‘Wat Puigdemont deed was niet copernicaans, het was dom’

‘Het blijft onduidelijk wat Puigdemont met een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring dacht af te dwingen.’ Bert Bultinck, hoofdredacteur Knack, over het politieke manoeuvre van de afgezette Catalaanse president en de katatonische staat van de Europese Unie.

‘We worden slechter behandeld dan gevangenen.’ Het was geen radicale Catalaanse nationalist die in Le Monde van dit weekend zijn beklag deed, wel een Spaanse politieman die het beu is om nu al meer dan een maand in een krappe kajuit vast te zitten. Hij brengt zijn dagen door op een van de boten die in de haven van Barcelona zijn aangemeerd, zodat de agenten kunnen ingrijpen in Catalonië wanneer de Spaanse regering dat wil. Dat zijn de schepen met het stripfiguurtje Tweety op de boeg, dat daardoor van de weeromstuit een mascotte van de independentistas is geworden.

De 5000 agenten van de oproerpolitie zitten er op elkaars lip en worden niet afgewisseld, met allerlei opstootjes van dien. Voor Vlamingen die zich de geestdrift voor meer zelfbestuur van toenmalig minister-president Kris Peeters (CD&V) herinneren, zal de naam van deze actie van de Spaanse politie ironisch klinken: ‘Operatie Copernicus’.

Is Carles Puigdemont, de afgezette minister-president van Catalonië, te copernicaans geweest in zijn streven? Nee, hij was het veeleer te weinig. Kris Peeters wilde een slordige tien jaar geleden met zijn Copernicaanse Revolutie het zwaartepunt van de politieke macht bij de deelstaten leggen, weg van het federale België. Het Vlaamse onafhankelijkheidsstreven, van de Volksunie tot de N-VA, heeft na de oorlog vele gedaantes gekend, van radicaal tot zeer gematigd, maar zeker de laatste jaren wordt een plotse, radicale afscheiding structureel en expliciet door de N-VA afgewezen.

In Catalonië, daarentegen, kwam een proces op gang waarbij de voorvechters niet meer terug konden. Puigdemont heeft zich vrijdagnamiddag kortweg van Spanje afgescheurd. Hij verlegde het middelpunt niet van de aarde naar de zon, hij zocht gewoon een ander zonnestelsel op. Dat is niet copernicaans, dat is dom.

Het blijft onduidelijk wat hij met een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring dacht af te dwingen. In juni werd het Catalaanse referendum aangekondigd, in september keurde het Catalaanse parlement het goed met de boodschap dat het resultaat bindend zou zijn, ongeacht de opkomst. Dat laatste deed toen al de wenkbrauwen fronsen. Na het resultaat van begin oktober (90 procent stemde pro onafhankelijkheid, bij een opkomst van 43 procent) werd helemaal duidelijk dat er zelfs in Catalonië niet zomaar een meerderheid voor onafhankelijkheid te vinden is.

De Spaanse premier Rajoy heeft de move van het Catalaanse parlement onmiddellijk onwettig genoemd. Als de Spaanse staat even autoritair blijft optreden, zou Puigdemont bovendien zelf weleens de grote gevangene kunnen worden in dit verhaal. Niet op een Tweety-boot, maar in een echte Spaanse cel. De balsturige Catalaanse politici kunnen vervolgd worden voor rebellie. Dat betekent vijftien tot dertig jaar achter de tralies.

Bij dit alles blijft Europa oorverdovend stil. Juncker, Tusk, Merkel en Macron zeggen zo weinig mogelijk, en blijven voor een passieve, legalistische koers kiezen. ‘Voor de Europese Unie verandert er niets’, twitterde de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk vrijdag al, ‘Spanje blijft onze enige gesprekspartner’. Het referendum is ongrondwettig en bemiddelen tussen Rajoy en Puigdemont is te gevaarlijk, zo klinkt het in Brussel, want de EU wil geen schoonmoeder spelen van gelijk welke lidstaat. Zelfs Schotland, dat zelf naar onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk streeft, wilde dit weekend de Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring niet erkennen.

Dat heeft alles te maken met de dominotheorie: zelfs maar een schuchtere bemiddelingspoging zou, zo vreest men in Brussel, andere regio’s op gedachten kunnen brengen. Schotland dus, maar ook Corsica, Lombardije, Vlaanderen en Baskenland willen op zijn minst veel meer zelfbestuur dan ze nu hebben. Sommige van die krachten – Catalonië en Vlaanderen zijn twee voorbeelden – getuigen van een ‘beangstigend economisch egoïsme’, zoals de Franse president Emmanuel Macron het in het Catalaanse geval omschrijft: rijkere regio’s die niet meer willen bijdragen voor armere. Dat bedreigt een nu al kaduuk Europa. En het is helaas niet de enige bedreiging.

Maar Brussel vergist zich. Het is juist de passiviteit die Europa vandaag in gevaar brengt. Het Catalaanse nationalisme zal niet vanzelf verdwijnen. En de non-interventie in een precair conflict beschadigt het imago van de EU alleen maar meer. ‘Ik snap niet dat Europa de rol van bemiddelaar blijft weigeren’, zegt de Tsjechische nationalisme-expert Miroslav Hroch deze week in Knack. Iemand die uit angst urenlang verstard blijft zitten, noemt men ‘catatonisch’. Het is tijd dat Brussel uit de gevaarlijke verlamming opstaat.