Hoe kranten aloude mythen in stand houden

Kranten worden gezien als dragers van actuele verhalen. Toch blijken journalisten ook uit te blinken in het publiceren van verhalen die al eeuwen meegaan.

Simon Verbist, een oud-student journalistiek aan de Erasmushogeschool Brussel, onderzocht in zijn masterproef hoe kranten aloude mythen in leven houden bij berichtgeving over natuurrampen.

De Pukkelpop-storm… 18 augustus 2011 staat in het collectief geheugen gegrift als een zwarte dag voor het Pukkelpop-festival. De geschreven pers bracht drie weken lang massaal verslag uit van de tragische storm die het festival teisterde. Na verloop van tijd werd de levensduur van het nieuwsitem verlengd door artikels te publiceren die niet zozeer feitelijke informatie boden, maar die eerder zinvol waren als verhaal op zich. In die verhalen kreeg het uiten van droefheid en smart voorrang op een kritische, genuanceerde journalistieke aanpak. Volgens de pers heeft de samenleving nood aan zulke verhalen om zo’n tragisch voorval een plaats te geven.

.. een mythisch verhaal Verbist bestudeerde 228 Vlaamse nieuwsartikels over de ramp. Hij ontwaarde daarin talloze verhaalkenmerken die terug te vinden zijn in eeuwenoude mythen. Dat hoeft niet te verbazen: volgens Jack Lule, een Amerikaans professor journalistiek, liggen er immers zeven heel concrete mythen aan de basis van alle verhalen die kranten publiceren. Uit Verbists studie blijkt alvast dat de artikelen over de storm veel gemeen hadden met de mythe van de vloed. Journalisten verhaalden over de enorm vernietigende werking van de ramp, de machteloosheid van de mens en de noodzakelijke heropbouw van de samenleving. De mythe van het slachtoffer kwam tot uiting in de verhalen over de overleden festivalgangers, waarbij uitvoerig werd bericht over hun onschuld en het ultieme offer dat ze brachten.

Chokri als held De mythe van de held hield de pers levend in de figuur van Chokri Mahassine. Journalisten vertelden ons hoe die het, ondanks zijn bescheiden komaf, tot organisator van het succesvolle Vlaamse festival schopte, maar daarbij af te rekenen kreeg met een enorme hindernis: de storm. Hij wist de schade te beperken en werd na afloop dan ook geëerd en geprezen door de gemeenschap. In de nasleep van de ramp schoten talrijke omwonenden overlevende festivalgangers te hulp. Hun daden van goedheid en altruïsme belichamen de mythische goede moeder. En wat met de festivalgangers die hun geld kort na de ramp terugeisten? Zij werden in de pers opgevoerd als de bedriegers, die het eigenbelang lieten primeren op het menselijk verlies en het collectieve leed.

Deze mythen hebben elk een functie in de heropbouw van de maatschappij: het slachtoffer moet geëerd worden vooraleer de samenleving de draad weer kan oppikken, de deugdzame acties van de held en van de goede moeder versnellen het herstelproces en de wandaden van de bedrieger dwarsbomen de restauratie.

Geen zondebok

Opvallend is ook het feit dat journalisten zich in hun artikelen niet lieten leiden door de mythe van de zondebok. De zoektocht naar een verantwoordelijke voor de ramp werd reeds vanaf het begin afgedaan als irrelevant en zelfs verwerpelijk. De beschuldigende vinger wees maar in één richting: de natuur. De pers probeerde ons dus te verzoenen met een soort fatalisme. Niemand mocht aansprakelijk gesteld worden: niet de weermannen, niet de tentenbouwers, en al zeker Chokri Mahassine niet. Freelance journalist Peter Dupont, die het waagde om de verantwoordelijkheid deels bij de dodelijke slachtoffers te leggen, werd zelfs op staande voet ontslagen door Het Nieuwsblad.

Verbist toonde met deze scriptie aan dat aloude mythen effectief doorleven in hedendaagse krantenartikelen. De nieuwsberichten over Pukkelpop 2011 houden zich overduidelijk aan verhaallijnen die ook de mythe van de vloed, het slachtoffer, de held, de goede moeder en de bedrieger kenmerken. Verbist besluit dat kranten vaak fungeren als hedendaagse fora voor aloude mythen. Gelukkig maar dat ook oeroude verhalen ons weten te boeien. (TE)