‘Wat wil de Turkse regering juist veranderen aan de grondwet?’

Burak Nalli blikt vooruit naar het Turks referendum over de voorgestelde grondwetswijziging, die de president meer macht zal geven.

Winston Churcill zei ooit “Democracy isn’t perfect, I just don’t know a better system“. Hij heeft gelijk in die zin dat niemand kan beweren dat eender welk democratisch systeem probleemloos is. Maar op basis van 2000 jaar geschiedenis van de mensheid kunnen we besluiten dat ‘de democratie’ de meest ontwikkelde en beste bestuursvorm is. Dit in het achterhoofd houdende wil ik een licht werpen op wat de Turkse regering eigenlijk voorstelt met de recente grondwetswijziging. In april is er een referendum, en gaan de Turken opnieuw naar de stembus om ‘ja’ of ‘nee’ te stemmen m.b.t. een aanpassing van de regeringsvorm.

Democratische regeringsvormen worden in het algemeen gecategoriseerd in drie verschillende groepen: parlementaire systemen, presidentiële systemen en semipresidentiële systemen. Ze hebben allemaal gemeen dat ze in de mate van het mogelijke de wetgevende macht (het parlement), de uitvoerende macht (de regering) en de rechterlijke macht van elkaar scheiden om te voorkomen dat ‘de macht’ zich concentreert bij één bepaald orgaan. Dit wordt namelijk de scheiding der machten genoemd en is van essentieel belang voor het niveau van de democratie van een bepaald land.

Turkije wordt sinds de overstap naar de democratie in 1950 bestuurd middels een parlementair systeem. Volgens de huidige grondwet is de staatshoofd een president die onpartijdig is, geen banden heeft met de dagelijkse politiek en een zeer beperkte, symbolische macht kan uitoefenen. De regering wordt geleid door de premier die het hoofd is van de uitvoerende macht, doorgaans de leider is van de grootste partij en de machtigste politicus is van het land.

De Turkse regering stelt nu voor om het parlementaire systeem te vervangen door een presidentieel systeem. Maar de voorgestelde wijzigingen wijken op een aantal punten af van wat de wetenschappelijke literatuur voorschrijft.

Macht van de president uitbreiden

De meest diepgaande verandering in het voorstel tot wijziging van de grondwet is dat de macht van de president aangrijpend wordt uitgebreid. De functie van premier wordt helemaal geschrapt. Alle bevoegdheden worden overgedragen aan de president. Daardoor wordt de president zowel regeringsleider als staatshoofd. Vanzelfsprekend is dat de president de mogelijkheid krijgt om lid en leider te zijn van een politieke partij. Alle vicepresidenten en ministers worden door de verkozen president benoemd en ontslagen. Deze ministers kunnen hun ministeriële post en hun parlementaire zetel voortaan niet meer combineren, wat tot op heden wel kon.

Volgens het voorstel wordt de president en het parlement op dezelfde dag rechtstreeks verkozen door het volk. De president kan maximaal twee termijnen van vijf jaar regeren, te starten vanaf november 2019. Als in het tweede termijn het parlement beslist om vervroegde verkiezingen uit te schrijven mag er een derde termijn op volgen. Eén van de meest omstreden aspecten is dat de president en het parlement elkaar kunnen ontbinden en vervroegde verkiezingen uitschrijven voor beide ambten. De president kan dat eigenhandig beslissen terwijl het parlement een gekwalificeerde meerderheid nodig heeft. Maar hoe dan ook moeten de verkiezingen van beide ambten tegelijkertijd gebeuren. In een presidentieel systeem zou nochtans de absolute scheiding van de wetgevende macht (het parlement) en de uitvoerende macht (de president) aanzienlijke waarde toevoegen aan het niveau van de democratie.

Daarnaast verliest het parlement ook het recht van interpellatie. Dit is normaal omdat in een presidentieel systeem de regering geen verantwoording schuldig is aan het parlement maar aan de bevolking. De parlementsleden kunnen enkel schriftelijke vragen stellen en middels een gekwalificeerde meerheid ook parlementair onderzoek voeren.

De relatie tussen de politiek en de rechterlijke macht wordt ook ingrijpend veranderd. De president krijgt de bevoegdheid om twaalf van de vijftien leden van het Grondewettelijk Hof te benoemen. De overige drie leden worden benoemd door het parlement. De Hoge Raad van Rechters en Openbare Aanklagers zal instaan voor de benoeming, promotie en schorsing van alle rechters en openbare aanklagers en is dus van cruciaal belang. Ze zal bestaan uit dertien leden. Vier leden zullen benoemd worden door de president en zeven leden door het parlement. De door de president benoemde minister van Jusitie en zijn ondersecretaris zullen ambtshalve lid zijn en zullen dit orgaan ook leiden.

De begroting zal opgemaakt worden door de president en ter goedkeuring worden voorgelegd aan het parlement dat niet de mogelijkheid krijgt om bepaalde begrotingsposten te verhogen of te verlagen en enkel kan stemmen over de volledige begroting. Als het parlement de voorgestelde begroting niet goedkeurt wordt er voortgegaan met de begroting van een jaar eerder tot er een akkoord is in het parlement.

Naast deze bovenstaande zijn er ook minder controversiële voorstellen zoals het verlagen van de minimum leeftijd van verkiesbaarheid van 25 naar 18 jaar, het verhogen van het aantal parlementsleden van 550 naar 600 en het verhogen van de duur van de legislatuur van vier jaar naar vijf jaar.

De linkse oppositie beweert dat deze grondwetswijziging de weg zal openen naar een dictatuur omdat de president uitzonderlijk veel macht zou krijgen en de scheiding der machten niet gerespecteerd zou worden.

De Turkse regering weerkaatst deze kritiek door te beweren dat deze wijzigingen noodzakelijk zijn om de decennialange institutionele tekortkomingen op te lossen, de beleidsvoering te versnellen en de in alle geledingen van de overheid geïnfiltreerde aanhangers van Fethullah Gülen te zuiveren. De rechtste oppositie (nationalisten) steunt het voorstel.

Het referendum in april wordt een mijlpaal in de ruim zestigjarige Turkse democratie en alleen de Turken zelf zullen beslissen wat het beste is voor het land. “The essential truth of democracy is that each nation determines its own destiny” . De woorden van Barack Obama zijn ook hier van toepassing.