Waarom een Ethiopiër die zichzelf in brand steekt niet leidt tot een ‘Afrikaanse Lente’

In Ethiopië vinden vandaag verkiezingen plaats, hoewel de uitslag al zo goed als zeker vastligt. ‘Het is oneerlijk om Afrikaanse landen te vergelijken met Europese en te verwachten dat onze democratieën in enkele deccenia even ver staan als die van jullie. Vergeet niet dat de Europese weg naar democratie ook meer dan honderd jaar heeft geduurd’, stelt de Ethiopische student Dawit.

Ethiopië trekt vandaag naar de stembus. Het zijn de eerste verkiezingen sinds het overlijden van de populaire leider Meles Zenawi in 2012. Net zoals Meles voert zijn opvolger, Hailemariam Desalegn, een repressief beleid waarin weinig ruimte is voor oppositie.

Tegelijkertijd ontving Ethiopië onder Meles veel lof op diplomatiek en economisch vlak. Zijn pogingen om vrede te scheppen in de woelige Afrikaanse regio werden positief onthaald door de internationale gemeenschap en zo werd Ethiopië, onder meer in de strijd tegen de Somalische terreurbeweging Al-Shabaab, een betrouwbare partner. De economische vooruitgang leverde het land de titel van ‘schoolvoorbeeld’ op: een straatarm land, zonder toegang tot zee of olie, dat stilaan opklimt.

Al rijzen er intussen vragen bij het Ethiopische staatsgeleide ontwikkelingsmodel. Er is veel groei, maar weinig ontwikkeling. Slechts een kleine elite heeft de economie in haar greep en profiteert van de vooruitgang. Daardoor groeit het ongenoegen bij een deel van de bevolking.

Wanhoopsdaad

Een maand voor de verkiezingen wandelde de 25-jarige Getahun Abraham, een activist van de oppositie, een overheidsgebouw binnen in Gimbichu. Hij overgoot zichzelf met olie en stak zich in brand. Het duurde meer dan tien minuten vooraleer omstaanders erin slaagden de vlammen te blussen.

‘We zaten in een vergadering toen we een luide schreeuw hoorden’, vertelt de lokale politiechef Moges Bafe aan het persagentschap Bloomberg. ‘We renden naar hem toe, het vuur was gigantisch. Net alsof een heel huis in vlammen opging’, getuigt hij.

Leekracht Getahun was hopeloos nadat de overheid zijn aanvraag had geweigerd om hem over te plaatsen van een school in zijn geboortedorp naar Gimbichu, zeven kilometer verder. Volgens hem speelden daarbij politieke motieven mee, vertelt een vriend. ‘Hij was ervan overtuigd dat hij gedwarsboomd werd door de overheid, simpelweg omdat hij tot de oppositie behoorde.’ ‘Ik waarschuwde hem nog om geen lid te worden van Medrek (de grootste oppositiepartij, nvdr), aldus zijn broer Wondimu Abraham.

De Ethiopische overheid ontkent dit verhaal. ‘Ik heb nooit een aanvraag binnengekregen van Getahun’, aldus Elias Ersado Benchamo, hoofd van de administratieve dienst in Gimbichu. Volgens hem bracht Getahun zichzelf om het leven omdat hij onderdoor ging aan liefdesverdriet en hij geïsoleerd was geraakt van zijn familie.

Afrikaanse lente

In tegenstelling tot de werkloze Tunesiër Mohamed Bouazizi, die zichzelf in 2011 in brand stak, leidde de dood van Getahun niet tot een omwenteling. Sympathisanten trokken de straat niet op om hun ongenoegen te uiten en verandering te eisen. Na de Arabische Lente, dit maal geen Afrikaanse lente in Ethiopië.

Al zouden de Ethiopiërs daar wel hun redenen toe hebben. Het tweede dichtstbevolkte land van Afrika (na Nigeria) kent een ongeziene economische groei, maar niet iedereen profiteert daar van. De heersende partij Ethiopian Peoples’ Revolutionary Democratic Front (EPRDF) (met meer dan 7 miljoen leden), houdt het land al sinds 1991 sterk in haar greep. En ook de verkiezingen vandaag, zullen daar weinig aan veranderen.

Nochtans hebben sommigen gebieden in het land – dat bij veel Europeanen nog steeds een beeld van uitgemergelde kinderen tijdens de hongersnood oproept – een metamorfose ondergaan. De armoede zakte van 39 procent tot 26 procent tussen 2005 en 2013 (al leeft nog steeds een kwart van de bevolking onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag).

EPRDF bestuurt Ethiopië aan de hand van vijfjarenplannen en wil het land tegen 2025 binnenloodsen in het ‘clubje’ van de middeninkomenslanden. De staat controleert belangrijke economische sectors zoals de telecommunicatie. Een ander stokpaardje van de regering is de Great Ethiopian Renaissance Dam. De bouw van een megadam moet het land voorzien in zijn groeiende energiebehoefte. Hoewel Egypte en Soedan vrezen dat de dam op de Nijl hun watererbevoorading kan verminderen, sloten de drie landen na lang onderhandelen hierover toch een akkoord af.

‘Stop vergelijkingen met Europa’

‘Met de Rode Terreur in het achterhoofd, zullen Ethiopiërs wel twee keer nadenken vooraleer ze de straat op trekken om hun ongenoegen te uiten’, vertelt de Ethiopische student Dawit, die een jaar in België studeerde. Tussen 1977 en 1991 voerde kolonel Megistu namelijk een brutaal communistisch bewind. Politieke tegenstanders werden op een gruwelijke wijze gedood. Honderdduizend Ethiopiërs ‘ verdwenen’, zij werden geëxecuteerd.

‘Bovendien beseffen we dat democratie geen proces is van vandaag op morgen, zoiets vraagt tijd. Het is oneerlijk om Afrikaanse landen te vergelijken met Europese en te verwachten dat onze democratieën in enkele deccenia even ver staan als die van jullie. Vergeet niet dat de Europese weg naar democratie ook meer dan honderd jaar heeft geduurd.’

Journalisten in de cel

Een bijkomend hekel punt in het land in de hoorn van Afrika, is de persvrijheid. In geen enkel ander Afrikaans land zitten meer journalisten in de gevangenis dan in Ethiopië. Rechters maken onder meer gebruik van anti-terrorismewetten om het zwijgen op te leggen aan afwijkende stemmen van politici, journalisten en activisten. ‘Als je journalist bent in Ethiopië sta je voor een grimmige keuze: ofwel doe je aan zelfcensuur, ofwel sta je voor opsluiting of verbanning uit je land’, zegt Afrika-onderzoeker Felix Horne van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW).

Enkele private kranten proberen in te gaan tegen de stroom van berichten gestuurd door de overheid, maar dat loopt geregeld mis. Ze zijn namelijk aangewezen op overheidsdrukmachines die er afhankelijk van de onderwerpen wel eens ‘niet in slagen’ tijdig te printen. Een eigen printmogelijkheid is voor de meeste private kranten voorlopig financieel niet haalbaar.

Internationale donoren plezieren

Ethiopië lijkt dus het model van Aziatische landen als China en Singapore te volgen. Het verkiest economische ontwikkeling boven politieke rechten. ‘Toch zal de oppositie vandaag naar alle verwachting iets meer zetels binnenhalen dan de ene die ze nu heeft’, zegt de Nederlandse Marthe van der Wolf, correspondent in Addis Abeba aan NPO. ‘Het standpunt dat meer dan 99 procent van de bevolking op de regerende partij heeft gestemd, is heel moeilijk te verdedigen.’

‘De verkiezingen zijn eigenlijk slechts symbolisch, zegt Yilkal Getnet hoofd van de oppositie aan Bloomberg. ‘Ze worden enkel gehouden om internationale donoren te plezieren.’