Waarom u de nieuwe president van Kirgizië wél moet kennen

Spelende kinderen met op de achtergrond een campagnebord van Jeenbekov die de verkiezingen zou winnen, Kyzyl-Birlik, 12 oktober 2017. © Reuters
Brecht Castel

‘Kent u de nieuwe president van Kirgizië? Waarschijnlijk niet, maar dat ligt niet aan u.’ Journalist Brecht Castel vertelt u wat u moet weten over het prille democratische land en de recente verkiezingen.

Logisch ook dat u de nieuwe president Sooronbaj Jeenbekov niet kent, de wetten van de nieuwsmedia zijn bikkelhard. Joris Luyendijk vatte ze kernachtig samen in zijn boek ‘Het zijn net mensen’: ‘If it bleeds it leads. We openen het liefst met aanslagen, kidnappings, moordpartijen en grote ongelukken want bloed houdt het publiek vast. Verder moet je het aantal doden altijd delen door het aantal kilometers vanaf Hilversum, zijn dode blanken meer nieuws dan dode zwarten of Aziaten en dode christenen meer nieuws dan dode niet-christenen.’

Voor het eerst treedt een verkozen president uit Centraal-Azië vrijwillig af na zijn grondwettelijke termijn.

Dode Aziatische moslims vielen er zondag bij de stembusgang gelukkig niet te betreuren in Bisjkek, de hoofdstad van Kirgizië. Het contrast met zeven jaar geleden is duidelijk, toen verliep de machtswissel wel bloedig. Dat nieuws raakte toen nog net tot hier, nu gebeurde dat niet.

Die nieuwslogica sneeuwt helaas het historische belang onder van de verkiezing op 15 oktober 2017. Voor het eerst treedt een verkozen president uit Centraal-Azië vrijwillig af na zijn grondwettelijke termijn. Almazbek Atambayev, die president was sinds 2011, zorgt hiermee niet alleen voor een primeur in eigen land, maar in de hele Centraal-Aziatische regio (Kirgizië, Kazachstan, Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan). Een democratische mijlpaal.

Roza Otunbayeva, interimpresident tijdens de periode tussen de bloedige opstand in 2010 en het aantreden van Atambayev, zei daarover het volgende aan The Guardian: ‘Je moet [vanuit Kirgizië] een zeer grote afstand afleggen voor je een ander land vindt met vrije verkiezingen.’ Grote buur China en grote broer Rusland, waarmee Kirgizië tot 1991 verbonden was in de Sovjet-Unie, zijn inderdaad geen toonbeelden van democratisch bestuur.

Is Kirgizië dat vandaag dan wel? Niet helemaal. De Europese Unie sprak dan wel over een ‘competitieve en goed georganiseerde verkiezing’, maar de lijst met opmerkingen van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) is lang: gekochte stemmen, lastercampagnes, beperkingen op mediavrijheid, het gebruik van overheidsgeld voor campagnes…

Otunbayeva bevestigt dat Kirgizië ‘nog een lange weg heeft af te leggen’. Op dat pad richting volwaardige democratie was de recente presidentsverkiezing niettemin een historische stap voorwaarts. De stemming was over het algemeen vrij, de president werd niet verkozen met een stalinistische score en niemand kon op voorhand voorspellen wie de kiesstrijd ging winnen. Zelfs Vladimir Poetin niet.

Jeenbekov brengt zijn stem uit in Bishkek, 15 oktober 2017.
Jeenbekov brengt zijn stem uit in Bishkek, 15 oktober 2017.© Reuters

Kirgizië als geopolitieke speelbal of stabiele factor

Volgens waarnemers onderhield de Russische president banden met de twee voornaamste Kirgizische presidentskandidaten. Zowel met Sooronbay Jeenbekov, die de verkiezing won en zal aantreden op 1 december, als met zijn verliezende opponent, de multimiljonair Ömürbek Babanov. Het leek alsof Poetin op beide paarden moest gokken aangezien de ontluikende democratie zijn werk vandaag doet in Kirgizië.

In 2010 slaagde het Kremlin er nog in om via een lastercampagne en economische druk voor een bloedige presidentswissel te zorgen. Zeven jaar later heeft Rusland de touwtjes overduidelijk minder in handen, doordat de democratie in Kirgizië aan kracht wint met stabiliteit tot gevolg.

Dankzij die stabiliteit en bergen vol grondstoffen kan Kirgizië een sterke economische en politieke onderhandelingspositie verkrijgen tegenover Rusland en China, die tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden. China investeert nu al veel in Kirgizische infrastructuur en waterkrachtcentrales.

Zuiver altruïstisch zijn de beweegredenen van de Europese Unie om Kirgizië te steunen geenszins.

Of Kirgizië een speelbal in een geopolitiek kegelspel is of zelf de spelers tegen elkaar kan opzetten, hangt grotendeels af van hoe stabiel het land is en dus hoe vredevol iedere machtsoverdracht verloopt.

Aan dat proces draagt de Europese Unie zijn steentje bij. In 2016 kreeg Kirgizië 5 miljoen euro van de EU voor de ordentelijk georganiseerde parlementsverkiezingen van een jaar eerder. Meer subsidies kunnen nu volgen als ook deze verkiezing aan bepaalde voorwaarden voldeed. Reeds op 9 oktober kondigde de EU aan onderhandelingen te starten om de relatie met Kirgizië verder te verdiepen.

Maar zuiver altruïstisch zijn de beweegredenen van de EU geenszins. Zo levert de EU in de periode 2014-2020 in totaal 1 miljard euro steun aan heel Centraal-Azië met de hoop op een goed investeringsklimaat. De voornaamste reden hiervoor is dat de EU door gas uit de regio minder afhankelijk kan worden van Russisch gas en dus van Poetin. Dat de EU zo ook de Kirgizische democratie helpt versterken is eerder een – weliswaar positieve – bijwerking.

Corruptie bestrijden als grootste opdracht

Zelfs met de steun van de Europese Unie blijft de uitdaging voor kersvers president Jeenbekov enorm groot. Zijn belangrijkste campagnepunt was de strijd tegen corruptie en die is vandaag meer dan ooit nodig. Kirgizië staat op een troosteloze 136e plaats op de ranglijst van minst corrupte landen van Transparency International. De opbrengsten uit bodemrijkdommen bereiken de zes miljoen gewone Kirgiezen dan ook niet: een op drie leeft onder de armoedegrens.

Of Jeenbekov de corruptie effectief kan bevechten is de hamvraag voor de komende jaren. Hij was de kandidaat die vooruit werd geschoven door de vorige president Altambayev en maakt dus ook deel uit van het systeem of establishment. Sommigen vrezen een Medvedev-scenario: van 2008 tot 2012 was Dmitri Medvedev president van Rusland voor de camera’s, maar Poetin hield de touwtjes strak in handen. Hetzelfde zou Jeenbekov kunnen overkomen als marionet van Altambayev.

Maar door een versterking van de democratie zal het volk Jeenbekov blijvend op zijn verantwoordelijkheden wijzen. Als hij niet voldoet, zullen de Kirgiezen niet aarzelen om weer de straat op te trekken zoals tijdens de Tulpenrevolutie in 2005. Toen kwam de democratische geest voor het eerst uit de fles. Na de parlementsverkiezing van 2015 en de recente presidentsverkiezing is die geest de fles definitief ontgroeid. Uniek in Centraal-Azië en hoopvol nieuws, dat de Vlaamse lezer best mag bereiken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content