‘Het oosten van de Middellandse Zee is een territoriaal mijnenveld geworden’

Wie dacht dat de stukgelopen territoriumdrift van de Russische president Vladimir Poetin een rem zou zetten op de ambitie van andere leiders om hun grondgebied te verruimen, richt dezer dagen zijn blik het best eens op de Middellandse Zee. Daar zet de Turkse president Recep Tayyip Erdogan alle zeilen bij om gestalte te geven aan zijn Blauwe Moederland. Daardoor wordt er flink geruzied met Griekenland. Net zoals de Russen aan de vooravond van de invasie in Oekraïne, vindt de meerderheid van de Turken het spierballengerol van Erdogan zinloos. Een conflict kan catastrofaal zijn. Maar het is de vraag of die bezorgdheid de autoritaire leider tegenhoudt.

Een van de oorzaken van de oplopende spanningen is het Turkse plan om samen met Libië naar gas te zoeken. Ankara en Tripoli hebben daarvoor een gezamenlijk maritiem gebied afgebakend dat dwars door de Middellandse Zee loopt. Het doorkruist de Griekse exclusieve economische zone (EEZ). Nochtans komt het recht om grondstoffen in die EEZ uit te baten Griekenland toe. Het Turks-Libische gebied loopt vlak naast Griekse eilanden als Kreta en Rhodos. De vraag is nu vooral waar de twee zullen starten met hun zoektocht naar gas in het gebied, nabij Kreta of meer naar het zuiden, in de Libische EEZ?

Een conflict kan catastrofaal zijn. Maar het is de vraag of die bezorgdheid de autoritaire leider tegenhoudt.

Griekenland heeft Turkije alvast van antwoord gediend. Twee jaar geleden keurde het Griekse parlement een soortgelijke samenwerking met Egypte goed. Het Grieks-Egyptische gebied overlapt een flink stuk van het Turks-Libische gebied. Ook Egypte staat op zeer gespannen voet met Turkije. Vorige week was de Griekse buitenlandminister in Egypte om te kijken wat de volgende stappen worden in de zoektocht naar grondstoffen. Het hele oosten van de Middellandse Zee is een territoriaal mijnenveld geworden. Marineschepen van de betrokken landen zijn er steeds meer actief en het kwam al enkele keren tot incidenten.

Daar houdt het conflict tussen Griekenland en Turkije niet op. De Egeïsche Zee is een nog gevoeligere brandhaard. Sinds enkele jaren laat Ankara steeds vaker horen dat het problemen heeft met de wijze waarop Griekenland de wateren en het luchtruim controleert nabij Lesbos, Chios en Samos. Die eilanden liggen vlak bij het Turkse vasteland. Griekenland verwierf ze voornamelijk na de ineenstorting van het Ottomaanse Rijk, begin twintigste eeuw. Meer recent beschuldigt Turkije Griekenland ervan dat het die eilanden militariseert. Turkse onbemande vliegtuigen maakten foto’s van een Grieks landingsschip dat legervoertuigen afzette. Eerder klaagde Turkije aan dat Griekenland militaire wachttorens had gebouwd en met artillerie oefende op Lesbos.

De verdragen van Londen en Lausanne, getekend in 1914, stelden inderdaad dat Griekenland geen militaire bases op de eilanden nabij Turkije mag bouwen. Maar Athene houdt vol dat het slechts gaat om een beperkte militaire aanwezigheid. Bovendien zeggen de Grieken dat ze het recht hebben om er tijdelijk militairen te ontplooien om te oefenen. Athene verwijst ook naar recente dreigingen van de Turkse president. ‘Jullie controle over de eilanden is niet bindend voor ons en als de tijd rijp is, zullen we doen wat nodig is’, opperde hij. ‘Jullie mogen snel nachtelijk bezoek verwachten.’

De Turkse bevolking ligt er niet wakker van en vermoedt dat Erdogan bluft om de verkiezingen in 2023 te winnen. Er zijn nog redenen om aan te nemen dat Erdogan bluft. Turkije staat militair zwakker dan Rusland voor de invasie. Economisch beschikt Ankara niet over de reserves die Rusland heeft en een oorlog zou het Turkse toerisme enorme schade berokkenen. Toch leert de oorlog in Oekraïne ons helaas dat oorlogen niet alleen bepaald worden door koelbloedige berekeningen en dat autoritaire leiders soms zo roemzuchtig zijn dat ze de beperkingen uit het oog verliezen. Europa kan dus beter op zijn hoede blijven.