‘Zonder koerswending is het wachten op nieuwe overwinningen van extreemlinks en extreemrechts’

‘De nieuwe Italiaanse regering maakt de EU zenuwachtig’, merkt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck op. ‘Onder meer omdat ze met pensioenplannen, een vlaktaks en een nieuw leefloon het begrotingstekort zou doen oplopen.’

Toen Günther Oettinger vorige week een kleine storm ontketende met een terechtwijzing van het rebelse Italië zei hij dat zijn woorden verkeerd waren samengevat. In een interview met de Duitse omroep Deutsche Welle had de Duitse eurocommissaris van Begroting gewezen op de toenemende druk van de markten op de nieuwe Italiaanse regering. Die regering is een coalitie van de extreemrechtse Lega en de politieke hemelbestormers van de Vijfsterrenbeweging. Ze maakt de EU zenuwachtig, onder meer omdat ze met pensioenplannen, een vlaktaks en een nieuw leefloon het begrotingstekort zou doen oplopen.

Was er een nieuw Grieks drama op komst? ‘Mijn zorg en mijn verwachting’, zo zei Oettinger, ‘is dat de ontwikkeling van de markten, de staatsobligaties en de economie van Italië zo verstrekkend zal zijn dat dit mogelijk een signaal zal sturen naar de kiezers om niet voor populisten van de linker- of rechterzijde te stemmen’. Paniek? Een beetje. In commentaren achteraf viel het woord ‘italexit’, maar niet als imminente dreiging. Het Britse economische blad The Economist gebruikte het elegantere woord ‘Quitaly’. Maar al bij al leken Oettingers woorden voorzichtig Brussels taalgebruik zoals je dat van een eurocraat zou verwachten: ‘mogelijk’, ‘signaal naar de kiezers’, zucht en geeuw. Niets aan het handje.

Dat was buiten de Duitse journalist gerekend die het interview met Oettinger had afgenomen. Hij zette het citaat in verkorte vorm op Twitter: ‘De markten zullen de Italiaanse kiezers leren om voor het juiste te stemmen’. Dat klonk toch een tikje anders, zeker in de mond van een Duitser, in een Europa waar de nationale stereotypen nooit zijn uitgestorven. Onbedoeld legde de journalist de brutaliteit van de eurocratie bloot: Oettinger had wel degelijk het machtswoord gebruikt, via de omweg van de markten. Democratie? Jammer! De leider van de Lega, Matteo Salvini, rook bloed. Hij tweette, alsof hij net een zwart hemd had aangetrokken, dat Italië werd aangevallen, maar dat de Italianen ‘nooit meer slaven’ zullen zijn. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker moest ijlings tussenbeide komen. De journalist bood zijn verontschuldigingen aan, Oettinger ook.

De partijen van de onuitgegeven Italiaanse coalitie hebben geen geheim gemaakt van hun afschuw van de eurozone en de Europese Centrale Bank, wier aanbevelingen als een Duits Diktat worden aangevoeld. Ze zijn van plan om zich geen bal aan te trekken van de buitensporige Italiaanse staatsschuld van 132 procent van het bruto binnenlands product. Toch lijken de markten ondertussen weer afgekoeld, wellicht omdat zelfs een regering met Paolo Savona – de nieuwe, zeer anti-Duitse en radicaal eurokritische minister voor ‘Europese Aangelegenheden’ – beter is dan géén regering. Het departement Financiën kreeg Savona na protest van de Italiaanse president uiteindelijk niet; zó onverzettelijk bleek de nieuwe regering dan toch ook weer niet.

In het nieuwe voorwoord bij zijn bestseller The Euro onderstreept Nobelprijswinnaar voor de economie Joseph Stiglitz nogmaals de problemen van de eurozone. ‘Zonder een koerscorrectie’, schrijft hij, ‘zal de euro amper meer zijn dan een instrument voor Duitse welvaart’, ook al werd de euro altijd verkocht als goed voor héél Europa. Hij wijdt volle pagina’s aan de Italiaanse ellende, maar vreest dat de muntunie gewoon zal voortploeteren. Zonder bijsturing in de richting van een ‘Transferunion’, waarin de zwakkere landen fondsen krijgen van de sterkere. Maar ook niet in de richting van een algemene uitstap uit de euro, wat voor hem ook werkbaar en fair is.

Afgelopen zondag gaf de Duitse bondskanselier Angela Merkel een eerste inkijk in haar Europese plannen, in de aanloop naar haar ontmoeting op 19 juni met de Franse president Emmanuel Macron. Ze sprak van een investeringsbudget en de oprichting van het langverwachte Europees Monetair Fonds dat de schokken in de eurozone beter zou helpen opvangen, maar ‘steeds met beperkingen, uiteraard, begrensd in omvang en tegen volledige terugbetaling’. De Italianen moesten ook niet rekenen op schuldverlichting.

Dat is mager. Merkel geeft ongeveer dezelfde boodschap als Oettinger: aanpassen of de hel. Eerst saneren, dan komt – misschien – een beetje verlichting van de ellende. Zo ettert het Europese project voort. Een blinde ziet dat het roer om moet, maar het blijft wachten op recepten en soepele regels die echt werken, met investeringen en jobcreatie, ook als die plannen het begrotingstekort nog wat doen oplopen. De autoritaire Brusselse ‘austerity’ heeft Zuid-Europa vooral misère gebracht. Oettinger mag dreigen wat hij wil. Zonder koerswending is het wachten op nieuwe overwinningen van extreemlinks en extreemrechts.