Universiteit van Vlaanderen: achter de schermen van de vijf populairste colleges

© .

Wetenschap toegankelijk maken voor iedereen: dat doet Universiteit van Vlaanderen al jaren, met intussen ruim 300 video’s en podcasts. Knack, partner van het eerste uur, sprak met de experts achter de vijf populairste uitzendingen.

1. ‘Waarom behalen zo veel hoogbegaafden geen diploma?’

VAN: Prof. Kathleen Venderickx (UHasselt en Exentra vzw)

POPULARITEIT: 586.029 views

TE BEKIJKEN VIA: Knack.be/universiteit-van-vlaanderen/hoogbegaafd

Meer dan een half miljoen views? Ja, daar sta ik wel versteld van. Zeker omdat maar 3 procent van de bevolking hoogbegaafd is. En als ik op de reacties mag afgaan, merk ik toch dat de meeste kijkers ofwel zelf hoogbegaafd zijn, ofwel in hun omgeving worden geconfronteerd met iemand die het is – hun partner of kind, bijvoorbeeld. De video dateert van 2017 en bijna vier jaar na dato krijg ik nog minstens elke week een reactie. Vaak is die erg emotioneel: mensen herkennen er hun eigen verhaal in, alsof alle puzzelstukjes in elkaar vallen. Onlangs kwam een dame tijdens een opleiding naar me toe met tranen in de ogen. Ze was zo ontroerd door de manier waarop wij over hoogbegaafden spreken, met veel liefde en warmte.

Prof. Kathleen Venderickx (UHasselt en Exentra vzw)
Prof. Kathleen Venderickx (UHasselt en Exentra vzw)

‘Helaas zijn er nog veel misverstanden over hoogbegaafdheid. Als een kind een hoog IQ heeft, denkt iedereen meteen aan mensen als Albert Einstein of Laurent Simons, een wonderkind dat al op zijn negende aan de universiteit studeerde. Maar dat zijn dé uitzonderingen. Ik bezoek regelmatig scholen, en als we daar een IQ van 135 op tafel leggen, krijgen we nog te vaak reacties als: “Is díé jongen hoogbegaafd? Eerder een dikke luierik!” Andere scholen willen hoogbegaafde leerlingen wel helpen, maar weten niet hoe of pakken het verkeerd aan.

‘Veel heeft te maken met de opleidingen. Wie geneeskunde of psychologie studeert, of zelfs wie een lerarenopleiding volgt, leert amper iets over hoogbegaafdheid. Hooguit krijg je eens een gastcollege. Uit recent onderzoek van Exentra, het expertisecentrum rondom hoogbegaafdheid waar ik werk, bleek dat 97 procent van de leerkrachten er in hun opleiding weinig of niets over had geleerd.

‘Ik heb de indruk dat er wel het een en ander aan het veranderen is. De regering heeft een klein budget vrijgemaakt voor het onderwijs, en we zien stilaan een kentering in scholen. Maar het voorbije jaar, met corona en het bijbehorende afstandsonderwijs, was een ramp voor hoogbegaafde leerlingen. De onderwijskwaliteit is achteruitgegaan, wat hen extra treft.

‘Als ik de video voor Universiteit van Vlaanderen vandaag opnieuw zou opnemen, zou ik alles precies hetzelfde aanpakken als in 2017. Alles moest toen wel razendsnel gaan: een andere professor had afgezegd, waardoor ik maar enkele dagen had om me voor te bereiden. Dus ja, ik was wel nerveus. Zo’n video opnemen is ook helemaal anders dan doceren voor een groep studenten. Je hebt geen anderhalf uur maar een kwartier. En het moet meteen juist zijn.’

2. ‘Waarom ga jij vanavond weer te laat naar bed?’

VAN: Dr. Liese Exelmans (KU Leuven)

POPULARITEIT: 323.393 views

TE BEKIJKEN VIA: Knack.be/universiteit-van-vlaanderen/bedtijd

Toen ik werd gevraagd door Universiteit van Vlaanderen, zat ik in de eindfase van mijn doctoraat. Dat ging over de relatie tussen mediagebruik en slaap. Ik vind het belangrijk om wetenschappelijk onderzoek zo veel mogelijk naar het brede publiek te brengen, dus ik heb geen moment getwijfeld. Maar dat mijn video in de top 5 zou belanden, had ik nooit gedacht.

‘Veel doctoraatsstudenten krijgen moeilijk uitgelegd waarover hun onderzoek precies gaat. Als het te complex wordt, haken mensen snel af. Maar als vrienden of familie mij vragen stelden over mijn onderzoek, was er meteen interesse. Bijna iederéén kent het gevoel: weten dat je om 23 uur moet gaan slapen om uitgerust te zijn, maar toch nog een nieuwe aflevering op Netflix aanklikken. Het is wel belangrijk om te tonen dat de conclusies gestoeld zijn op gefundeerd wetenschappelijk onderzoek. Want bij velen leeft toch nog het cliché dat je over media weinig wetenschappelijks kunt vertellen.

Dr. Liese Exelmans (KU Leuven)
Dr. Liese Exelmans (KU Leuven)

‘Het is wel grappig dat ik de enige doctoraatsstudent uit de top 5 ben. Het voelt natuurlijk wat intimiderend om tussen allemaal professoren te staan. Dat was bij de opname ook zo: ik kwam vlak na professor Chantal Mathieu, die vertelde over vitamine D. Zij had al jaren ervaring, terwijl ik nog maar aan het begin van mijn carrière stond. Dat leverde wel wat zenuwen op. Maar ik heb geprobeerd om die niet te tonen: als je zelfvertrouwen uitstraalt, maakt het voor een publiek heus niet uit of je nu professor bent of niet.

‘Er gebeurt zo veel interessant onderzoek, maar de meeste wetenschappers communiceren vooral met hun peers, in academische tijdschriften. Dat is uiteraard belangrijk, maar wat mij betreft zou er nog veel meer communicatie naar het brede publiek mogen zijn, zoals bij Universiteit van Vlaanderen. Dan kun je ook tonen dat eenvoudige vragen vaak een genuanceerd antwoord hebben, wat natuurlijk de grootste charme is van wetenschap.

‘Ik kreeg heel wat fijne reacties via mail, maar de video heeft mijn academische carrière ook een boost gegeven. Het hielp me mee aan een postdoc, ik werd zichtbaarder aan de universiteit. En nu, in mijn job als trainer voor andere doctorandi, geeft het me meer geloofwaardigheid als ik hun uitleg hoe ze wetenschapscommunicatie kunnen aanpakken.’

3. ‘Moet iedereen in de winter vitamine D slikken?’

VAN: Prof. Chantal Mathieu (UZ Leuven)

POPULARITEIT: 267.310 views

TE BEKIJKEN VIA:Knack.be/universiteit-van-vlaanderen/vitamine-d

Eigenlijk is deze video vrij toevallig ontstaan. De mensen van Universiteit van Vlaanderen hadden me gevraagd om een filmpje op te nemen over een thema dat me na aan het hart ligt: diabetes. Dat staat trouwens ook online, voor de geïnteresseerden: ‘Kun je sterven van te veel suiker?’ Maar een week voor die opname zegde een van mijn collega’s, die ook een filmpje zou opnemen, af. Ik werd opgebeld met de vraag of ik nog een extra video zou kunnen maken, en dus stelde ik maar voor om iets rond vitamine D te doen. Waarom niet?

‘Blijkbaar heb ik daarmee een gevoelige snaar geraakt. Vitamine D is eigenlijk geen vitamine maar een hormoon dat ons lichaam zelf kan aanmaken. Maar blijkbaar is het een materie die veel mensen beroert. Misschien omdat oudere generaties lichtjes getraumatiseerd zijn door de vele druppels levertraan die ze als kind moesten slikken? Of omdat Kind en Gezin altijd een hele show maakt van het precieze aantal druppels vitamine D die ouders aan hun baby’s moeten toedienen?

Prof. Chantal Mathieu (UZ Leuven)
Prof. Chantal Mathieu (UZ Leuven)

‘Pas op, we weten uit onderzoek dat ons lichaam voldoende vitamine D nodig heeft. Maar het aura van “gezondheidsvitamine”, daar wil ik toch de nodige nuances bij plaatsen. Bij covid-19 dook dat ook weer op: blijkbaar overleef je de ziekte beter als je voldoende vitamine D in je bloed hebt. Dat zal wel, want het betekent gewoon dat je gezond bent. Ook mensen die wandelschoenen hebben gekocht, overleven vaker corona – maar dat heeft weinig met die schoenen op zich te maken. Mensen moeten toch voorzichtig zijn met té veel vitamine D, omdat het in sommige gevallen zelfs toxisch kan worden.

‘Tijdens mijn academische carrière heb ik al met veel verschillende formats geëxperimenteerd om verschillende doelpublieken te bereiken. De ene heeft het liefst hapklare brokjes op Twitter, de andere een cartoon of een clip van 90 seconden. Met een Facebook Live over diabetes bereiken we soms ook 20.000 à 25.000 kijkers. Maar 260.000 views? Daar schrik ik wel van. Ik vermoed dat een combinatie van factoren meespeelt. Een duidelijke titel, een onderwerp dat veel mensen interesseert – een hype, zelfs – en een heldere uitleg, met een kwinkslag hier en daar en wat kleurrijke visuals. Blijkbaar vinden mensen het toch leuk om op een vrij traditionele manier uitleg te krijgen van een professor, alsof ze in een leslokaal zitten. En dat het georganiseerd is door Universiteit van Vlaanderen, biedt ook vertrouwen: als alle Vlaamse universiteiten en instituten zich ermee willen verbinden, zal er wel iets van aan zijn, zeker?

4. ‘Heeft Jezus echt bestaan?’

VAN: Prof. Hans Geybels (KU Leuven)

POPULARITEIT: 257.632 views

TE BEKIJKEN VIA: Knack.be/universiteit-van-vlaanderen/jezus

Toen ik in 2018 door Universiteit van Vlaanderen werd gevraagd om een video op te nemen over religie, was ik toch wat verbaasd. De institutionele godsdienst heeft al een tijdje afgedaan in onze samenleving: tegenover de kerk als instelling is het wantrouwen zeer groot. Aan de andere kant bleek al langer dat religie in de brede zin – denk aan esoterie en new age – aan een revival bezig was. Maar voor het eerst voelde ik dat het christendom en zelfs de figuur van Jezus mee konden profiteren van die hernieuwde aandacht.

‘Voor mij blijft Jezus de meest inspirerende mens die ooit heeft geleefd. Het is jammer dat hij als figuur zwaar te lijden heeft gehad onder heel wat misvattingen én misstanden van de kerk, zoals de kruistochten en de Spaanse inquisitie. Maar ik hoop dat ik toch wat van die oorspronkelijke inspiratie kan overbrengen. Jezus was op bepaalde vlakken zeer innovatief, hij ging lijnrecht in tegen de tijdgeest. Zo was hij de eerste die elk mens als totaal gelijkwaardig beschouwde. Ook het idee van universele naastenliefde was uniek. “Heb de ander lief”: veel godsdiensten hebben daar de mond van vol. Maar die ander is in hun geval altijd een geloofsgenoot. Terwijl Jezus ook zijn vijanden liefhad.

Prof. Hans Geybels (KU Leuven)
Prof. Hans Geybels (KU Leuven)

‘Uiteraard vroeg dit filmpje wel wat voorbereiding: het is niet vanzelfsprekend om in een kwartier iets helder uit te leggen waar uitermate langdurig en nauwgezet historisch onderzoek naar is gevoerd. Ik heb een zeer goede biografie van Jezus gelezen die ruim tweeduizend bladzijden telt. Maar zoals Goethe al zei: In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister. Of zoals ik het tegen mijn studenten zeg: kill your darlings. Zij willen allemaal hun scriptie beginnen met Adam en Eva, maar een mens moet nu eenmaal een selectie leren maken.

‘Het belang van Universiteit van Vlaanderen valt niet te overschatten. Mensen kunnen er heel veel te weten komen over een resem onderwerpen, en dat op een goede manier. Want online wemelt het van de onbetrouwbare filmpjes. Als je op Google “Jezus en Maria Magdalena” intikt, kom je bij de gekste zaken terecht. En als leek weet je natuurlijk niet wat te geloven. De video’s van Universiteit Vlaanderen zijn laagdrempelig, maar garanderen wel kwaliteit. Over twintig jaar is wat ik vertelde misschien achterhaald, maar op dit moment is het betrouwbare info, gebaseerd op de huidige stand van het wetenschappelijk onderzoek.’

5. ‘Ben jij soms zo lui omdat je te slim bent?’

VAN: Prof. Tessa Kieboom (UHasselt en Exentra vzw)

POPULARITEIT: 190.734 views

TE BEKIJKEN VIA: Knack.be/universiteit-van-vlaanderen/luiheid-slimheid

Omdat mijn collega Kathleen Venderickx en ik allebei een populair filmpje over hoogbegaafdheid hebben, voelt het wel een beetje als een wedstrijd. (lacht) Maar het blijft ongelofelijk dat dat thema zo veel mensen beroert. Ik denk dat het simpelweg tot de verbeelding spreekt. Als je in de krant over hoogbegaafdheid leest, gaat het meestal over wonderkinderen die speciale en indrukwekkende trajecten doorlopen. Dat wekt nieuwsgierigheid. Maar het bewijst ook dat hoogbegaafdheid nog altijd een miskend fenomeen is. Enorm veel mensen – hoogbegaafden, maar ook hun ouders, partners, leerkrachten, hulpverleners – zijn op zoek naar goede informatie. Wat is het? Wat moet je ermee? Welke impact heeft het?

Prof. Tessa Kieboom (UHasselt en Exentra vzw)
Prof. Tessa Kieboom (UHasselt en Exentra vzw)

‘De reactie die ik het vaakst krijg, is: “Leuk dat je in 15 minuten zo’n helder beeld krijgt van wat hoogbegaafdheid nu eigenlijk is.” Niet iedereen heeft tijd om een dik boek over zo’n thema te lezen, en op die manier word je toch al iets wijzer. Veel ouders gebruiken het filmpje ook om aan de grootouders, familie, vrienden of de leerkracht van hun hoogbegaafde kind uit te leggen wat er aan de hand is.

‘De video is al anderhalf jaar oud, maar blijft erg relevant. Helaas, zou ik zeggen. Het is zeer moeilijk om van bepaalde misverstanden rond hoogbegaafdheid af te raken. Néé, hoogbegaafde kinderen zijn niet lui. Néé, ze kunnen niet alles in een halfuurtje leren. Néé, ze hebben niet altijd tien op tien. Helaas zitten die ideeën zo ingeslepen in onze samenleving, dat ook veel hoogbegaafden ze zelf geloven. “Hoe kan ik nu een hoog IQ hebben? Ik ben niet eens geslaagd voor mijn examen!” Ik vrees dat het ook te maken heeft met onze Vlaamse cultuur: zeggen dat iemand heel slim of succesvol is, wordt vaak als opscheppen gezien.

‘We vinden het normaal dat een kind sterk is in sport, muziek of tekenen. Maar hardop zeggen dat het een cognitief talent heeft, blijft taboe. Als ouders op school aankaarten dat hun kleuter ingewikkelde puzzels kan oplossen, en te horen krijgen “dat ze heus geen Einstein op de wereld hebben gezet”, durven ze daar niet meer over te beginnen. Terwijl ze gewoon bezorgd zijn en hun kind alle kansen willen geven.’

‘DE EERSTE LOCKDOWN GAF ONS EEN BOOST’

Onlangs publiceerde Universiteit van Vlaanderen haar jaarverslag, vertelt hoofdredacteur Katleen Bracke. ‘Sinds 2017 hebben we ruim 300 video’s gelanceerd, goed voor 6,5 miljoen views. En opvallend: onze podcast kwam er pas in 2018, en toch werd die al ruim 7 miljoen keer beluisterd.

Universiteit van Vlaanderen: achter de schermen van de vijf populairste colleges

Heeft corona daar iets mee te maken?

Katleen Bracke: We groeien al enkele jaren gestaag, maar de eerste lockdown gaf ons een boost: sinds maart 2020 ging het ineens snel. Ik denk dat veel mensen zich thuis zaten te vervelen, bij een van onze video’s of podcasts belandden en zijn blijven hangen.

Ook veel leerkrachten maakten dankbaar gebruik van de video’s voor hun afstandsonderwijs. Maar als je naar de cijfers op YouTube kijkt, zie je dat alle leeftijden gelijk vertegenwoordigd zijn.

Hoe belangrijk zijn partners als Knack in dit verhaal?

Bracke: In de eerste plaats is onze samenwerking met de Vlaamse universiteiten cruciaal: zij leveren sprekers en suggesties voor onderwerpen. Maar ook onze mediapartners VRT en Knack geven heel wat suggesties. Na hun college schrijven de professoren vaak een opiniestuk voor Knack, waarin ze ook hun mening kwijt kunnen. Die wisselwerking draait zeer goed.

Wat brengt de toekomst?

Bracke: We gaan verder met onze colleges en extra edities ‘Wat zegt de wetenschap’, en ook de podcast wordt verder uitgebouwd. Op 10 en 11 juni nemen we tien extra colleges op in het Vlaams Parlement die allemaal draaien rond democratie. En samen met Universiteit van Nederland maken we ook twee taalcolleges, voor de Week van de Taal in oktober.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content