‘Zal de trans-Atlantische alliantie het presidentschap van Trump overleven?’

Trumps schofterige gedrag in Europa, toenadering tot Poetin en openlijke twijfel aan artikel 5 van de NAVO, zijn zorgwekkend, schrijft David Criekemans. ‘In Europa moeten er stilaan alarmbellen gaan rinkelen.’

Als een wervelwind bezocht de Amerikaanse president Donald Trump de afgelopen week Europa. Hij veroorzaakte ophef op de NAVO-top in Brussel, hij schoffeerde de Britse premier Theresa May over Brexit, zat in de zetel van Churchill en dronk thee met de Britse koningin Elisabeth II.

Maar doorheen dit alles was duidelijk dat zijn bezoek aan België en het Verenigd Koninkrijk slechts de prelude vormden. De meeting met Vladimir Poetin in Helsinki was voor Trump veruit de belangrijkste. De westerse alliantiepartners binnen de NAVO kregen via Twitter elke morgen een oorveeg omdat ze te weinig aan defensie spenderen. May werd bekritiseerd omdat ze ‘Brexit verkeerd aanpakte’, een poging om ook de macht van het ‘establishment‘ binnen de Europese Unie te counteren. Op de Helsinki-top met Poetin was het net omgekeerd. Trump tweette maandagochtend dat de relatie met Rusland nog nooit zo slecht was als het gevolg van de Amerikaanse domheid; Blame America First als het ware. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken re-tweette laconiek dat ze hiermee akkoord waren. Kritiek op de alliantiepartners, die als concurrenten voorgesteld worden, en vleierij aan het adres van Rusland. De wereld op zijn kop.

Open agenda

De Helsinki-bijeenkomst had een open agenda. Veel was vooraf onduidelijk. Trump was vragende partij voor de topbijeenkomst terwijl net Poetin er het meest bij te winnen had. De sancties die sinds maart 2014 na de Russische annexatie van de Krim waren ingesteld tegen Moskou hebben hard doorgebeten. Het reservefonds dat enige jaren geleden nog 125 miljard dollar telde, is volledig opgebruikt. De Amerikaanse president startte de meeting met een vorm van vleierij, alsof hij op zoek was naar Poetins goedkeuring. Wat is er nu uit gekomen? Als we beide leiders mogen geloven, is een nieuw hoofdstuk aangebroken in de Amerikaans-Russische relatie.

Rusland wenst een herstel van de bilaterale samenwerking op het vlak van veiligheid; ontwapening, militair-technische samenwerking, wapenbeheersing en het vermijden van wapens in de ruimte. Rusland stelt voor de werkgroep anti-terrorisme te heractiveren. Samenwerking op het vlak van cyber kan aantijgingen wegnemen rond Ruslands vermeende inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Poetin suggereert verder samenwerking op het vlak van de culturele sector. Een bilaterale commissie bestaande uit politicologen en andere experten zou verdere suggesties moeten doen om de bilaterale samenwerking opnieuw op de sporen te zetten. Opmerkelijk allemaal. De vraag is nog maar hoeveel tegenwind Trump in eigen land zal krijgen op deze voorstellen.

Vrije hand

Inzake de wereldconflicten springt vooral Syrië eruit. Poetin wil de humanitaire crisis verlichten, en zou op het WK een dergelijk voorstel reeds besproken hebben met de Franse president Macron. Moskou en Washington willen samenwerken rond vrede en verzoening in het land. Vooral zuidwest-Syrië wordt daarbij vermeld door beide leiders. Het gaat dan om de activiteiten van Iran in die regio, om te verhinderen dat deze gebruikt zou worden als uitvalsbasis tegen Israël. Hoewel Trump het niet openlijk zegt, is duidelijk dat hij voor de rest Rusland de vrije hand geeft. Is een Amerikaanse terugtrekking onder die voorwaarde in de maak?

Er zijn ook geopolitieke dossiers waar de leiders het oneens over blijven. Inzake Oekraïne blijven de Amerikanen op de lijn dat de Krim in maart 2014 geannexeerd werd, terwijl er volgens Moskou een legitiem afscheidingsreferendum plaatsvond. Poetin meent ook dat vooral Kiev de Minsk-akkoorden moet implementeren. Kortom, Donetsk en Lugansk blijven een bevroren conflict. Inzake de Iran-deal blijven de geesten ook gescheiden; Rusland zal verder actief trachten een compensatie te zoeken voor de Amerikaanse exit uit de deal.

Al bij al gaf Trump weinig tot geen tegengewicht. Geen waarschuwing aan het adres van de Russische president dat Moskou geen lijn mag overschrijden. Poetin hield een pokerface aan het begin van de ontmoeting, maar in de persconferentie nadien kon hij enkel grijnzen. Rusland wordt opnieuw erkend door de Amerikaanse grootmacht zonder zelf al teveel kaarten weg te moeten geven. Het opheffen van de sancties is evenwel nog niet aan de orde. Daarvoor zal Trump wellicht moeten wachten tot de parlementsverkiezingen van november. Afwachten ook of zijn adviseurs geen tegengas zullen geven.

Inleiding tot verscheuring

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas verwoordde maandag misschien in de meest duidelijke woorden een Europese reactie. We kunnen voortaan niet langer steunen op het Witte Huis. Duitsland dient haar buitenlands beleid nog krachtiger Europees in te bedden, om de eigen belangen te verdedigen. Er bestaat immers een enorm gevaar dat de twee grootmachten zoals voorheen zullen trachten om hun geopolitieke en geo-economische agenda aan het oude continent op te leggen. Een vorige Helsinki-top in 1975 schiep een kader voor Oost-West-ontspanning en latere vereniging. Deze Helsinki top zou wel eens de inleiding kunnen zijn tot verscheuring.

Op zijn terugvlucht naar Washington werd Trump geconfronteerd met kritiek uit eigen rangen; de Republikeinse partij én Fox News. Had hij zijn eigen team in de steek gelaten? Gelooft hij Poetin boven zijn eigen inlichtingendiensten? Steevast kwam een voorbereide verklaring waarin hij liet weten dat hij een woord vergeten was; hij zou niet weten waarom Rusland zich niet zou ingemengd hebben in de Amerikaanse verkiezingen, een dubbele negatie dus. In de zin erop zei Trump evenwel weer dat er ‘veel mensen’ zijn die het kunnen geweest zijn. De president zal dit wel weer politiek overleven, maar hij ontpopt zich stilaan als de meest eenzame man in Washington. Trump vertrouwt zelfs zijn eigen entourage niet meer.

In Europa moeten er stilaan alarmbellen gaan rinkelen. Als straks een reële crisis in Centraal-Europa dreigt rond bijvoorbeeld de Baltische staten of Polen, zal Trump dan eerder Poetin geloven boven zijn inlichtingendiensten? Bestaat de Amerikaanse veiligheidsgarantie voor Europa, het artikel 5, nog wel? Diepe twijfels zouden weldra kunnen ontstaan. In zijn interview met Fox News zei Trump dat het nieuwe NAVO-land Montenegro bestaat uit ‘een zeer sterke, en erg agressieve bevolking’ die wel eens Wereldoorlog III zouden kunnen veroorzaken.

Zal de trans-Atlantische alliantie het presidentschap van Trump overleven? En zal ze nog geloofwaardig zijn? De landen op het oude continent zouden maar beter hun Europese verzekeringsportefeuille uitbreiden om hun risico’s te spreiden. Twijfels en internationale politiek vormen een gevaarlijke cocktail.

Een eerdere, kortere versie van dit artikel verscheen op dinsdag 17 juli in De Tijd.