Wat is er aan de hand in Mexico? ‘De president is machtsdronken’

Mexicaans politicoloog José Fernández Santillán ziet Andrés Manuel López Obrador, ondertussen bijna honderd dagen president van het land, almaar autoritairder worden. ‘Hij duwt het land nog naar de afgrond.’

Sinds Andrés Manuel López Obrador (65) in juli vorig jaar met ruim 30 procentpunten voorsprong op zijn tegenstanders de nieuwe president van Mexico werd, tracht hij de zogenaamde ‘vierde transformatie’ van zijn land te bewerkstelligen. ‘AMLO’, zoals hij bekendstaat, wil een verandering teweegbrengen ter grootte van de Mexicaanse Revolutie uit 1910, het ijkpunt voor de moderne geschiedenis van het land.

Zondag 10 maart staat hij honderd dagen aan het roer. Hoe brengt hij het er tot dusver vanaf? Als kandidaat had López Obrador gezworen korte metten te maken met de ‘machtsmaffia’ van het land, maar meerdere van zijn kabinetsleden zijn oudgedienden van machtspartij PRI (Partido Revolucionario Institucional) die Mexico zeventig jaar onafgebroken bestuurde.

AMLO heet links te zijn, maar ook dat etiket blijkt inmiddels ontoereikend.

AMLO heet links te zijn, maar ook dat etiket blijkt inmiddels ontoereikend. ‘Hij zou het neoliberale economische model gaan ontmantelen, maar daarvan is geen sprake’, zegt politicoloog José Fernández Santillán van de prestigieuze universiteit Tecnológico de Monterrey. De auteur van een recent boek over ‘neopopulisten’ ziet in AMLO een ontluikende sterke man, naar het voorbeeld van onder meer de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en Nicolas Maduro in Venezuela.

‘AMLO zet het economische beleid van voorgaande regeringen voort, en geeft nog minder uit dan zijn voorganger. Het eerste wat pas verkozen linkse regeringen meestal doen is de belastingen voor de rijken verhogen. AMLO heeft dat niet gedaan. Wel laat hij de armen en middenklasse inleveren, met onder meer de ontmanteling van kinderopvang en het snijden in het salaris van overheidsbeambten. Ook schrapt hij onafhankelijke overheidsinstituten. In plaats van echte sociale rechtvaardigheid te ambiëren, dienen zijn sociale programma’s en beurzen eerder voor het opkloppen van steun.’

Wél is AMLO heel wat transparanter dan zijn voorganger Enrique Peña Nieto, of toch op het eerste gezicht. Elke weekdag om 7 uur ’s ochtends houdt de president een uitgebreide persconferentie, die online enorm vaak bekeken wordt. Daar bepaalt hij de nieuwsagenda van de dag. Mexicanen zijn bovendien tevreden met hun nieuwe president en blijven hoopvol: afhankelijk van de peiling is 65 tot 85 procent van de Mexicanen tevreden met AMLO, het hoogste cijfer dat een Mexicaanse president in jaren kon voorleggen.

Maya-trein

Centraal in het beleid van AMLO staan een aantal grote infrastructuurprojecten, die banen moeten creëren in de armere regio’s van het land. Veruit het grootste is de zogenaamde Tren Maya, een grootse treinverbinding die het schiereiland Yucatan en ook delen van het zuiden moet ontsluiten, voor toeristen, bewoners en vracht. De regio moet ontwikkelen, stelt AMLO.

Maar het project stuit op bezwaar. Zo heeft de regering nog geen raadpleging gehouden onder de Maya’s van de regio. Dat is wel verplicht volgens conventie 169 van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), de spin-off van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met sociale rechtvaardigheid. Gerechtelijke stappen zijn dus waarschijnlijk. Ook impactstudies ontbreken tot dusver, terwijl milieubeschermers aanzienlijke schade vrezen. Bovendien is het risico op corruptie en verduistering van gelden groot.

AMLO haalt uit naar kritische journalisten en het maatschappelijk middenveld, die hij beschuldigt van conservatisme en elitaire wereldvreemdheid.

Uiterst-links Mexico verzet zich. De antikapitalistische zapatista-rebellen zweren hun grond in het zuiden gewapenderhand te zullen verdedigen. Ondertussen haalt AMLO uit naar kritische journalisten en het maatschappelijk middenveld, die hij beschuldigt van conservatisme en elitaire wereldvreemdheid.

‘Alles wijst erop dat de Tren Maya slecht gaat aflopen, maar AMLO, die zich steeds meer tot een absolutist ontpopt, houdt koppig vast aan zulke ondoordachte avonturen’, vervolgt politicoloog José Fernández Santillán. ‘Hij is machtsdronken, omdat hij won met 53 procent. Sinds hij de touwtjes in handen heeft, luistert hij nog amper naar zijn adviseurs, en dat heb ik van henzelf. Net zoals Nicolas Maduro in Venezuela bouwt hij instituties af en vult zelf het vacuüm. Een regeringslid zei het recent: de staat is López Obrador. Zeer onrustwekkend is het.’

Grondwetshervorming

De politicoloog ziet AMLO alsmaar autoritairder worden. ‘Hij en alleen hij vertegenwoordigt de stem van het volk: het kenmerk van een ware populist. Daarnaast gebeurt in Mexico inmiddels hetzelfde als in Rusland, Venezuela, Hongarije, Polen of nog de Verenigde Staten: dissidentie wordt vervolgd, of tenminste de stokken in de wielen gestoken, de pers geviseerd.’

‘Het populisme heeft steeds een vijand nodig: de elite, wat AMLO ‘de machtsmafia’ noemt. Maar die mafia maakt nu deel uit van zijn regering, dat is paradoxaal. De echte vijanden zijn zij die het niet met hem eens zijn: de zogenaamde “fifi’s” (verwaande stedelingen, nvdr.). Zij heten wereldvreemd en dwalen. Er wordt gegooid met fake news, in navolging van Donald Trump.’

AMLO identificeert zich met de zogenaamde bolivariaanse landen: Venezuela, Cuba, Nicaragua en Bolivië.

José Fernández Santillán maakt zich ten slotte zorgen dat de Mexicaanse president meer macht naar zich zal toetrekken. ‘De wereld moet weten dat het hem niet veel scheelt om pakweg een grondwetshervorming door te voeren. In het lagerhuis heeft zijn coalitie de nodige tweederdemeerderheid, in de Senaat ontbreken daarvoor slechts vijftien zetels – de president zal dat alsnog moeten onderhandelen.’

‘Hoe dan ook gaat het niet de goede kant uit met het land’, besluit Fernández Santillán. ‘De economische vooruitzichten zijn niet bepaald goed: de groei slabakt en internationale ratingbureau’s verlagen Mexico’s kwalificatie. De groei was al aan het minderen sinds het tweede semester van vorig jaar, maar López Obrador blaast warm en koud: er is onzekerheid en investeerders maken zich zorgen. Vergeet niet dat hij de nieuwe luchthaven in aanbouw schrapte: het kan elke dag een andere richting uitgaan. AMLO identificeert zich met de zogenaamde bolivariaanse landen: Venezuela, Cuba, Nicaragua en Bolivië. Samengevat: ik zie zowel autoritaire als economische regressie en concentratie van de persoonlijke macht. AMLO duwt Mexico nog naar de afgrond.’