Hematoloog pleit voor nuchterheid: ‘Eender welk vaccin kan zeldzame nevenwerking uitlokken’

© getty
Trui Engels
Trui Engels Journalist Knack

Trombosespecialisten zijn niet verbaasd over zeer zeldzame bloedklachten bij vaccinaties. ‘Dit kan na eender welk vaccin gebeuren, ook bij Pfizer’, zegt hematoloog Alain Gadisseur die het negatieve verhaal rond bepaalde vaccins betreurt.

Ook in België zijn al een paar gevallen geweest van extreem zeldzame bijwerkingen met bloedklonters na een vaccinatie tegen het coronavirus. Het gaat om verschillende types van de ondertussen bij iedereen bekende combinatie ‘bloedklonters – te weinig bloedplaatjes’.

Hoewel nu vooral de vaccins van AstraZeneca en Janssen onder de loep worden genomen, blijkt in het UZA in Antwerpen ook een geval van een zeldzame bloedklonter, weliswaar van een ander type, gemeld te zijn na een vaccinatie met het vaccin van Pfizer, een mRNA-vaccin. De Britse rapporteringsdatabank voor vaccinbijwerkingen beschreef de voorbije weken eveneens dergelijke klachten na vaccinatie met mRNA-vaccins.

Professor Alain Gadisseur, kliniekhoofd van de dienst hematologie in het UZA, is niet verrast. Ook na vaccinatie met een meer traditionele technologie, zoals het griep- of mazelenvaccin, worden heel af en toe patiënten opgenomen na een foute reactie van het lichaam. Dat vooral AstraZeneca, en nu ook Janssen, enigszins verketterd worden, vindt Gadisseur onterecht. Een en ander heeft volgens hem mogelijk te maken met onder meer een vooroordeel tegenover het AstraZeneca-vaccin vanwege de slechte leveringen in Europa.

Innocent bystandereffect.

‘Het gaat hier om een zeer zeldzame nevenwerking die we heel af en toe zien bij immuun-activaties zoals vaccinaties, maar ook andere geneesmiddelen of infecties’, legt Gadisseur uit. ‘Vaccins dienen om een immuunreactie op te wekken tegen een virus. Dat is hun taak. Maar tijdens die reactie kan het lichaam een fout maken en worden antilichamen gevormd tegen iets waar het lichaam normaal niet op zou mogen reageren. We noemen dat het innocent bystander- effect. We zien dit nu bij de coronavaccins, maar ook bij een griepvaccin – hoewel erg zeldzaam – kan het voorvallen. Doorgaans krijgen we op een jaar misschien 1 of 2 patiënten binnen die zo’n reactie hebben gehad na een vaccin. Maar dat krijgt in niet-coronatijden veel minder ruchtbaarheid in vergelijking met de ongeziene media-aandacht die er nu is voor de vaccinatiecampagne met de nieuwe vaccins tegen covid.’

De bijwerking, die ondertussen de naam VIPIT kreeg (vaccine-induced prothrombotic immune thrombocytopenia), bestaat eigenlijk uit verschillende soorten. ‘Momenteel wordt erg gefocust op het HIT-verhaal (Heparine geïnduceerde trombopenie, veroorzaakt door het antistollingsmiddel Heparine, nvdr). Dat is een zeldzame bijwerking door antistoffen tegen het ‘plaatjesfactor 4/heparine’-complex. Bij VIPIT worden de antistoffen enkel gevormd tegen plaatjesfactor 4, een belangrijk eiwit voor de immuunrespons. Maar we zien ook nog andere types, waarbij antistoffen gevormd worden tegen een ander enzym met een tekort aan bloedplaatjes en tromboseneiging als gevolg. De bloedplaatjes gaan klonteren en omdat te veel bloedplaatjes klonteren zijn, treedt er een tekort op.’

Overdreven reactie

De huidige bezorgdheid omtrent de zeldzame bloedklachten vindt Gadisseur nogal overdreven. De kans dat er zich een trombose voordoet bij een effectieve infectie met covid-19 is immers vele malen hoger dan de kans op deze zeldzame verwikkeling na vaccinatie. Zo zou tussen de 10 tot zelfs 60 procent van gehospitaliseerde coronapatiënten een trombose doormaken.

De vraag is of je je het kunt veroorloven om te stoppen met deze vaccins, zoals bijvoorbeeld Denemarken nu doet. ‘Je moet de balans opmaken’, zegt Gadisseur. ‘Als je dit als individu voorhebt, is dat natuurlijk iets verschrikkelijk, maar als je de statistieken erbij haalt, is dit heel zeldzaam en is het belang van de vaccinatiecampagne duizendmaal groter. Het is nu ook niet zo dat we vaccins op overschot hebben. Wat de klassieke HIT betreft, was het risico op een bijwerking vroeger 4,5 procent. Met de huidige Heparinespuiten ligt het risico op 0,5 procent en toch wordt het middel niet uit de markt genomen omdat het een belangrijk medicijn is voor de antistollingsbehandeling.’

Alleen voor ouderen?

Ook de redenering om het vaccin van AstraZeneca enkel aan ouderen te geven of dat van Janssen enkel aan mannen, hangt volgens Gadisseur met haken en ogen aan elkaar. ‘Het kan zijn dat de zeldzame bijwerking bij ouderen minder opvalt, omdat tromboses in die groep sowieso meer voorkomen. Een trombose bij jonge mensen is hoe dan ook opmerkelijker en zal veel meer met deaandacht gaan lopen. Dat het vooral om vrouwen zou gaan, is dan weer mogelijk te verklaren door het feit dat de jongere groep die al gevaccineerd is vooral uit zorg- en medisch personeel bestaat. En dat zijn heel vaak vrouwen. Het is niet uitgesloten dat hetzelfde zich voordoet bij jongen mannen, maar omdat er minder van gevaccineerd zijn, zien we het niet. Als je een zeldzame bijwerking hebt, moet je immers grote getallen hebben voor je ze kan zien.’

Als je alle medicijnen met heel zeldzame bijwerkingen weg zou nemen, houd je geen half medicijn meer over.

Alain Gadisseur, hematoloog

Blauwe plekken

Een voordeel van de huidige gemediatiseerde opvolging van de coronavaccins is dan weer dat een zeldzame bijwerking bijzonder uitgebreid en snel onderzocht wordt. Zo weten we alvast dat de symptomen binnen een tijdspanne van zo’n twee weken na vaccinatie optreden. Omdat artsen het mechanisme erachter kennen, kunnen ze het snel herkennen en de juiste behandeling opstarten. De Belgische Vereniging voor Trombose en Hemostase heeft al richtlijnen uitgevaardigd voor VIPIT. De behandeling is vrij simpel door het toedienen van immuunglobulines.

Het probleem is echter dat de symptomen van VIPIT nogal algemeen zijn en kunnen variëren. Er is niet echt één symptoom dat aangeeft dat je het hebt, maar er zijn wel enkele aanwijzingen. Een tekort aan bloedplaatjes manifesteert zich typisch in blauwe plekken en puntbloedingen op het lichaam. Tromboseklachten zijn dan weer afhankelijk van waar de trombose zich afspeelt. Bij VIPIT is dat relatief vaak in het hoofd, met hoofdpijn en neurologische klachten als gevolg.

Anticonceptiepil

Gadisseur benadrukt dat mensen die van zichzelf al een tromboseneiging hebben, zich absoluut niet ongerust hoeven te maken over de coronavaccins. Hetzelfde geldt voor mensen met trombopenie (tekort aan bloedplaatjes) en hemofiliepatiënten. ‘Alleen bij mensen die ooit een HIT gehad hebben, hebben we de neiging om voorzichtiger te zijn, al is daar eigenlijk geen enkele wetenschappelijke evidentie voor’, voegt de hematoloog toe.

‘Het helpt de vaccinatiecampagne niet vooruit als we mensen bang gaan maken’, besluit hij. ‘Transparant zijn over zeer zeldzame bijwerkingen is evident, maar we mogen ook niet vergeten dat als je alle medicijnen met heel zeldzame bijwerkingen, weg zou nemen, je geen half medicijn meer over hebt. We staan er bijvoorbeeld erg weinig bij stil hoe groot het tromboserisico van de anticonceptiepil is. Zo heeft een vrouw die de combinatiepil neemt zes keer meer kans op een trombose dan een vrouw die een tromboseveilig of geen anticonceptiemiddel gebruikt. Dat is zelfs niet te vergelijken met wat we nu zien bij de coronavaccins.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content