Waarom 2018 niet veel beterschap zal brengen voor Martin Schulz

Martin Schulz © Belga
Kamiel Vermeylen en Johannes Drijkoningen
Kamiel Vermeylen en Johannes Drijkoningen Johannes Drijkoningen is politiek adviseur in Berlijn & Kamiel Vermeylen is redacteur voor Knack.be

Gisteren begonnen in Duitsland de verkennende onderhandelingsgesprekken tussen de sociaaldemocratisch SPD van Martin Schulz en de christendemocratische Union van Bondskanselier Angela Merkel. Voor Schulz was 2017 een regelrecht fiasco. Het ziet er niet naar uit dat een nieuwe grote coalitie daar veel verandering in zal brengen.

2017 was niet het jaar van Martin Schulz, de voorzitter van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD). Werd hij in januari nog ontvangen als de heilige Sankt-Martin die bondskanselier Angela Merkel van de troon zou stoten, dan was hij na de bondsdagverkiezingen van 24 september 2017 verantwoordelijk voor het slechtste verkiezingsresultaat van zijn partij sinds 1948. Onder meer door het gebrekkig leiderschap van haar voorzitter zit de partij momenteel danig gevangen tussen twee keuzes waarmee ze enkel kan verliezen. Het belooft voor Schulz ook in 2018 geen al te prettig jaar te worden.

Aardige start

Nochtans begon 2017 voor de voormalige boekhandelaar uitstekend. Met veel bombarie werd hij door de SPD aangekondigd als de redder van de Duitse sociaaldemocratie. ‘Tijd voor rechtvaardigheid’, klonk de verbeten partijslogan. Schulz maakte van de steeds groter wordende ongelijkheid in Duitsland zijn centraal thema en trachtte daarmee de bestaansreden van zijn partij opnieuw in de verf te zetten. Het leek te werken.

Volgens de peilingen stak de partij zelfs de Union, het kartel tussen de CDU van Merkel en de Beierse CSU van Horst Seehofer, gezwind voorbij. De man die het van werkloze alcoholicus tot voorzitter van het Europese Parlement had geschopt, leek voor vele Duitsers een verademing voor de ogenschijnlijk apolitieke grote coalitie. De SPD sloeg er opeens terug in om op enkele maanden tijd tienduizend nieuwe leden te werven. Op zoek naar een verklaring spraken alle Duitse kranten over het Schulz-effekt.

Kon de voorzitter immers niet zelf uitmaken wat het beste was voor zijn partij?

Bovendien was de voormalige voorzitter Sigmar Gabriel er ondertussen in geslaagd om zijn partijgenoot Frank-Walter Steinmeier tot bondspresident te bombarderen. Hoewel dat voornamelijk een ceremoniële functie is, was de symbolische waarde van Steinmeiers aanstelling voor de SPD erg belangrijk.

Bladgoud brokkelt af

Maar al snel begon het bladgoud af te brokkelen. Sinds de komst van Schulz werden er in vanaf maart drie deelstaatverkiezingen georganiseerd, waarbij vooral de SPD en de CDU met elkaar de degens kruisten. Normaal gaan zulke verkiezingen vooral om regionale aangelegenheden, maar in de context van de federale verkiezingen bekeek eenieder de stembusgang met een nationaal vergrootglas. Een regionale tegenslag betekende dus vooral een nationaal verlies.

Schulz moest lijdzaam toekijken hoe de drie deelstaten een voor een voor de CDU kozen. In twee gevallen moest een sociaaldemocratische minister-president zijn sjerpt doorgeven aan een christendemocratische concurrent. Een klap voor Schulz’ geloofwaardigheid. De partijvoorzitter bood hier en daar nog wat weerwerk. ‘Merkel gaat het politieke conflict uit de weg en daarmee is ze een gevaar voor de democratie’, klonk het. Maar ook ditmaal bleek het doorprikken van een gewiekste strategie geen succesvolle manier om zelf aan populariteit te winnen. Het pleit met Merkel was beslecht.

Op 24 September 2017 stapt Martin Schulz teneergeslagen het Willy Brandt Haus binnen. In het partijbureau van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) moet hij komen uitleggen dat zijn partij zopas het slechtste verkiezingsresultaat in haar naoorlogse geschiedenis heeft behaald. Merkel bleef ondanks een stevige nederlaag nog stevig in het zadel. Daar kon zelfs de voormalige boekhandelaar uit Aken daar geen verandering in brengen.

De oppositie van Schrödinger

Meteen nadat de eerste exitpolls aangaven dat de SPD een historisch slechte score had behaald, kondigde een strijdvaardige Schulz een oppositiekuur aan. De kiezer de Grote Coalitie tussen de sociaal- en christendemocraten had afgestraft, aldus Schulz. Daarmee wilde de SPD ook voorkomen dat de AfD meteen de grootste oppositiepartij in de Duitse Bondsdag werd. Bovendien legde Schulz met die keuze de bal in het kamp van die Grünen en de liberale Freie Demokratische Partei (FDP) om met de Union een Jamaicacoalitie te vormen.

Als Schulz nogmaals zijn kar zou keren, verliest de partij al haar geloofwaardigheid en riskeert ze door de kiezer afgestraft te worden.

Die vastbesloten oppositiekoers deed de partij zichtbaar goed. Schulz’ keuze werd binnen de partij breed gedragen. Voor het eerst sinds de aanstelling van voormalig Bondskanselier Gerhard Schröder viel er in de SPD terug een duidelijke rode lijn te bespeuren. Dat de SPD een kleine maand na de nationale stembusgang een overwinning behaalde in de deelstaat Niedersachsen, werd in Berlijn ontvangen als een electorale bevestiging van de gekozen oppositiekoers.

Maar ook dat mooie liedje duurde niet lang. De langverwachte Jamaicacoalitie viel onder impuls van de liberale Christian Lindner in het water. De Duitse politiek stond plots voor een patstelling. Er bleven nog maar twee opties over: nieuwe verkiezingen of een verderzetting van de onpopulaire grote coalitie tussen de SPD en de Union.

Die eerste optie werd door Bondspresident Steinmeier al snel naar de prullenmand verwezen. Steinmeier maande de partijen vanuit zijn Slot Bellevue aan om zich verantwoordelijk op te stellen en ten allen tijde in gesprek te blijven gaan. Een duidelijk signaal aan de SPD om uit haar oppositieschelp te komen en staatsmanschap te komen.

Plots stond voorzitter Schulz voor een tragisch dilemma. Moest zijn partij de voorlopig succesvolle oppositiekoers toch maar laten varen? De voorzitter vreesde immers dat nieuwe verkiezingen tot een nog slechter resultaat zouden leiden, waarvan de Afd zou profiteren. Wekenlang kwamen er vanuit de partij uiteenlopende signalen. Daardoor werd pijnlijk zichtbaar dat de partij het maar niet eens geraakte en Schulz het leiderschap miste om de rangen te sluiten.

Schulz schoof de hete aardappel door en liet zijn partijbasis beslissen of de SPD een snuffelronde met de Union mocht beginnen. Ook dat was een pijnlijk moment. Kon de voorzitter immers niet zelf uitmaken wat het beste was voor zijn partij?

Gebrek aan charismatisch leiderschap

Die knoop moest worden doorgehakt op de partijdag midden december. Daar zou tevens beslist worden over het voorzitterschap van Schulz. Door de slechte verkiezingsresultaten en de weifelende oppositiehouding kwam er binnen de partij steeds meer kritiek op zijn persona. Gelukkig voor Schulz kent hij echter geen te vrezen concurrenten en werd hij vlot herverkozen. Binnen de SPD heerst er immers een accuut gebrek aan charismatisch leiderschap.

Voormalig voorzitter Gabriel is dan wel enorm populair sinds hij minister van Buitenlandse Zaken werd, maar binnen zijn partij geniet hij amper nog steun. Het feit dat hij niet betrokken wordt bij de onderhandelingen met de Union spreekt boekdelen.

Een sociaaldemocratische partij die in de eerste plaats aan zichzelf denkt, wordt daar toch wat sneller voor afgestraft dan haar liberale tegenhanger.

Ook de huidige burgemeester van Hamburg Olaf Scholz wordt vaak getipt als nieuwe voorzitter, maar hij is binnen de SPD heel onpopulair. Daarnaast passeert Andrea Nahles, momenteel fractieleider van de sociaaldemocraten, vaak de revue. Zij is de sterke vrouw achter Schulz en heeft uitstekende connecties binnen de partij. Probleem is echter dat Nahles allesbehalve een stemmenkanon is. Enkele minister-presidenten van de deelstaten lijken daarentegen meer potentieel te hebben, maar voorlopig hebben zij hun meerwaarde op federaal niveau nog maar nauwelijks kunnen tonen.

Met de rug tegen de muur

Even terug naar de coalitieonderhandelingen. Zowel het partijbestuur als de -leden gaven Schulz de goedkeuring om de verkennende gesprekken met de Union te starten. Maar dat zal voor Schulz eerder een vergiftigd geschenk blijken. Nu partijvoorzitter op zijn oppositiestappen is teruggekeerd, blijft er geen andere mogelijkheid meer over dan met de Union in zee te gaan.

AlsSchulz nu nogmaals zijn kar zou keren, verliest de partij al haar geloofwaardigheid en riskeert ze door de kiezer afgestraft te worden. Dat weet ook de Union naar aanloop van de onderhandelingen. Hoewel ook Merkel nieuwe verkiezingen wil vermijden, zal ze door het slechte manoeuvreerwerk van de SPD minder snel geneigd zijn om toegevingen te doen. De partijvoorzitter heeft zich vakkundig in het zand gereden.

Schulz mag wel zeggen dat zijn vel duur zal verkopen, in werkelijkheid heeft hij amper nog een hefboom om de Union onder druk te zetten. De AfD begint ondertussen steeds meer in de nek van de SPD te heigen, zo blijkt uit de meest recente peilingen.

Bovendien is er binnen de SPD amper iemand van overtuigd dat een nieuwe grote coalitie de partij geen windeieren zal leggen. Wel integendeel, een verdere marginalisering onder Merkels bewind dreigt opnieuw om de hoek. Sinds bondskanselier Merkel in 2005 aan de macht kwam, heeft haar partij elke coalitiepartner vermorzeld.

Nu Merkel heeft aangegeven dat ze zich de volgende keer niet meer kandidaat zal stellen, lijkt het ideale moment gekomen om in de Bondsdag beenharde oppositie te voeren.

Bovendien is de Duitser de samenwerking tussen de twee partijen meer dan beu, en ziet ze liever een andere constellatie. Maar zoals al vaker is gebeurd, zal de SPD kiest de SPD liever voor een regeringsdeelname om de sociale situatie tenminste voor een deel van de Duitsers te verbeteren. Liever dat dan de komende vier jaar vanuit de oppositie machteloos toe te kijken.

Laatste termijn van Merkel

Of dat een verstandige keuze is, zal binnen vier jaar moeten blijken. Maar nu Merkel heeft aangegeven dat ze zich de volgende keer niet meer kandidaat zal stellen, lijkt het ideale moment gekomen om in de Bondsdag beenharde oppositie te voeren. De opvolger van Merkel zal het enorm moeilijk hebben om haar lacune vanaf de eerste dag te kunnen opvullen. Als grootste oppositiepartij zou de SPD daar handig op kunnen inspelen. De SPD lijkt dus een enorme kans te laten liggen.

Op dit vlak blijft de SPD een pak idealistischer dan de liberale FDP-voorzitter Christian Lindner. Die blies de Jamaica-onderhandelingen op met de woorden: ‘Es ist besser, nicht zu regieren, als falsch zu regieren (het is beter om niet regeren, dan slecht te regeren). Maar een sociaaldemocratische partij die in de eerste plaats aan zichzelf denkt, wordt daar toch wat sneller voor afgestraft.

Johannes Drijkoningen is politiek adviseur in Berlijn. Hij was tot september actief op de Belgische ambassade in de Duitse hoofdstad. Kamiel Vermeylen is redacteur voor Knack.be.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content