‘Wie wil er een schisma in de Kerk?’

De tegenstand tegen paus Franciscus’ beleid is geen loutere binnenkerkelijke aangelegenheid, zegt kerkhistoricus Benoit Lannoo. Het is een Kulturkampf die haaks staat op het evangelie.

Op de feestdag van Sint-Franciscus, vrijdag 4 oktober, postte een vriend van mij op Facebook beschouwingen over ‘het verkeerd citeren’ van de heilige van Assisi. Dat Franciscus zijn volgelingen op het hart drukte het evangelie vooral ‘voor te leven’ en bij de verkondiging ervan ‘slechts in hoogste nood woorden te gebruiken’, zou niet kloppen. De Facebookpost wou tegengas geven tegen de FranciscanCall4Peace: vorige vrijdag werd op 650 plekken wereldwijd met onder meer klokgelui in kerktorens en oproepen vanuit minaretten stilgestaan bij de historische ontmoeting van Sint-Franciscus met sultan Malik al-Kamil in 1219 – tijdens de Vijfde Kruistocht – en vele christenen en moslims wereldwijd samen voor vrede.

Wie wil er een schisma in de Kerk?

Franciscus zou volgens de Facebookpost niet voor een dialoog naar de sultan getrokken zijn, maar om deze te bekeren. Welnu: dat klopt inderdaad. Mijn Facebookvriend is trouwens een geëngageerd volgeling van Jezus, no doubt about that. Franciscus keerde zelf bekeerd terug van de ontmoeting met de sultan. Zijn actie veranderde weinig tot niets aan het bloedige verloop van de Vijfde Kruistocht, maar wel veel bij hem: hij had geloofsverwantschap gevoeld met een andersgelovige. Franciscus bleef christen en de sultan moslim, maar allebei begrepen ze dat ware godsdienst er niet in bestaat de andere te overtuigen, maar zelf dichter bij God te komen. Zichzelf te bekeren, quoi.

Tortellini

Deze episode was niet de eerste bekering van Franciscus. Jaren tevoren koesterde hij plannen om ridder te worden, maar na onder meer een ontmoeting met melaatsen zag hij in dat hij niet ‘een meester, maar wel de Meester’ wilde dienen. Hij kwam God naderbij door van gedacht te veranderen, net zoals paus Franciscus het bij zijn openingstoespraak de deelnemers aan de Amazonesynode voorhield: ‘Als alles blijft zoals het was, als we ons dag in dag uit tevreden stellen met ‘dit is de wijze waarop het altijd ging’, dan verdwijnt de goddelijke gave, verstikt door asresten van angstgevoelens en zorg om de status quo’, zei de eerste paus die – niet toevallig! – met de naam van de heilige van Assisi door het leven gaat.

Niet de Facebookpost van mijn vriend is problematisch, maar vooral de lui die hem gretig deelden. Velen deden dit immers alleen om zo hun autoritaire, islamofobe en xenofobe gedachtengoed te verspreiden. Ook de reactionaire kerkleiders waartoe de paus zich richt, hebben minder het welzijn van kerk en wereld op het oog dan het verdedigen van gevestigde en doorgaans weinig evangelische belangen. Zo ontsierde extreemrechts de kardinaalscreatie van Matteo Zuppi met stampij over de tortellini op het patroonsfeest van Petronius van Bologna, ook op 4 oktober. Er werd immers niet alleen tortelline met varkensvlees maar ook – soumission! – met kip geserveerd.

De aartsbisschop van Bologna, don Matteo, trekt voortdurend naar de periferieën om zich daar te laten bekeren door de armen, wat in Italië – bij manifest gebrek aan solidariteit vanuit de noordelijke Europese lidstaten – grotendeels gelijkstaat met migranten. Die optie voor de vluchtelingen bevalt reactionair Europa niet, en daarom hakt het in op de paus en bisschoppen die het voortouw nemen. Is het niet vreemd dat Franciscus nu bekampt wordt door dezelfde lui die twee decennia geleden onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan de paus predikten… toen pakweg minderbroeder-theoloog Leonardo Boff in 1985 het zwijgen werd opgelegd of bisschop Jacques Gaillot in 1995 omwille van zijn ‘voorkeursoptie voor de armen’ werd verbannen?

Kulturkampf

Ook in ons land is er een merkwaardige alliantie tussen reactionaire politieke verdedigers van een identitair Vlaanderen en meer behoudsgezinde krachten binnen de kerk. De continue aanvallen op de Guimardstraat en het christelijke middenveld zijn daar de opvallendste uitingen van. Minder opvallend maar veel kwalijker is de infiltratie van randkerkelijke groepen – Chemin Neuf of andere charismatische vernieuwingsbewegingen, de conservatieve school in Maleizen of het schismatieke priesterbroederschap Sint Pius X – door allerhande Vlaams Belang- en Schild & Vrienden-gelieerde figuren. Zij voeren ronduit een Kulturkampf: die van een kerk van verstarde traditie versus openheid voor en dialoog met de diversiteit.

Het contentieux van de Amazonesynode die zondag in Rome van start ging, is in feite hetzelfde. Het evangelie verkondigen in het immense Amazonewoud gaat niet als je de gevestigde belangen naar de mond praat en vasthoudt aan vastgeroeste evangelisatietechnieken. De Braziliaanse bisschoppenconferentie wordt door president Jair Bolsonaro frontaal aangevallen omdat ze een ecologisch discours hanteert. En de wijding van de ‘viri probati’ – gehuwde mannen die door de gelovigen worden voorgedragen om de sacramenten te bedienen – waar de synode over nadenkt, is onmisbaar in bisdommen waarvan de grenzen honderden kilometer van elkaar verwijderd zijn. Het alternatief zijn reactionaire sekten met duurbetaalde predikanten.

Opium voor het volk

Het katholicisme is geen opium voor het volk meer, het gaat intussen integendeel voluit voor emancipatie. En dat hindert reactionaire denkers en politici. Christen (willen) zijn is allang niet meer vrijblijvend. Paus Franciscus roept de gelovigen voortdurend op het beleven van het evangelie belangrijker te vinden dan bureaucratisch onderhoud van de christelijke traditie. Daarom dient een christen uit zijn comfortzone te treden, de andere tegemoet. Hij of zij mag nooit vergeten dat Jezus zelf zich ook diende te ‘bekeren’ toen een Kanaänistische vrouw – niet uit ‘eigen volk’ – Hem publiekelijk terechtwees (Matth. 15, 21-28) en buiten zijn horizon deed kijken. Christen ben je nooit, je wordt het als je je voortdurend bekeert.