We moeten er niet minnetjes over doen: de verkiezing van de Argentijnse kardinaal Bergoglio heeft alles om ‘historisch’ te zijn.
Ten eerste – en dat blijft een kantelpunt, of men het wil of niet – hij is de eerste niet-Europeaan ooit. Dat is sowieso een mijlpaal, een merkteken.
Ten tweede: zijn naam. Franciscus I. Dat is een onmogelijk fout te interpreteren verwijzing naar de heilige Franciscus. En niet in zijn functie van de stichter van de franciscanen en nog wat afgeleide orden, maar wegens de uitzonderlijke rol die Franciscus in zijn tijd speelde: ook toen waarschuwde die de paus en zijn hofhouding voor een te decadente levenshouding die niet strookte met de katholieke moraal. De naam is een signaal dat Bergoglio wil breken met een recent verleden, zelfs een smerig heden.
Daarnaast is het ook opmerkelijk dat Bergoglio als jezuïet de naam van Franciscus aanneemt. Zo neemt iemand van de grootste orde binnen de kerk de naam aan van iemand van de tweede grootste orde. Dit wijst erop dat deze paus bijzonder empathisch is.
Compromiskandidaat
Tegelijk is hij een compromiskandidaat: hij is een Argentijn, maar heeft zoals zoveel landgenoten Italiaans bloed. Misschien was dat nodig voor zijn verkiezing, want de voorbije weken hebben verschillende Italiaanse kardinalen laten verstaan dat de “tijd nog niet rijp is” voor een niet-Europese paus. Versta: ze wilden geen Afrikaan, geen Aziaat. Maar wat konden ze hebben tegen een Argentijn die eruit ziet als een Italiaan, van Italiaanse afkomst is en jarenlang heeft gewerkt in het Vaticaan, dus in Rome? Weinig. Eerlijk: niets.
Natuurlijk is Bergoglio ‘geromaniseerd’. Hoewel zijn naam en zijn afkomst Anders en Historisch zijn, zijn een aantal van zijn standpunten dat niet. Hij sprak zich uit tegen abortus, tegen euthanasie, en terwijl hij over homo’s geen hardliner is (tenminste niet naar Vaticaanse normen) is hij resoluut tegen het homohuwelijk of tegen adoptie door homo’s. Bovendien was hij in de jaren 70 geen vijand van het militaire regime in Argentinië. (Iets wat de vader van de toekomstige Nederlandse koningin Maxima ook kwalijk wordt genomen)
Ongetwijfeld hebben zijn ethische standpunten dus meegespeeld in zijn keuze. Hij belichaamt een aantal veranderingen – maar dan innovaties die sowieso te aanvaarden waren, zoals het feit dat de meeste katholieke gelovigen niet meer in Europa leven, maar in wat nog altijd ‘de Derde Wereld’ heet. Latijns-Amerika voorop.
Naamkeuze is uitstekend signaal Bergoglio is nochtans al 76 jaar. Het zou dus kunnen betekenen dat hij de tweede overgangspaus op rij is. Dat het voor de tweede keer op rij in minder dan tien jaar wachten is op de echte leider om de kerk te vernieuwen, te versterken en te oriënteren. Maar een halve eeuw terug dacht men ook dat de 76-jarige Johannes XXIII een overgangspaus was. Niet de leeftijd telt, maar de ingesteldheid of – ‘modern, gezegd – de ambitie.
In dat geval is de naamkeuze een uitstekend signaal: een Franciscus zou toch een paus moeten zijn die aandacht heeft voor armen, die zich verzet tegen corruptie, tegen alles wat de evangelische boodschap van de kerk bezoedelt. De naam is er (en laten we eerlijk zijn: ook de snelheid van zijn verkiezing. Er zullen nog spannende boeken geschreven worden hoe dit conclaaf de rechtstreekse opvolger is van dat van 2005, toen Ratzinger gekozen werd tot Benedictus XVI en Bergoglio volgens uiteenlopende bronnen al een veertigtal stemmen haalde. Het lijken dus tweeling-conclaven, precies zoals het eerste van 1978 (Albino Luciano werd Johannes-Paulus I) samenhangt met het tweede van dat jaar (Karol Wojtyla werd Johannes-Paulus II).
Zoals dat altijd is: elke gekozen paus krijgt het voordeel van de twijfel. Deze heeft bovendien de innovatie van de geschiedenis; de eerste kardinaal uit de Derde Wereld. (En ook, maar dat is speculatie voor de volgende dagen: een jezuïet op de troon van Petrus!) De eerste paus die een naam kiest die een programma belooft dat hij zal uitmesten wat fout was. En nu moet hij zich maar bewijzen. De tijd van kardinaal Bergoglio is voorbij. De era van de eerste paus Franciscus is aangebroken.
Walter Pauli
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier