Wordt het Pandemieverdrag het nieuwe Marrakeshpact?

Het samenvallen van de jaarlijkse vergaderingen van de Wereldgezondheidsorganisatie en het World Economic Forum heeft vorige week geleid tot een explosie aan complottheorieën.

Het is geen nieuws dat het World Economic Forum (WEF) – de jaarlijkse bijeenkomst van de belangrijkste ceo’s en politici ter wereld – tijdens de pandemie het onderwerp is geworden van de wildste samenzweringstheorieën. Een deel van de bevolking is er rotsvast van overtuigd dat het WEF een soort stiekeme wereldregering is die de coronacrisis misbruikt – of zelfs in scène gezet heeft! – om hun ‘beleid’ op te dringen. Zulke geluiden gingen vorige week crescendo op sociale media, nu het WEF na enkele virtuele jaren weer fysiek vergaderde in het vertrouwde Zwitserse skiresort Davos.

Bijzonder dit jaar was dat zowat gelijktijdig in Genève, 400 kilometer verderop, de jaarlijkse conferentie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) plaatsvond. De WHO wordt, als agentschap van de Verenigde Naties, door coronasceptici vaak al even scheef bekeken als het WEF. De overlappende agenda van beide vergaderingen werd zo een perfecte storm voor koortsachtige complottheorieën op sociale media.

James Bond-slechterik

Telkens wanneer het World Economic Forum in Davos vergadert, gaan dezelfde klassieke verhalen viraal. Zo is er de claim dat het WEF ‘satanische ordehandhavingstroepen’ zou inzetten. Die is gebaseerd op foto’s van de WEF-patches die lokale Zwitserse politieagenten op hun mouw spelden tijdens de conferentie in Davos. Het logo op die patches bevat een afbeelding van steenbokken, maar dat is niet meteen een duivelse allegorie: het gaat om een oud heraldisch symbool van het Zwitserse kanton Graubünden, waar Davos toe behoort.

Na meer dan twee jaar coronapandemie heeft een deel van soortgelijke sterke verhalen een extra dystopische lading gekregen. Zo circuleerde vorige week een videofragment waarin de ceo van vaccinproducent Pfizer lovend spreekt over bepaalde pillen met microchips. Die waren ontwikkeld door een concurrerend farmaceutisch bedrijf om te monitoren of schizofreniepatiënten trouw hun medicatie innemen. De beelden kwamen uit een interview in Davos van meer dan vier jaar geleden, maar werden nu voorgesteld als een nieuwe manier waarop de overheid en big pharma ons onder de knoet willen houden. Een andere video, waarin bejaarde Amerikanen starend in de camera declameren dat ze ‘een goed leven’ hebben geleid, werd recent weer opgerakeld als een zogenaamd WEF-pleidooi voor ‘vrijwillige euthanasie om overbevolking tegen te gaan’. Het gaat echter om een promotiefilmpje voor een boek van de Amerikaanse complotdenker Glenn Beck, dat al dateert van 2012.

De steenbok in hun logo is geen duivelse allegorie, maar een heraldisch symbool van het kanton Graubünden.

De argwaan waarmee naar Davos wordt gekeken hebben de aanwezigen – onder wie heel wat politici en bedrijfsleiders – natuurlijk ook deels aan zichzelf te danken. Elk jaar weerklinkt dezelfde kritiek op de hoge ecologische voetafdruk van het evenement, waarbij vanuit de hele wereld mensen naar Zwitserland afreizen – niet zelden met privéjets. Heel wat aanwezigen houden er toondove pleidooien voor allerlei futuristische snufjes die paranoïde burgers de daver op het lijf jagen. Het helpt ook niet dat de 84-jarige Klaus Schwab, stichter van het WEF, graag bombastische speeches afsteekt over de invloed van zijn organisatie – en dan nog in een steenkolenengels met zwaar Duits accent dat hem onwillekeurig als een James Bond- villain doet klinken.

Pandemieverdrag

Maar gelijktijdig met de WEF-samenkomst in Davos vond in Genève dus de jaarlijkse World Health Assembly van de WHO plaats. Een nieuw spookbeeld dat daarrond op sociale media onrust zaaide, was dat van een ‘Pandemieverdrag’ dat er – zogezegd – door alle regeringen zou ondertekend zijn. Daarmee zouden die landen het doodsvonnis van hun eigen soevereiniteit hebben beklonken door zich te ‘onderwerpen’ aan de WHO. De woordvoerster van de actiegroep Samen Voor Vrijheid, die in ons land verschillende coronabetogingen organiseerde, schreef dat dat Pandemieverdrag ‘het breaking news van de week zou moeten zijn’, omdat ‘enkele onverkozen bureaucraten voortaan middels een door hen te bepalen dreiging een (wereldwijde) lockdown kunnen afroepen’. Alain Grootaers echode dat sentiment in zijn Doorbraak-column, waar hij beweerde dat ‘ook niet-verkozen ngo’s van privépersonen en vertegenwoordigers van totalitaire staten binnenkort gaan beslissen wanneer u – ja u daar, in Genoelselderen of Zwevezele – in een volgende lockdown moet gaan’.

De realiteit is iets complexer. Op de WHO-conferentie stonden twee initiatieven op de agenda die vaak met elkaar verward worden. Het eerste bestond uit een aantal amendementen aan de International Health Regulations. Dat zijn regels die de lidstaten van de Verenigde Naties tot bepaalde handelingen verplichten bij een ziekteuitbraak van potentieel internationale omvang binnen hun grenzen. Het tweede is een langetermijnproject dat mogelijk zou kunnen uitmonden in een nieuw Pandemieverdrag. Beide initiatieven moeten zorgen voor een betere informatiedeling en -uitwisseling bij toekomstige uitbraken van besmettelijke ziektes. De amendementen zouden de WHO bijvoorbeeld in staat stellen om regionale of wereldwijde public health emergencies uit te roepen, ook zonder medewerking van het land waarin de uitbraak plaatsvindt. Maar dat is natuurlijk niet hetzelfde als ‘het afkondigen van lockdowns’ of andere volksgezondheidsmaatregelen. Daar behoudt de WHO haar louter adviserende rol en zal concreet beleid nog steeds worden uitgestippeld door de nationale overheden zelf. Vooral een eventuele consensus over een pandemieverdrag zal zeker nog maanden of jaren vergen. En dan moet zo’n verdrag natuurlijk nog geratificeerd worden door de nationale parlementen.

Marrakeshpact

Van uiterst links tot uiterst rechts bestaat er al langer een traditie om te fulmineren tegen ‘globalisten’ die periodiek in cenakels zoals het WEF of het WHO verzamelen. Ook binnen de klassieke andersglobalistische beweging zag je – pre-corona – weleens een complottheorie opduiken, maar de kritiek en het toenmalige straatprotest waren toch grotendeels ideologisch gemotiveerd. Tijdens de coronapandemie is dan weer een nieuw type antiglobalisme ontstaan dat primair drijft op samenzweringstheorieën rond zowat elke supranationale organisatie of ngo die ‘wereld’ in zijn naam heeft staan. Dat er een fundamenteel onderscheid bestaat tussen een niet-gouvernementele lobbygroep als het WEF en een VN-orgaan als de Wereldgezondheidsorganisatie is daarbij maar een detail.

Initiatieven zoals een eventueel Pandemieverdrag dragen de kiem in zich om dezelfde weg op te gaan als het befaamde Marrakeshpact over migratie: bepaalde internationale afspraken die door slecht geïnformeerde campagnes op sociale media verworden tot een schrikbeeld waaraan een absurd brede slagkracht wordt toegeschreven. Als daar maar geen regering over valt.