Jeroen Verschakelen
‘Wie een zwart gat graaft voor een ander…’
Op 10 april publiceerden wetenschappers van het internationale project ‘Event Horizon Telescope’ het allereerste beeld van een zwart gat, maar het was de foto van een Amerikaanse onderzoekster die vrijwel meteen erna voor een mediastorm zorgde. “Leert de hetze rond Powehi, zoals het zwarte gat gedoopt werd, ons meer over mens en media dan over het heelal?”, vraagt Jeroen Verschakelen zich af.
Een enorme doorbraak voor de mensheid, zo noemde Europese Commissaris voor Onderzoek, Wetenschap en Innovatie Carlos Moedas het tijdens een de persconferentie die op woensdag 10 april in Brussel werden gehouden. Een team van meer dan 200 wetenschappers uit alle uithoeken van de planeet, die samen het onderzoeksproject Event Horizon Telescope (EHT) hadden opgezet, was erin geslaagd een beeld te reconstrueren van het zwarte gat Powehi in het sterrenstelsel M87, dat zich op zo’n 50 miljoen lichtjaren van de Aarde bevindt.
‘Wie een zwart gat graaft voor een ander…’
Vrijwel meteen daarna ging een foto viraal van Dr. Katie Bouman, een 29-jarige computerwetenschapster die verbonden is aan het prestigieuze Massachussetts Institute of Technology (MIT) en er meewerkte aan het onderzoek. De jonge vrouw haastte zich om in een Facebookpost te benadrukken dat het beeld van Powehi niet enkel haar verdienste is, maar toch kon ze niet verhinderen dat haar persoon in het oog van een mediastorm terechtkwam: langs de ene kant stelden een aantal (vooral mannelijke) internetgebruikers haar precieze aandeel in het project in vraag, terwijl anderen zagen hoe die kritiek al snel in seksisme ontaardde. Met een furieuze tegenaanval vanuit het feministische kamp tot gevolg.
https://twitter.com/MIT_CSAIL/status/1116020858282180609MIT CSAILhttps://twitter.com/MIT_CSAIL
Here’s the moment when the first black hole image was processed, from the eyes of researcher Katie Bouman. #EHTBlackHole #BlackHoleDay #BlackHole (v/@dfbarajas) pic.twitter.com/n0ZnIoeG1d
— MIT CSAIL (@MIT_CSAIL) April 10, 2019
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
550rich3153600000Twitterhttps://twitter.com1.0
De menselijke factor
Dat vrouwen over het algemeen nog steeds ondervertegenwoordigd zijn in het domein van de zogenaamde “STEM” (science, technology, engineering and mathematics; zeg maar de exacte wetenschappen) is een reëel probleem waarvan men zich natuurlijk terdege bewust moet zijn. Wilden de mensen van MIT Katie Bouman daarom via hun Twitteraccount naar voren schuiven als hét gezicht van het project? Wat er ook van zij, de hele historie lijkt ons meer te leren over de mens dan over het heelal.
En dat is best wel ironisch, want Bouman moest er volgens Time immers net voor zorgen dat het beeld van Powehi niet zou zijn aangetast door human bias. Dat de menselijke factor zoveel mogelijk uit de vergelijking zou verdwijnen dus, zodat het eindresultaat zo waarheidsgetrouw mogelijk zou zijn. Want voor wie het nog niet doorhad: van een zwart gat dat op meer dan 50 miljoen lichtjaren van onze planeet zweeft, kan je niet zomaar een foto maken. Nee, daar kwam heel wat denkwerk bij kijken.
Het onmogelijke realiseren
Ten eerste heeft een zwart gat zo’n sterke aantrekkingskracht dat het alles opzuigt, daaronder begrepen licht. Het is dus onmogelijk om beelden te maken van zo’n fenomeen aan de hand van traditionele fotografische technieken, en in plaats daarvan kwam men op het idee om de radiogolven te meten die de onmiddellijke omgeving van het zwarte gat uitzendt: op die manier zou men de contouren, de schaduw van Powehi als het ware, toch in kaart kunnen brengen. Maar natuurlijk was er ook nog het probleem van de afstand – de wetenschappers van EHT hadden berekend dat je een radiotelescoop ter grootte van de Aarde nodig zou hebben om de klus te klaren.
Het is ironisch dat een van Boumans taken net het wegcijferen van de menselijke factor was
Ook daar had men echter een oplossing voor: acht radiotelescopen verspreid over de hele wereld (van Antarctica over Spanje tot Hawaii) die vanuit verschillende hoeken data zouden kunnen verzamelen over de invloed die het zwarte gat op zijn omgeving heeft. De telescopen leverden karrenvrachten gegevens, vier petabyte (vier miljoen miljard bytes) in totaal om precies te zijn: genoeg om ettelijke honderden kilo’s aan harde schijven mee te vullen.
En zo kwamen Bouman en haar team van computerwetenschappers in beeld: zij ontwikkelden een algoritme genaamd CHIRP om de enorme hoeveelheden data te combineren en er een begrijpelijke visualisatie van te maken. Vier teams werkten onafhankelijk van elkaar aan het reconstrueren van een beeld, en de verschillende eindresultaten bleken bijzondere gelijkenissen te vertonen: een zwarte kern met daarrond een heldere band, die onderaan lichter oogt dan bovenaan. De afbeelding van Powehi was geboren.
Polarisatie
Hoe groot het aandeel van Katie Bouman in het hele proces precies was, is nog steeds niet helemaal duidelijk. Volgens sommige bronnen zou een zekere Andrew Chael een groot deel van de code hebben geschreven, al minimaliseerde die laatste zijn rol en klonk het bij MIT dat Bouman de leiding had over het team van computerwetenschappers. Maar zelfs vooraleer seksistische internettrollen en heethoofdige feministen die discussie besloten te kapen, was het kalf eigenlijk al verdronken: sociale media lijken immers voorgeprogrammeerd om de aandacht af te leiden van datgene waar het werkelijk om draait.
Het probleem is dat de gemiddelde mens geen idee heeft hoe revolutionair de afbeelding van Powehi nu precies is – de steeds complexer wordende, gedigitaliseerde systemen van onze samenleving drijven niet alleen een wig tussen mannen en vrouwen, maar creëren ook een steeds groeiende kloof tussen ingewijden en onwetenden. En het is precies daarom dat MIT een menselijk gezicht op het verhaal wou plakken: op die manier zou ook het grote publiek meer voeling kunnen krijgen met het fantastische werk dat honderden wetenschappers jarenlang geleverd hebben.
De rol van de media
Wie ingewikkelde informatie voor een breed publiek toegankelijk wil maken, die is echter gedoemd om op een slappe koord te dansen. Dat ondervonden ook traditionele media die zich in het debat mengden op het moment dat de online strijd nog ten volle woedde: De Standaard moest zich bijvoorbeeld afgelopen weekend excuseren voor een artikel dat eerder was verschenen en dat volgens sommige lezers in de kaarten van de seksistische trollen speelde.
Geen enkel weldenkend medium pretendeert de waarheid in pacht te hebben, en het grote publiek lijkt alvast minder geïnteresseerd in de bevindingen van de exacte wetenschappen dan in de mens achter het verhaal. Dat is natuurlijk begrijpelijk, maar moeten de traditionele nieuwsmedia koste wat kost verslag uitbrengen van de bloedige veldslagen die digitale extremisten aan het Facebook- en Twitterfront uitvechten? Is het niet net hun taak om het over de essentie te hebben, namelijk: is het visualiseren van een zwart gat echt zo’n grote stap voor de mensheid? Of zien we vooral het werk van een slim marketingteam, dat zes gelijktijdige persconferenties op verschillende continenten nodig had om de resultaten wereldkundig te maken?
Te voortvarend
Hoewel de media de hand zeker in eigen boezem mogen steken, zou het ook de criticasters aller landen – mannen en vrouwen, hooggeschoold of niet – sieren als ze wat minder snel zouden oordelen. Want wanneer gebruikers van sociale media te hard van leer trekken tegen datgene wat zij als “het ultieme kwaad” beschouwen (of het nu om seksisme dan wel om gekleurde berichtgeving gaat), werken ze het conflict alleen maar in de hand.
Sociale media lijken voorgeprogrammeerd om de aandacht af te leiden van datgene waar het werkelijk om draait
Was ook de persoon die het Twitteraccount van MIT beheerde iets te voortvarend toen hij of zij Bouman Left: MIT computer scientist Katie Bouman w/stacks of hard drives of black hole image data.
Right: MIT computer scientist Margaret Hamilton w/the code she wrote that helped put a man on the moon.
(image credit @floragraham)#EHTblackhole #BlackHoleDay #BlackHole pic.twitter.com/Iv5PIc8IYd
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Tastbaar
Voor iemand die niet bij het project betrokken was, blijft het echter enorm moeilijk om in te schatten hoe straf de verwezenlijking van EHT nu precies is. Is het dan verwonderlijk dat de toeschouwers zich liever vastbijten in iets tastbaars, zoals de foto van een glunderende Katie Bouman achter haar computer? Had MIT niet kunnen voorspellen dat het beeld een eigen leven zou gaan leiden? Of was dat misschien net de bedoeling?
Een ding staat vast: discussies over seksisme en feminisme lijken vooralsnog een grotere aantrekkingskracht op ons te hebben dan eender welk zwart gat. Maar als de mensheid stappen vooruit wil zetten, moeten we vooral proberen niet te verzuipen in het drijfzand van de sociale media. Want zowel de boze witte man als de gutmensch graven daar kuilen voor een ander, en u weet wat daarvan komt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier