De Nobelprijs voor de Scheikunde gaat dit jaar naar drie mensen: de Fransman Jean-Pierre Sauvage, de Brit Sir Fraser Stoddart en de Nederlander Bernard Feringa.
Dat maakte de Nobelacademie woensdag bekend. De prijs wordt op 10 december uitgereikt in Stockholm.
Het drietal krijgt de prijs, ter waarde van 8 miljoen Zweedse kronen (830.000 euro), voor het ontwikkelen van nanomotoren, minuscuul kleine motoren die opgebouwd zijn uit slechts enkele moleculen.
‘De winnaars van dit jaar zijn doorgedrongen tot een nieuwe dimensie van de chemie’, zegt de jury. ‘Ze hebben moleculen ontwikkeld waarvan de bewegingen gestuurd kunnen worden en opdrachten kunnen uitvoeren.’
Volgens kenners staat die motor nu waar de klassieke verbrandingsmotor staat in de jaren 1830, maar zal ze later een cruciale rol spelen in de productie van nieuwe materialen, sensoren en systemen om energie op te slaan.
Jean-Pierre Sauvage zette de eerste stappen richting moleculaire machines in 1983, toen hij erin slaagde om twee ringvormige moleculen met elkaar te binden via een mechanische verbinding tot een zogenaamde catenaan. Normaal worden moleculen gelinkt via een covalente binding, waarbij ze gemeenschappelijke elektronenparen hebben.
In 1991 ging Fraser Stoddart nog een stap verder met de ontwikkeling van een rotaxaan, een meer geavanceerde mechanische verbinding. Op basis daarvan konden onder meer een moleculaire lift, een moleculaire spier en een moleculaire computerchip worden ontwikkeld.
De Nederlander Bernard Feringa was in 1999 dan weer de eerste wetenschapper die erin slaagde om een moleculaire motor te ontwikkelen, waarmee hij een moleculair motorblad deed draaien. Later kon hij met zijn motor ook onder meer een glazen cilinder aandrijven die 10.000 groter is dan de motor en ontwierp hij ook een nano-auto. (BELGA/JVL)
