VS: wat er ook gebeurt, de wapenindustrie wint

Deze week werd een historisch protest rond de wapenwetgeving gehouden in het Amerikaans Huis van Afgevaardigden. Het resultaat was geen nieuwe wet maar wel een toegenomen verkoop van wapens. En zo gaat het altijd: wat er ook gebeurt, een bloedbad, een wetsvoorstel – het leidt tot meer verkoop.

Het zou de week van speaker Paul Ryan worden. Op vrijdag ging het Huis van Afgevaardigden met vakantie in de aanloop naar de Onafhankelijkheidsdag: 4 juli. Ryan, de Republikeinse voorzitter van het Huis, wilde de laatste van activiteit gebruiken om onder meer verregaande nieuwe wetgeving voor te stellen ter vervanging van Obamacare, het ziekteverzekeringssysteem dat onder president Barack Obama van kracht werd. Hij wou daarnaast, zegden medewerkers, een hele resem aan wetgevende initiatieven tonen die het gebrek aan concrete voorstellen bij de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump moest compenseren. Dat zou tonen, zegden sommigen, dat hij de bepalende figuur van de partij was, en dat hij de agenda zou bepalen – niet Trump. Ryan voert al enkele weken een potsierlijke dans uit met Trump, waarbij hij hem tegelijk ondersteunt en terechtwijst.

Woensdag waren zijn interviewafspraken met een serie tv-nieuwsdiensten al vastgelegd om over die wetgevende agenda te praten.

Het liep even anders. Onder leiding van icoon van de burgerrechtenbeweging John Lewis (76) begonnen de Democratische afgevaardigden aan een “bezetting” van het halfrond. Zoals activisten uit de jaren 60 hielden ze een sit-in en zongen ze ‘We shall overcome’. Naar aanleiding van de aanslag op een homoclub in Orlando, waarbij 49 mensen het leven lieten, eisten ze de bespreking van een aantal wetsvoorstellen “die levens zullen redden”. Het simpelste van die voorstellen was ‘no fly no buy’, de regel dat wie onder verdenking staat en daarom niet op het vliegtuig mag, dan ook geen wapen mag kopen. Een overdonderende meerderheid van Amerikanen ondersteunt zo’n wetgeving. Volgens een CNN-peiling is zelfs 90 procent van de Republikeinen voor ‘no fly no buy’ gewonnen.

Ryan, doorgaans afgemeten in zijn reacties, was furieus. Hij liet de camera’s in het halfrond afkoppelen, wat niet hielp, want de Democraten zonden hun actie via sociale media uit. Hij noemde de actie van de Democraten “een publiciteitsstunt” (een beschuldiging die Democraten dan weer deed steigeren). Hij vond dat elke bespreking van de wapenwet tijdverlies was nadat de Senaat maandag gelijkaardige wetgeving had verworpen. “Als dit geen politieke stunt is, waarom proberen ze dan geld te werven met een tragedie?” vroeg hij zich af, terwijl hij een voorbeeld van die publiciteit in de lucht stak.

Enkele Democratische parlementsleden en de fractie hadden inderdaad kiezers om fondsen gevraagd en daarbij foto’s van de sit-in doorgestuurd. Maar dat is eerder de regel dan de uitzondering in Amerikaanse politiek. Vele Amerikaanse politici gebruiken elke activiteit en elke aanleiding om naar geld te hengelen.

‘Populair als een dosis tyfus’

Terwijl de Democraten luchtmatrassen en slaapzakken aansleepten om hun actie te bestendigen, liet Ryan, na 10 uur inactiviteit door de sit-in, zijn partijgenoten opdraven. Onder boegeroep opende hij een zitting. Er werd even gestemd. Maar glorie viel er niet te rapen. De geplande tv-interviews raakten amper zijn wetgevende plannen aan. Hij moest uitleggen waarom hij de simpele eis van de Democraten zo resoluut afwees, en waarom hij tegen ‘no fly no buy’ was..

Democraten brachten in slinkende orde de nacht door in het halfrond. “Wie kan er aan vakantie denken als er doden vallen omwille van wapengeweld?” vroeg een van hen zich af. “No bill no break”, hadden ze op een pancarte aangebracht: geen wet geen vakantie.

Tegen donderdagmiddag, echter, na 26 uur actie, werd de sit-in beëindigd, en was iedereen met vakantie. Een afgevaardigde van New York, Louise Slaughter, suggereerde dat ze gedurende een rotatie-aanwezigheid zouden organiseren, maar dat idee, zei ze, was zo populair als een “dosis tyfus”.

Vanaf 5 juli zullen ze de campagne hervatten.

Lewis zelf kondigde aan dat de Democraten dan een stemming zullen eisen over ‘no fly no buy’, maar ook over een uitbreiding van de achtergrondonderzoeken bij wapenverkoop, verstrenging van criteria zodat bijvoorbeeld mensen die beschuldigd worden van haatmisdrijven geen wapens kunnen kopen. Hij en zijn medestanders willen ook dat het FBI meer tijd krijgt om de achtergrondonderzoeken af te werken. Momenteel krijgt het FBI maximaal 3 werkdagen de tijd om een wapenverkoop te verhinderen.

“Het is een strijd”, gaf Lewis aan, “maar we gaan die strijd winnen”.

Er viel veel op de sit-in af te dingen, en concrete resultaten kon men zeker niet voorleggen, maar Amerikanen, die een lage dunk hebben van hun parlementsleden, leken de passie en de gebroken regels in het halfrond te appreciëren. Zoals ze eerder de filibuster in de Senaat apprecieerden die 4 wapenwetswijzigingen op de agenda plaatsten. De vier wetten, 2 Republikeinse, en 2 Democratische, werden weggestemd.

Ondertussen in de Senaat

Terwijl de Democraten hun sit-in beëindigden, probeerde de gematigde Republikein Susan Collins in de Senaat een variant op ‘no fly no buy’ te introduceren. Onder haar voorstel zouden 109.000 mensen, waarbij 2.700 Amerikanen, die ofwel niet mogen vliegen ofwel speciale controles krijgen aan luchthavens, geen wapen mogen kopen. Haar voorstel voorzag ampele gelegenheid tot beroep en zelfs schadevergoeding als zou blijken dat het verbod ten onrechte was. Het voorstel kreeg de steun van 52 van 100 senatoren, een te kleine meerderheid om aangenomen te worden – daarvoor zijn 60 stemmen nodig. Het voorstel blijft nu “hangen” omdat het een eenvoudige meerderheid behaalde. Dat wil zeggen dat het nog opnieuw ter stemming kan gebracht worden. Ooit. Misschien.

Zo werd het, zij het met veel kabaal, een typische week inzake wapenwetgeving. Het gaat vaak over dingen die nogal wiedes lijken voor buitenstaanders, zoals de ‘no fly no buy’, en die dan toch niet de nodige meerderheid vinden zodat uiteindelijk alles bij het oude blijft. Overigens: geen enkele van de wapenvoorstellen waarover de voorbije week werd gestemd of gepraat zou de dader van de aanslag in Orlando hebben verhinderd om zijn wapens te kopen.

Dat wijst op de macht van de wapenlobby (zie verder) maar het wijst ook op een gewrongenheid bij de Amerikanen. Na aanslagen, of “gewone” schietpartijen op straat, zijn Amerikanen meer geneigd om iets strengere wapenwetten te ondersteunen. Maar tegelijk zetten die aanslagen en schietpartijen bewoners aan, misschien andere bewoners, om snel nog zelf een wapen te gaan kopen – vooraleer de regels strenger worden.

Dat is het perpetuum mobile van de wapenverkoop in de VS. Als er geschoten wordt, wordt er verkocht – als er wettelijke pogingen ondernomen worden om dat schieten te verminderen, wordt er ook verkocht.

Na een aanslag stijgen de aandelen van de wapenindustrie.

Cijfers van verkoop, bloedvergieten en omzet

The New York Times bracht eerder deze maand de absolute piekmomenten van wapenverkoop in beeld, in samenhang met de gebeurtenissen die de records veroorzaakten.

What happens after calls for new gun restrictions? Sales go up. https://t.co/kzC5WPtoGK pic.twitter.com/LM2v20l7QS

— The New York Times (@nytimes) June 14, 2016

Na 11 september: recordverkoop (754.000 wapens in een maand).

Na de verkiezing van Obama in 2008, en de belofte van strengere wapenwetten: nieuw record (1,1 miljoen wapens in een maand)

In december 2012, na het bloedbad in Sandy Hook, een basisschool waar 20 kinderen en 6 volwassenen om het leven kwamen, beloofde de net herkozen Obama opnieuw strengere wetten: recordverkoop (2 miljoen wapens in een maand).

Dat blijft tot dusver volgens de Times de absolute piek, maar ook na de aanslagen in Parijs en San Bernardino ging de verkoop de hoogte in: 1,5 miljoen wapens in een maand. Na Brussel: lichte stijging. Na Orlando: forse stijging van de verkoop van AR-15’s, en duidelijke meerverkoop in de holebigemeenschap.

En in het algemeen gaat de verkoop over de jaren heen de hoogte in.

Handwapenfabrikant Smith & Wesson maakte vorige week recordcijfers bekend, meldde de New Yorker. De omzet is in een jaar met 31 procent gestegen naar 733 miljoen dollar.

Dat de wapenverkoop spectaculair stijgt, blijkt onder meer uit het aantal achtergrondonderzoeken dat het FBI uitvoert. In 2015 bereikte men een record van 23 miljoen, dat is bijna een verdrievoudiging sinds 2001, toen er 8,8 miljoen onderzoeken werden uitgevoerd.

Die onderzoeken houden gemiddeld 0,6 procent van de wapenkopers tegen.

Dat het er zo weinig zijn, kan ermee te maken hebben dat de echte boeven of terroristen die onderzoeken makkelijk kunnen vermijden.

Veertig procent van de wapenaankopen zouden zonder achtergrondonderzoek gebeuren. Dat kan omdat (online) privéverkopen en verkopen op wapenbeurzen zonder FBI-onderzoek mogen gebeuren.

Volgens schattingen waren in 2013 82 miljoen Amerikanen in het bezit van minstens één wapen. In totaal zijn er in het land 310 miljoen vuurwapens in omloop. Dat zijn ongeveer evenveel wapens als er Amerikanen zijn.

Vorig jaar kwamen bij wapengeweld in de VS 13.433 mensen om het leven. 698 kinderen kwamen om of werden gewond, soms omdat ze met wapens van ouderen speelden. Er waren 331 ‘mass shootings’, dat zijn de schietpartijen waarbij meerdere slachtoffers vielen, gewonden en/of doden. Dit jaar zitten we aan 6.459 doden en 274 kinderen, volgens cijfers die het Gun Violence Archivegeeft. Als de zelfdodingen meetellen, liggen de cijfers nog veel hoger. In 2013, de laatste officiële cijfers van de gezondheidsdienst CDC (Centers for Disease Control and Prevention), kwamen in totaal 33.169 Amerikanen om door wapens, twee derden daarvan door zelfdoding.

De intieme doden overheersen

En hoewel aanslagen en massamoorden de grootste aandacht krijgen, ligt het grotere deel van de doden elders.

Meestendeels, schrijft expert Evan Osnos van The New Yorker deze week, gaat het om niet-politieke, impulsieve, relatief intieme gebeurtenissen. Hij geeft het voorbeeld van bezoekers aan een club in Philadelphia. De vrienden van de ene maken een beweging die de vrienden van de andere als bedreigend interpreteren, of vloeken op een manier die anders overkomt dan bedoeld was. Iedereen heeft gedronken. Iemand met een wapen, Gerard Ung, een student, ziet bij het andere kamp een man aan zijn riem frunniken en denkt dat die ook een wapen heeft. Hij haalt zijn eigen wapen uit zijn rugzak, met de bedoeling klaar te zijn als de andere het zijne trekt. Zijn pistool is zo klein dat het op speelgoed lijkt. Dat is de reactie bij zijn latere slachtoffer, Edward DiDonato, net afgestudeerd. Die stapt op Ung af, spreidt zijn armen en roept: “Wie ga je neerschieten, man?”. Ung raakt hem zes keer. Onder meer in de lever, de onderbuik, de ruggengraat.

De schutter had zich een vergund wapen aangeschaft omdat hij verhuisde naar een buurt waarvan hij dacht dat er veel criminaliteit was. Hij hoopte zich via zijn wapen veiliger te voelen. In werkelijkheid viel het met die criminaliteit mee, maar het gaf hem een goed geval dat hij een verborgen wapen bij zich droeg.

Uiteindelijk heeft hij zijn wapen gebruikt in een conflict dat er geen was, om een gevaar af te wenden dat niet bestond, en waarbij alle betrokkenen zodanig beneveld waren dat ze zich niet precies konden herinneren wat de schietpartij had veroorzaakt. “Waarom deed je mij dit doen?” vroeg Ung, terwijl hij de hulpdiensten belde, alsof de onverhoedse beweging van zijn tegenstander hem had verplicht te schieten. En toen de politie arriveerde, was het eerste wat hij zei: “Ik heb een vergunning”.

Zijn slachtoffer overleefde met moeite, en draagt nog altijd de gevolgen van zijn verwondingen. Een huilende Ung werd na een proces van zes dagen vrijgesproken.

Een geval als dit, suggereert Osnos, is eerder de norm bij wapengeweld in de VS dan aanslagen of bloedbaden met meerdere dodelijke slachtoffers.

Er is trouwens een grote verandering aan de gang. Waar niet zolang geleden de meeste Amerikanen wapens kochten om te jagen, en 25 procent wapens kocht om zichzelf te beschermen, zegt nu meer dan de helft dat het om zelfverdediging gaat. Sinds enkele jaren worden meer pistolen verkocht dan geweren. Terwijl het land veiliger wordt, bewapenen bewoners zich omdat het onveiligheidsgevoel groot is, en ook op dat onveiligheidsgevoel speelt de wapenlobby in.

Het tweede amendement

In Philadelphia, de plaats waar het land gesticht is, is er een museum voor de grondwet, het National Constitution Center, waar een zeldzame oorspronkelijke versie van de grondwet tentoongesteld wordt. Je kunt je in België niet voorstellen dat mensen in lange rijen staan om een museum over de grondwet te bezichtigen, maar in de VS heeft die grondwet, zoals de onafhankelijkheidsverklaring, een mythische dimensie. In de grondwet, en de onafhankelijkheidsverklaring, ligt het lot van het land besloten.

Het eerste amendement bepaalt de vrijheid van meningsuiting, het tweede het recht op en de vrijheid van wapendracht. Het is vaak geargmenteerd dat het tweede amendement uitsluitend bedoeld was om de bewapening van milities te vrijwaren, als respons op een potentieel totalitaire staat. Maar het amendement is intussen door uitspraken van het hooggerechtshof uitgegroeid tot een individueel recht.

Wapens hebben voor sommigen een romantiek die met het ontstaan van het land te maken heeft. Ze zien zich, vaak ondanks bierbuik en ademhalingsproblemen, als vrijheidsstrijders die weerbaar zijn tegen de uitwassen van de centrale macht, die altijd haar tentakels te ver wil uitspreiden. Er is, schrijft Osnos, rond dat basisgevoel een hele terminologie ontwikkeld, met schapen (degenen die volgen) en schaapshonden (degenen die wapens bezitten, hun lot in eigen handen hebben, en de kudde beschermen tegen wolven). Het gevoel overheerst dat zij – in een wereld van goed tegen kwaad – het land zullen verdedigen tegen de slechteriken. De slogan van de grootste binnenlandse wapenlobbygroep, de National Rifle Association (NRA), past in die logica: “Het enige wat een slechte kerel met een wapen stopt, is een goede kerel met een wapen”.

Die wapenfanaten zijn heel gemotiveerd (al is het onwaarschijnlijk dat ze ooit een slechterik tegenhouden), en ze zijn er bovendien van overtuigd dat de regering van plan is hun wapens af te nemen, of dan toch zulkdanige regels op te leggen dat de vrije wapendracht in het gedrang komt. Dat was wat verspreid werd toen Obama president werd – dat hij hun wapens zou weghalen. Het is wat nu over Hillary Clinton gezegd wordt: dat zij het tweede amendement zal annuleren.

Het vermogen om tegen alles neen te zeggen

De NRA besteedt uiteindelijk niet zoveel geld aan politici. Het is, volgens Open Secrets, dat het geld in de politiek in kaart brengt, qua campagnebijdragen de 239^ste groep in het land. Ze besteedde in 2014 974.152 dollar aan campagnes van politici, 3,3 miljoen aan lobbywerk en 27 miljoen aan eigen advertenties.

Speaker Paul Ryan, bijvoorbeeld, heeft in de loop van zijn politieke loopbaan 44.000 dollar ontvangen van de NRA, dat is naar de normen van de Amerikaanse politiek een aalmoes. Zijn verkiezingsuitgaven in 2014 alleen bedroegen 9,1 miljoen dollar.

De NRA steunt niet zozeer op financiële bijdragen voor politici, het steunt op leden die in actie schieten als een parlementslid een verkeerd woord laat vallen. Die leden, op de hoogte gebracht door hun organisatie, telefoneren, of ze vatten post voor de deur van de politicus, of dagen op aan het Congres, waarbij, zoals komiek John Oliver het onlangs samenvatte, ze maar één woord moeten kennen: neen. Alle wijzigingen aan de wet: neen. Die leden brengen hun stem uit met maar een punt van belangstelling: de wapenwetten. Via die leden wordt de NRA een machtige factor, die net voor de verkiezingen van 2014 de hervorming van de wapenwetten van Obama kelderde. Enkele Democraten, die door leden van de NRA werden geviseerd, en die hun herverkiezing in het gedrang zagen komen, wisselden op het laatste moment van kamp.

De laatste grote beperkingen op wapenverkoop dateren van de eerste ambtstermijn van Bill Clinton. In 1993 werd het systeem van achtergrondcontroles op poten gezet. En een jaar later werd de productie van aanvalswapens verboden. Magazijnen werden beperkt tot 10 kogels. In 1986, onder Ronald Reagan, werden machinegeweren voor privéverkoop verboden.

Het verbod op aanvalswapens van Clinton gold voor 10 jaar. Onder president George W. Bush werd de wet niet hernieuwd en sinds 2004 zijn de semiautomatische wapens weer legaal verkrijgbaar. Zulke wapens werden recent gebruikt bij de aanslagen in San Bernardino en Orlando.

Over het verband tussen de aanslagen en de vrije verkoop van die semiautomatische wapens lopende meningen uiteen. Vele Democraten willen ze opnieuw verbieden, maar de NRA is natuurlijk tegen. De NRA argumenteert dat ‘strenge Europese wapenwetten de aanslagen in Parijs niet verhinderd hebben”, en dat “terroristen de wet toch niet respecteren”, of nog dat terroristen zoals in Boston desnoods met hogedrukpannen werken. Van de andere kant: de Amerikaanse wapenwetten maken het die terroristen wel heel gemakkelijk.

Wapens worden zeker een belangrijk thema in de presidentsverkiezingen. Hillary Clinton staat een vrij verregaande verscherping van de regels voor. Ze wil strengere controles, strengere achtergrondonderzoeken (met langer dan 3 werkdagen de tijd voor het FBI), mogelijke bestraffing voor wapenhandelaars en fabrikanten bij een dodelijke schietpartij, en een herinvoering van het verbod op aanvalswapens. Donald Trump daarentegen, die al de steun kreeg van de NRA, zit helemaal in de lijn van de wapenlobby en verkondigt in elke moment dat er wapens (van de goeden) nodig zijn om de wapens van de slechten te neutraliseren. Het wekte dan ook enige verwondering toen hij na Orlando de ‘no fly no buy’ leek te ondersteunen.