Een aankomende top met Noord-Korea, internationale spanning rond de Amerikaanse invoertarieven op staal en aluminium en een beslissing over de nucleaire deal met Iran: er is heel wat werk aan de winkel voor de nieuwe Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. Van de oerconservatieve Tea Party’er en voormalige CIA-directeur mogen we een gespierd buitenlandbeleid verwachten.
Wat de Amerikaanse president Donald Trump betreft kan de reden voor zijn meest recente personeelswissel – karakteristiek aangekondigd op Twitter – samengevat worden met één woord: chemistry – met Mike Pompeo, nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, klikt het. ‘Vanaf dag één kom ik goed overeen met Mike Pompeo’, aldus Trump.
Met Pompeo’s voorganger Rex Tillerson wilde het maar niet boteren – na de aankondigende tweet moest Tillerson naar eigen zeggen nog vijf uur wachten op een telefoontje van zijn commander in chief. Trump en Tillerson houden er dan ook fundamenteel verschillende stijlen op na: de ernstige, ietwat mysterieuze voormalige CEO van de Amerikaanse energiereus ExxonMobil, ingenieur van opleiding, tegenover de brallerige reality-tv-ster.
Ook op beleidsvlak botste het: Tillerson wilde liever niet morrelen aan de nucleaire deal met Iran, terwijl Trump zijn onvrede erover blijft uitdrukken. Tillerson was met de Verenigde Staten liever in het klimaatakkoord van Parijs gebleven, terwijl Trump er zelfgenoegzaam de stekker uit trok.
Tillerson zal waarschijnlijk niet de geschiedenisboeken ingaan als een bekwame en volbrachte Secretary of State, zo blijkt uit de haast unaniem kritische oordelen over zijn passage op Buitenlandse Zaken. Door zijn jarenlange carrière bij ExxonMobil, waarvan elf als CEO, was Tillerson naar verluidt innig vertrouwd met de Russische regering (en ook met die van de Golfstaten en andere grote energiespelers), en toch heeft hij amper een stempel gedrukt op het Amerikaanse Ruslandbeleid.
Hoewel de voormalige bedrijfsleider vast het belang inziet van branding en reputatie cultiveerde minister Tillerson amper een publiek imago, in tegenstelling tot bijvoorbeeld VN-ambassadeur Nikki Haley. Tillerson wilde het State Department naar eigen zeggen runnen als een efficiënt bedrijf en was daarom voor een herstructerering en budgetvermindering van dertig procent. Dat viel allesbehalve in goede aarde bij zijn personeel.
‘Tillerson verergerde een moeilijke situatie door geen relatie te ontwikkelen met zijn diplomatieke dienst’, schrijft Richard Haass, voorzitter van de neutrale denktank Council on Foreign Relations. ‘Hij verzekerde onvoldoende middelen voor zijn ministerie en steunde slechts op een kleine kern van personeel. Zijn poging tot herstructurering van het ministerie was die van een bedrijfs-CEO die een hem welbekende manier van werken oplegt aan een fundamenteel verschillende organisatie. Weinig verbazend draaide dat op een sisser uit en verlieten vele ervaren helpers het zinkend schip.’
Kortom: Tillerson snapte Washington niet, klinkt het.
Bovendien zou het ook nog eens gebotst hebben tussen Tillerson en andere leden van de regering-Trump. Zeker naar het einde van zijn ambtsperiode stond Tillerson erg zwak in de publieke opinie en ook op Capitol Hill kon hij niet meer op veel bijval rekenen. Terwijl het water tussen Trump en Tillerson steeds dieper werd – op een gegeven moment zou Tillerson Trump zelfs een debiel (‘moron’) hebben genoemd – viel CIA-directeur Mike Pompeo tijdens intelligence briefings in het Witte Huis goed in de smaak.
‘Ik werk nu al een hele tijd samen met Pompeo – enorme energie, enorm intellect, we zitten altijd op dezelfde golflengte’, zei Trump tijdens een persmoment bij het Witte Huis op dinsdag. Op de achtergrond stond de helikopter klaar: in Californië zou de president een aantal prototypes van de voorgestelde muur op de grens met Mexico gaan inspecteren.
De 54-jarige Mike Pompeo, opgeleid als soldaat en later als jurist aan de Harvard-universiteit, belandde vanuit de oerconservatieve Tea Party in 2011 voor de staat Kansas in het Huis van Afgevaardigden, waar hij tot vorig jaar zetelde. Als lid van de commissie die de aanslag van 2012 tegen het Amerikaans consulaat in het Libische Benghazi onderzocht, ontpopte Pompeo zich tot één van de luidst roepende critici van de omgang van de regering-Obama en toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton met deze zaak.
Ook voor de nucleaire deal die voormalig president Obama ondertekende met Iran was Pompeo bijzonder kritisch. Pompeo was bovendien gekant tegen de sluiting van de gevangenis Guantanamo op Cuba, was voor het controversiële afluisterprogramma van de NSA en meent dat klokkenluider Edward Snowden de doodstraf verdient.
Wat na de Rexit? Wat mogen we verwachten van Pompeo? Volgens waarnemers heeft Pompeo toch meer dan één streepje voor op Tillerson: ervaring met buitenlandbeleid en overheid en een goede band met Trump, allicht het belangrijkst. Tillerson had geen van die troeven op zijn CV.
Er is hoe dan ook heel wat werk aan de winkel voor het ministerie van Buitenlandse Zaken: voorbereidingen voor de top met Noord-Korea, de neerslag van Trumps beslissing invoertarieven op staal en aluminium op te leggen, de hangende beslissing over de deal met Iran en geschillen met China en Rusland.
Bovendien is Trump nogal ingetogen tegenover Rusland, terwijl Pompeo het regime van Vladimir Poetin net als een ‘ernstige bedreiging voor de VS’ beschouwt: hoe zal Pompeo omgaan met die schijnbare tegenstelling? Wat nog met het Midden-Oostenbeleid: blijft Trumps schoonzoon Jared Kushner verantwoordelijk voor het Arabisch-Israëlisch vredesproces?
Hoewel Pompeo aanvankelijk een verrassende keuze heette om het CIA te gaan leiden, heeft hij naar verluidt het vertrouwen kunnen winnen van zijn personeel omdat hij de inlichtingendienst heeft kunnen vrijwaren van de aanvallen van Trump tegen onder meer het FBI en het ministerie van Justitie. ‘Hij heeft er snel veel vrienden gemaakt’, zegt een CIA-bron aan de Financial Times. ‘Hij is een harde werker en een goede luisteraar. Geen tafelspringer, maar toch aanwezig.’ Conservatieve volksvertegenwoordigers zijn dan weer tuk op zijn hardline standpunten.
Nu moet de benoeming van Pompeo wel nog goedgekeurd worden door de Senaat. Vorig jaar was het 66 stemmen voor en 32 tegen zijn aanstelling als CIA-baas. Een aantal Democraten hebben alvast hun reserves uitgedrukt. ‘Het laatste wat we nu nodig hebben is een jaknikker die de Amerikaanse macht enkel vanuit militaire kracht en geheime operaties benadert’, zei de Democratische Senator Chris Murphy.
Een chef-diplomaat die confrontatie boven soft power verkiest? Het is een legitieme bezorgdheid. De eigenschap die Trump naar eigen zeggen het meest op prijs stelt in zijn medewerkers is loyaliteit. De president en zijn nieuwe minister zitten dan ook op dezelfde golflengte, klink het. In het buitenland ziet dat er (deels) als volgt uit: president Trump ziet voor de VS een kleinere rol weggelegd in multilaterale handelsakkoorden en instellingen zoals de Verenigde Naties – ‘America First.’
Daarnaast is de militaire voetafdruk van Amerika het voorbije jaar net toegenomen. Er vonden het voorbije jaar gevoelig meer geheime special forces missies plaats over heel de wereld. Ook liet de VS in 2017 in Jemen en Somalië twee- tot driemaal zoveel bombardementen uitvoeren dan Barack Obama. Ook in Pakistan en Afghanistan nemen drone strikes opnieuw toe. Het laat zich raden dat Pompeo daar een belangrijke rol in heeft gespeeld. Welke kant wil hij uit met de bondgenoten en vooral de vijanden van de VS?
Het voorbije jaar waren de menigsverschillen en het gebrek aan communicatie tussen Tillerson en Trump soms pijnlijk zichtbaar. Zo ook vorige week, toen Trump aankondigde dat hij zou ingaan op de uitnodiging van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un voor een ontmoeting. Tillerson hoorde het donderen in Keulen. Buitenlandse diplomaten en regeringsleiders kunnen er nu (voorlopig) op vertrouwen dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken tenminste op dezelfde golflengte als het Witte Huis zit.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
