Xenofoob geweld Zuid-Afrika: Is de regenboognatie een mythe?

Mars tegen xenofoob geweld in Zuid-Afrika © Reuters
Annelies Van Erp
Annelies Van Erp Medewerker van ngo Memisa

Chaos in Zuid-Afrika: xenofobe aanvallen tegen migranten, golven van stroomuitval en de werkloosheid piekt. ‘Sommigen beweren dat Zuid-Afrika een tijdbom is. En als er niets wordt ondernomen, vrees ik dat ik hen gelijk moet geven’, aldus bisschop Jan De Groef.

Verschillende steden in Zuid-Afrika werden afgelopen maanden geteisterd door xenofobe aanvallen tegen Afrikaanse migranten. Vooral in de stad Durban en in de provincie Kwa-Zulu Natal vielen er slachtoffers. Daarnaast kampt het land met golven van stroomuitval en piekt de werkloosheid. En ook ‘oude problemen’, zoals de aidsepidemie, zijn nog niet van de baan. De zogenoemde regenboognatie lijkt stilaan weg te glijden: op economisch én moreel vlak.

‘De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter waardoor de spanningen toenemen’, zegt de Vlaamse bisschop Jan De Groef (67) die woont en werkt in de Zuid-Afrikaanse stad Bethlehem, in de provincie Vrijstaat.

Knack.be sprak met hem in Gent waar hij op uitnodiging van Kerk in Nood de uitdagingen waar het land (en de katholieke kerk) voorstaat toe te lichten. ‘Sommigen beweren dat Zuid-Afrika een tikkende tijdbom is. En als er niets wordt ondernomen, vrees ik dat ik hen gelijk moet geven.’

U startte te werken in Zuid-Afrika ten tijde van de Apartheid. Als blanke Europeaan moet dat niet steeds eenvoudig geweest zijn.

Ik heb me al meermaals afgevraagd wat er omgaat in de hoofden van relstokers. Ze steken de eigen scholen en bibliotheken in brand, maar wie lijdt daaronder? Zij zelf natuurlijk.

Jan De Groef: ‘In het begin stond de bevolking inderdaad wat argwanend tegenover mensen zoals ik. Maar dat veranderde toen ze zagen dat ik interesse had in de mensen zelf en openstond om hun cultuur te leren kennen. In de jaren tachtig was het behoorlijk onrustig en waren er geregeld rellen, ook in de buurt waar ik woonde. Maar als ik tijdens die rellen belaagd werd in zwarte wijken, werd ik steevast beschermd door zij die me al langer kende. “Hij hoort bij ons, laat hem maar door”, klonk het dan. De manier waarop je de Zuid-Afrikaanse bevolking behandelt, is belangrijk. Niet de huidskleur.’

‘Tegenwoordig treed ik als bisschop vaak op als bemiddelaar, maar ik zal nooit in mijn eentje beslissingen doorvoeren, dat doe ik steeds in samenspraak met mijn raadgevers: een groep van lokale priesters. Het is belangrijk om samen te werken met mensen die de cultuur zeer goed kennen. Want hoewel ik nu al vrij lang in Zuid-Afrika woon, zijn er toch situaties die je als buitenlander minder goed begrijpt.’

Zuid-Afrika werd de laatste maanden geteisterd door xenofoob geweld tegenover migranten, bent u zelf ook getuige geweest van de onrust?

Jan De Groef: ‘In de regio waar ik woon, is er niet zo’n grote concentratie migranten. De nieuwkomers wonen voornamelijk in Johannesburg en Durban, steden waar het geweld lelijk huishield. Al zijn de problemen die de rellen veroorzaakt hebben, aanwezig in het hele land: namelijk de groeiende kloof tussen arm en rijk. De meest kansloze zoeken een zondebok en in dit geval was dat de migrant.’

‘In Bethlehem, de stad waar ik woon, is er slechts een kleine groep migranten en zij zijn goed geïntegreerd. Al hebben we wel te kampen met andere spanningen.’

Zoals?

De Groef: ‘De ontevredenheid groeit voornamelijk voort uit een gebrek aan degelijke dienstverlening en de wijdverspreide corruptie. Want van hoog tot laag, werkelijk op alle niveaus vindt corruptie plaats. En als mensen niet krijgen waar ze recht op hebben, leidt dat tot ongenoegen en gewelddadige reacties. Ze zien geen uitweg en kunnen nergens terecht met hun klachten. Al heb ik me al meermaals afgevraagd wat er omgaat in de hoofden van relstokers. Zo staken ze eigen scholen en bibliotheken in brand, maar wie lijdt daaronder? Zij zelf natuurlijk. Voor hen is dat de enige manier om frustratie te kanaliseren.’

Bisschop Jan De Groef
Bisschop Jan De Groef © Kerk in Nood

‘Wat de dienstverlening betreft, gaat het vooral om het wegvallen van water en elektriciteit. Dat gebeurt frequent, voor een lange periode en zonder enige verwittiging of verklaring. “De overheid behandelt ons niet als volwaardige burgers”, is een reactie die ik al meermaals gehoord heb.’

Gaat het bergaf met Zuid-Afrika?

De Groef: ‘De werkloosheidsgraad ligt op dit moment erg hoog, maar eigenlijk zou je kunnen zeggen dat dat een gevolg is van de economische vooruitgang die het land kende (en kent). Er is namelijk meer nood aan geschoolde arbeidskrachten waardoor een heleboel jongeren uit de boot valt. Zij die geen degelijke scholing hebben genoten, hangen rond op straat omdat ze niets omhanden hebben en zijn dus een gemakkelijke prooi voor bendes. Bovendien kent Zuid-Afrika een groot drugsprobleem want de kans op geweld alleen maar doet toenemen.’

Is de Regenboognatie een mythe die enkel op papier bestaat?

De Groef: ‘Het ligt ergens tussenin, want uiteraard keert niet elke Zuid-Afrikaan zich tegen migranten. Sinds de afschaffing van de Apartheid voelen Zuid-Afrikanen zich veel vrijer. En ook qua welzijn zijn er nu meer mensen die toegang hebben tot elektriciteit, water en degelijke huisvesting. Maar de kloof tussen arm en rijk wordt tegelijkertijd ook groter. Er is een grote zwarte middenklasse opgestaan, maar er zijn gelijktijdig ook veel armen bijgekomen. Zij komen vooral uit de rurale gebieden en voelen de aantrekkingskracht van de stad. Door de modernisering in de landbouw is er minder werk op het platteland. Zij hopen op een job in de stad, maar dat blijkt vaak een illusie. Ze blijven hangen in de buitenwijken, waardoor de sloppenwijken groeien.’

‘Sommigen beweren dat Zuid-Afrika een tikkende tijdbom is, en dat de rellen die we nu zien slechts een voorsmaakje zijn.’

En wat denkt u?

De Groef: ‘Als er niet aan gewerkt wordt, dan vrees ik dat het geweld opnieuw kan ontsporen. Het is een gedeelde verantwoordelijk – zowel van de overheid als de kerk – om dit te voorkomen.

‘Daarnaast moeten Zuid-Afrikaanse burgers het heft vaker in handen nemen om op te komen voor hun rechten, maar dan wel op een geweldloze manier, zodat er burgerbewegingen kunnen ontstaan.’

Ook in 2008 vonden er gelijkaardige rellen plaats. Heeft de overheid te weinig inspanningen geleverd om de dieperliggende oorzaken aan te pakken?

Xenofoob geweld Durban, Zuid-Afrika
Xenofoob geweld Durban, Zuid-Afrika © Reuters

De Groef: ‘Dat denk ik wel. Na een tijdje kalmeerde de situatie, kwamen mensen niet meer op straat en vielen er geen doden meer. Maar dat wil niet zeggen dat de onderhuidse gevoelens ook verdwenen waren. De overheid legde de focus op het beheersen van het geweld, maar er werden geen projecten op touw gezet die het samenleven én de integratie bevorderen.’

Voor u bisschop werd, werkte uw parochie mee aan homebase care , vrijwilligers die hiv-patiënten thuis bezoeken en opvolgen. Botste het religieuze gedachtegoed (verbod op condooms) en de aidsbestrijding nooit?

Soms vragen mensen zich af waarom Zuid-Afrika nog steun nodig heeft, “het is zo’n rijk land

De Groef: ‘Wij vanuit de kerk vinden de aanpak van de aidsepidemie soms nogal oppervlakkig, men vergeet de wortels te bestrijden. Men lijkt te denken dat aids kan bestreden worden enkel en alleen door condooms uit te delen. Vanuit de kerk zien wij dat anders. Wij willen inzetten op waardenvorming en opvoeding. Mensen moeten zelf kunnen beslissen over hun leven.’

‘Maar we krijgen niet steeds de kans om hieraan te werken. Neem nu de scholen, daar wordt ons advies al gauw beschouwd als “inmenging”, iets wat de overheid natuurlijk niet wil. Terwijl het die zelfde Zuid-Afrikaanse overheid is, die de kerk oproept om te helpen bij het creëren van waarden en normen bij jongeren.’

Het aantal aidsdoden zit wereldwijd op de terugweg, hoe staat Zuid-Afrika ervoor?

De Groef: ‘Hiv-besmettingen zijn nog steeds een prangend probleem in het land, vooral bij jongeren. Toch neemt de steun af. In het Westen krijgt men door de dalende aandacht het idee dat het probleem achter de rug is. Maar geloof mij, de ziekte is nog steeds daar.’

‘Soms vragen mensen zich af waarom Zuid-Afrika nog steun nodig heeft, “het is zo’n rijk land. Ik ben er op bezoek geweest en heb de parken bezocht”, zeggen ze dan. Maar dat beeld is natuurlijk niet representatief voor het ganse land.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content