Wetenschap loopt warm voor historische Venusovergang

Venus zal op 6 juni voor de laatste keer deze eeuw voor de zon passeren. De kans dat de overgang in België goed zal te zien zijn, is echter klein.

De Venusovergang biedt onderzoekers een unieke kans om de planeet te onderzoeken, meer bepaald de gassen in de atmosfeer van Venus. Dit onderzoek kan bijdragen in de jacht op planeten buiten ons zonnestelsel. “Onze enige kans om te onderzoeken wat er op een andere planeet gebeurt, is wanneer ze voor de zon passeren”, zegt astronome Helen Czerski in The Guardian. En aangezien Venus aanvankelijk heel sterk op onze Aarde leek, is deze overgang een unieke kans. “Ze zijn bijna even groot, bijna even ver van de zon verwijderd en ze bestaan uit dezelfde materie”, zegt Czerski. Venus had vroeger zelfs oceanen.

Op Venus is echter een broeikaseffect ontstaan, waardoor alle oceanen verdampt zijn. De waterdamp werd bovendien niet vastgehouden in haar atmosfeer, aangezien er geen magnetisch schild rond de planeet hangt. En wanneer het er al eens regent, verdampen de druppels nog voor ze de oppervlakte bereiken. Het is er immers zo heet – 460°C – dat zelfs meetinstrumenten van satellieten er gewoon smelten.

Zeldzaam

De Venusovergang van 6 juni is een zeer zeldzaam verschijnsel, maar is wel periodiek. De overgangen vinden plaats in paren en herhalen zich met een regelmaat van 243 jaar. Tussen elk paar ligt 105,5 jaar en 121,5 jaar. Daarna vinden er twee overgangen plaats met een tussenperiode van 8 jaar. Deze Venusovergang is de tweede van het huidige paar, waarvan de eerste overgang plaatsvond op 8 juni 2004.

Voor de transits van 1761 en 1769 waren er al uitgebreide waarnemingsprogramma’s, met als meest in het oog springende die van de Engelse kapitein James Cook in de Stille Zuidzee. Bedoeling was toen de afstand van onze planeet tot onze ster te meten. De toenmalige wetenschappers konden dit al verbazend accuraat, tot op enkele miljoenen kilometers na. Volgens het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA kwam men toen al aan 149 tot 156 miljoen km.

Voor de Venusovergangen van 1874 en 1882 zijn meer dan zestig expedities opgezet. 1882 was de voorlaatste keer dat het hemelfenomeen in onze contreien te zien was.

Verloop Bij de Venusovergang zijn vier belangrijke tijdstippen. Bij het eerste contact komt de planeet voor het eerst met de zon in aanraking. Daarna is de planeet volledig te zien op de zonneschijf. Bij het derde contact raakt het planeetbolletje opnieuw de rand van de zon en bij het vierde, en laatste, contact verdwijnt de planeet volledig.

Vanuit België zal de overgang op 6 juni te zien zijn, maar niet volledig. Enkel de laatste drie contacten zullen zichtbaar zijn. Bij zonsopgang, om 5u28, staat Venus al voor de zon en om 6u37 begint de planeet reeds aan haar verdwijning. Om 6u54 zal ze volledig verdwenen zijn. Volgens het KMI is de kans echter klein dat de overgang goed te zien zal zijn. Het KMI verwacht veel bewolking, met ook regen en “normaal geen opklaringen”. Waarnemen van de Venusovergang wordt dus “een probleem”, zo luidde het bij het weerbureau.

Veilig kijken
Na deze overgang is het wachten tot 2117 en dat maakt het een unieke gebeurtenis. Dit is immers de laatste overgang voor elk levend persoon op dit moment. Mensen die live willen volgen, moeten wel hun voorzorgen nemen. Volkssterrenwacht MIRA lijst enkele manieren op waarmee iedereen veilig de Venusovergang kan bekijken:

Het klassieke eclipsbrilletje. Let op dat de filter intact is en er geen kleine gaatjes in zitten. Gebruik het brilletje nooit in combinatie met een verrekijker of telescoop. Projectie op een wit scherm. Plaats op een afstand van je verrekijker of telescoop een wit scherm of blad, en laat het licht daar op vallen. Op die manier is het beeld onrechtstreeks zichtbaar. Telescopen met een zonnefilter. Een goedkoop alternatief voor de glazen, en dure, filters is mylarfolie, die te koop is bij speciaalzaken. Opgelet: bij goedkopere telescopen zit vaak een oculairfilter. Die mag echter NIET gebruikt worden om naar de zon te kijken. Ga langs bij de Volkssterrenwacht MIRA. De sterrenwacht opent op 6 juni om 5u ’s morgens. Voor deze speciale gelegenheid krijgen de bezoekers, tegen betaling, een ontbijt aangeboden.

Voor de mensen die liever vanuit hun luie zetel toekijken of die niet door de bewolking kunnen kijken, is de Venusovergang live te volgen via het internet. Dat kan bijvoorbeeld gratis via de website van Slooh SpaceCamera. Door het tijdsverschil zal de overgang daar vroeger te zien zijn. De website voorziet een aftelklok en maakt het gemakkelijk om na te gaan wanneer het spektakel begint. Ook NASA zal via een speciale website een livestream aanbieden.

Eerste keer vanuit de ruimte
In het Internationaal Ruimtestation ISS zal de Amerikaanse astronaut Don Pettit de Venustransit fotograferen. De zes leden van 31ste hoofdbemanning van de spacemeccano zijn immers de eerste mensen die het fenomeen vanuit de ruimte kunnen zien. (GM/Belga)