauten worden in het voetbal geïntegreerd. Hoogtekuurkamers doen hun intrede. Over de fysieke paraatheid van de spelers waakt professor Anatoli Selentsov. De trainingsarbeid die hij oplegt, is extreem intensief. 330 dagen per jaar verblijven de voetballers van Dynamo Kiev in het trainingskamp. “Als je je vrouw ziet, moet het nieuwjaar zijn”, is een grapje dat de ronde doet. Ten tijde van Shevchenko versoepelt het regime enigszins, maar toch : het huwelijk van zijn zuster moet hij missen vanwege voetbalverplichtingen.
Wanneer Shevchenko voor de nationale ploeg van Oekraïne speelt, slaapt hij in kamer 509 van het trainingskamp van Dynamo Kiev. De slogans waarbij Lobanovski zweerde, hangen nog altijd aan de muur. Nog vóór het woord pressing werd uitgevonden, eiste de coach van zijn ploeg druk naar voren. De inwisselbaarheid van spelers, de creatie en benutting van ruimte, de strategie om in wedstrijdsituaties partiële numerieke meerderheden af te dwingen : Lobanovski paste het allemaal al in de praktijk toe. Hij was zijn tijd ver vooruit. “Shevchenko is zoveel sterker dan Ronaldo“, zei Lobanovski bij het vertrek van zijn protégé naar Milaan – het was de duurste transfer uit de geschiedenis van het Oost-Europese voetbal. “Want Ronaldo doet niks in het achterwaarts functioneren van zijn ploeg.” Overigens nam Shevchenko in de bekerfinale tegen Karpaty Lemberg afscheid van het Oost-Europese voetbal met een doelpunt waarover ze ginds nu nog altijd spreken.
Het is waar, tegenwoordig reist Shevchenko met een privé-vliegtuig naar interlands, en hij brengt zijn Japanse fysiotherapeut mee. En zijn levenwandel gelijkt nog weinig op die van een jongen die, zoals zijn manager het formuleert, “het IJzeren Gordijn nog rechts van hem heeft zien hangen.” Shevchenko paradeert bij modedefilés over de catwalk om zijn vriend Giorgio Armani te plezieren, heeft in Blevio een villa met uitzicht op het meer van Como en verdient bij AC Milan vijf miljoen euro netto per jaar. Maar zijn afkomst is hij niet vergeten. En hij hoopt dat hij in zijn vaderland een voorbeeldfunctie vervult. In zijn vrije tijd rijdt hij wel eens naar een weeshuis in Perejaslav, zo’n 120 kilometer van Kiev. Daar geeft hij voetbalmateriaal weg en spreekt de kinderen moed in. Shevchenko : “Ik heb na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begrepen dat elke mens zijn eigen leven moet bouwen.”
Zijn keuze voor AC Milan noemt Shevchenko logisch. Wat daar gebeurt, ligt in het verlengde van wat hij meemaakte bij Dynamo Kiev. “Alles is op resultaten toegespitst”, stelt hij vergenoegd vast. Het door wetenschappers in 2002 opgerichte ‘Milan Lab’ lijkt wel een kopie van de praktijken in Kiev. De nieuwe spelers ondergaan uitgebreide medische en wetenschappelijke onderzoeken. Van de kleur van de ogen via de gaafheid van het gebit tot de kromming van de ruggengraat : niets blijft onbestudeerd.
Ook Shevchenko, de doelpuntenfabriek uit Oost-Europa, is al drie jaar lang het voorwerp van grondige analyses. Hij voelt zich gekoesterd. Ze hebben hem het shirt met rugnummer 10 van Gainni Rivera gegeven. Ze hebben hem voorspeld dat hij Europees Voetballer van het Jaar zou worden. En ze hebben hem de juiste mensen voor de juiste dingen aan de hand gedaan. Een Georgiër die al lang in Italië woont en de dagelijkse dingen van Shevchenko regelt. Een manager die zelf nog voor AC Milan heeft gevoetbald en die de marktwaarde van Shevchenko als een raket de hoogte injaagt. Zelfs een vrouw heeft Shevchenko gevonden in Milaan : de Amerikaanse Kristen Pazik, die hij ontmoette op een feest van Armani. Ze is een fotomodel, net als de vriendinnen van Maldini en Costacurta.
Hij heeft slechte voorbeelden. Oleg Blochin die bij het Oostenrijkse Vorwärts Steyr wegkwijnde. Of Igor Belanvov, die bij Borrusia Mönchengladbach werd verjaagd na een winkeldiefstal. Beiden kwamen ze uit Oekraïne, beiden werden ze gelauwerd als Europees Voetballer van het Jaar. En ook het lijstje van Russische voetballers die in het Westen ten onder gingen aan drank en drugs en vrouwen en gokzucht, is lang.
Shevchenko drinkt en gokt niet. Hij traint en hij scoort. In de eeuwige ranglijst van doelschutters van AC Milan is hij tot de vierde plaats opgestoten en hij nadert op Rivera en José Altafini. Zijn contract bij de club loopt nog vier en een half jaar. En hij is een toonbeeld van vastberadenheid. “Al mijn kracht steekt in mijn hoofd.”
door Walter Mayr
Shevchenko verdient bij AC Milan vijf miljoen euro netto per jaar. Maar zijn afkomst is hij niet vergeten.
330 dagen per jaar verblijven de voetballers van Dynamo Kiev in het trainingskamp.
