‘Peuters zullen geïrriteerd zijn als mensen elkaar weer beginnen te omhelzen’

© Getty

Wat betekent het voor een peuter om op te groeien in coronatijden? En wat als die voorbij zijn? ‘Het is mogelijk dat er over een paar jaar meer kinderen met een gedragsstoornis zullen zijn als gevolg van de pandemie’, zegt ontwikkelingspsycholoog Rüdiger Pohl.

Een hele generatie van peuters beleeft haar eerste levenservaringen in een wereld die door het coronavirus wordt geteisterd. Zal dat een invloed hebben op hun verdere leven? Of zullen ze zich de pandemie over vijf jaar nauwelijks nog herinneren?

Pohl: ‘Waarschijnlijk beide. Door de zogenaamde infantiele amnesie gaan herinneringen aan de eerste drie levensjaren grotendeels verloren in de eerste jaren van de basisschool. Dat betekent echter niet dat die eerste ervaringen geen merkbare gevolgen kunnen hebben, integendeel.’

Hoe bedoelt u?

Pohl: ‘Wat we meemaken in onze eerste drie levensjaren heeft een aanzienlijke invloed. Ervaringen uit die periode bepalen wat we als normaal beschouwen. Door routine leren we onveranderlijke waarheden kennen zoals: als ik ween, komt mama; papa brengt me naar de crèche; mijn ouders geven me eten aan de eettafel. Dat soort dingen.’

En welke invloed heeft corona daarop?

Pohl: ‘De pandemie met al zijn neveneffecten is voor een tweejarige volledig normaal. Een kind van zes jaar heeft de coronavrije wereld al ontdekt en kan die ervaring onderscheiden van de huidige situatie. Een zesjarige begrijpt dat dit een uitzonderlijke situatie is. Voor tweejarigen is het daarentegen normaal dat ze weinig sociaal contact hebben, dat hun ouders thuis werken, dat mensen maskers dragen en dat de straten leeg zijn.’

De pandemie met al zijn neveneffecten is voor een tweejarige volledig normaal.

Het zal dus abnormaal zijn voor een peuter als het oude leven na de pandemie terugkeert?

Pohl: ‘Waarschijnlijk wel. Ik voorspel vooral problemen tijdens de overgangsperiode. Kinderen zullen geïrriteerd zijn als mensen plotseling weer samenkomen, elkaar aanraken en omhelzen. Dat kennen zij niet, want dat is een lange tijd bewust vermeden.’

Hoe lang zal dat duren?

Pohl: ‘Dat is moeilijk te zeggen. Dat hangt af van veel factoren zoals de individuele cognitieve vaardigheden en de genen van het kind. In principe kun je ervan uitgaan dat kinderen die de pandemie niet als ingrijpend ervaren hebben, zich waarschijnlijk weer snel zullen aanpassen. Maar als ze deze tijd als problematisch, onvoorspelbaar en bedreigend ervaren, zal het moeilijker zijn om zich aan te passen en zullen ze merkbare gevolgen ondervinden. Ervaringen als peuter kunnen levenslange angsten veroorzaken zonder dat de betrokkene weet waar die vandaan komen. Als iemand zich als tweejarige per ongeluk opsluit in de kelder, kan het zijn dat hij of zij als volwassene nog steeds bang is voor donkere ruimtes. Als een peuter zijn hele omgeving en misschien zelfs andere mensen als iets gevaarlijks ervaart omdat ze op de speelplaats bijvoorbeeld steeds afstand moeten houden, hoe moet die dan later anderen ongeremd benaderen?’

Gedragsstoornissen

Creëert corona een generatie bange mensen?

Pohl: ‘Zoals ik al zei: dit geldt niet voor alle kinderen. Bovendien zal het zich in verschillende mate manifesteren. Er zijn echter wel aanwijzingen om daarvoor te vrezen.’

Wat kunnen ouders intussen doen?

Pohl: ‘Ouders moeten hun kinderen zo weinig mogelijk belasten met hun eigen angsten en zorgen. Het is belangrijk dat kinderen een gevoel van veiligheid krijgen. In deze periode hebben ze nog meer aandacht nodig dan normaal.’

Ouders moeten hun kinderen zo weinig mogelijk belasten met hun eigen angsten en zorgen.

Dit wordt voor veel ouders steeds moeilijker, zeker tijdens de lockdown.

Pohl: ‘Ja, ongetwijfeld. Ik ben bang dat het in veel gezinnen gewoon niet lukt. Behalve de zorgen over de pandemie is er ook vaak de angst om de job te verliezen, leven mensen heel dicht bij elkaar en liggen de eisen van het thuisonderwijs ongelooflijk hoog. Dat zorgt voor permanente stress die ook op de kinderen wordt overgedragen. Constante stress maakt mensen ziek en dat zal vooral later problemen veroorzaken.’

Wat betekent dat?

Pohl: ‘Uit studies is gebleken dat gestapelde stress vroeg of laat oplaait, en bij kinderen op twee manieren. Ofwel internaliseren ze de slechte ervaringen, trekken ze zich terug, worden ze introvert en zelfs depressief. Of ze externaliseren het probleem, dat zich dan uit in sociaal onaangepast gedrag, opstandigheid, provocaties of agressie. Het is mogelijk dat er over een paar jaar meer kinderen met een gedragsstoornis zullen zijn als gevolg van de pandemie.’

Tweede Wereldoorlog

Persoonlijke problemen kunnen worden overwonnen, achterstanden kunnen worden ingehaald. We zijn toch niet voor de rest van ons leven machteloos overgeleverd aan onze ervaringen als peuter.

Pohl: ‘Nee, natuurlijk niet. Mensen ontwikkelen zich, doen aan zelfreflectie, nemen bewuste beslissingen en streven naar verandering. Maar de eerste levensjaren hebben een blijvende invloed en bepalen ons zelfbeeld en hechtingsgedrag. Daarom is het dubbel zo problematisch wanneer kinderen geen sociaal contact hebben met leeftijdsgenoten en er tegelijkertijd thuis een gespannen, angstige sfeer heerst.’

Klinkt verontrustend.

Pohl: ‘De coronacrisis kan ernstige gevolgen hebben voor kinderen, vooral in de zogenaamde sociaal zwakke gezinnen waar er voordien al problemen waren. We kunnen alleen maar hopen dat ouders de moeilijkheden zo goed mogelijk te boven komen. Dat zou niet enkel de schade van het kind beperken, maar het kan zelfs zijn dat kinderen groeien door de crisissituatie.

De crisissituatie kan kinderen ook doen groeien.

Hoe kan dat?

Pohl: ‘Er zijn studies over kinderen die de Tweede Wereldoorlog en de moeilijke jaren na de oorlog hebben meegemaakt, die zonder vader opgroeiden en echte ontberingen hebben meegemaakt. Velen van hen zijn er nooit meer van hersteld, maar er waren er ook heel wat die zich door de crisis sneller hebben ontwikkeld dan hun leeftijdsgenoten. Ze hadden meer verantwoordelijkheidsgevoel en zijn als het ware sneller volwassen geworden. Dit komt omdat hun omgeving hen op een stabiele manier door de crisis geloodst heeft. Zij waren ervan overtuigd dat ze bij elkaar gingen blijven en er zich samen doorheen gingen slaan, hoe erg de situatie ook was. Ik wil de pandemie natuurlijk niet gelijkstellen aan de Tweede Wereldoorlog, maar in er wel zijn wel overeenkomsten.’

Wat kunnen we daaruit leren?

Pohl: ‘De directe omgeving heeft een invloed op de gevolgen die de pandemie voor een kind heeft. Die omgeving is tijdens corona veel beperkter omdat leraren en opvoeders of leeftijdsgenoten er geen deel meer van uitmaken. Daarom hangt alles nog meer dan anders van de ouders af.’

Johannes Teschner

Copyright Der Spiegel, vertaling: Nina Lauwaert

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content