Afgelopen dinsdag werden voormalig staatshoofd van Ivoorkust, Laurent Gbagbo, en zijn rechterhand Charles Blé Goudé vrijgesproken voor misdaden tegen de mensheid gepleegd tijdens de post-electorale crisis die het West-Afrikaanse land eind 2010 in de chaos stortte.
Na zeven jaar in voorhechtenis te hebben gezeten, besliste het Internationaal Strafhof in Den Haag dat de bewijslast tegen de twee niet voldoende was. Een slag in het gezicht van de vele slachtoffers, maar een opluchting voor de vele Gbagbo-aanhangers die altijd in zijn onschuld zijn blijven geloven. De vraag is waar deze vrijspraak toe zal leiden in het verdeelde land dat in 2020 opnieuw naar de stembus trekt.
Ivoirité
December 2010, Ivoorkust. De tweede ronde van de presidentsverkiezingen vindt plaats. Zittend president Laurent Gbagbo wordt uitgedaagd door Alassane Ouattara, wiens kandidatuur voor de eerste keer in de geschiedenis niet wordt tegengehouden. Bij eerdere verkiezingen, ving Ouattara steeds bot nadat een verandering van de grondwet in 1994 vereiste dat zowel de moeder als de vader van elke presidentskandidaat van Ivoriaanse afkomst dienen te zijn. Ouattara daarentegen zou roots in Burkina Faso hebben. De wijziging was politiek ingegeven en geïnspireerd op het xenofobe concept van Ivoirité, dat alles en iedereen van (schijnbaar) vreemde afkomst uitsloot onder het mom van culturele eenheid.
Alles en iedereen van schijnbaar vreemde afkomst wordt uitgesloten onder het mom van culturele eenheid.
Na afloop van de verkiezingen riep de onafhankelijke kiescommissie Ouattara uit tot nieuwe president. De grondwettelijke raad verklaarde dan weer dat Gbagbo de winnaar is. Daarop volgden vijf lange maanden van geweld, waarbij volgens Amnesty International 3000 mensen om het leven kwamen. In april 2011 kwam een einde aan het geweld. Ouattara wordt uitgeroepen tot nieuwe president. Gbagbo wordt, samen met Blé Goudé, uitgeleverd aan het Internationaal Strafhof. Beiden worden aangeklaagd voor misdaden tegen de mensheid. Het Strafhof vraagt ook Simone Gbagbo, de vrouw van, uit te leveren, maar zij zal uiteindelijk in eigen land worden berecht.
Augustus 2018, Ivoorkust. In zijn speech voor de nationale feestdag kondigt president Ouattara aan gratie te zullen verlenen aan meer dan 800 gevangenen, onder wie Simone Gbagbo, die op dat moment een gevangenisstraf van 20 jaar uitzit. Zijn beslissing valt in een periode vol socio-economische onrust. De economie van het land groeit sterk, maar de mensen in de straat pikken daar niets van mee. Het land werd eerder ook al opgeschrikt door opstandjes binnen het leger. De opstandige militairen, voornamelijk oud-rebellen die vochten tegen Gbagbo, eisten een bonus en betere werkomstandigheden, zoals hun eerder was beloofd.
Zeven jaar na de crisis worstelt het land dus nog steeds met het verleden. Nochtans werd er in 2011 een Commissie opgezet voor Dialoog, Waarheid en Verzoening. Maar het rapport daarvan werd pas in 2014 publiek gemaakt, nadat alle getuigenissen van steun aan Gbagbo of twijfels rond de rol van Ouattara werden geschrapt. Ook werden er bijna uitsluitend aanhangers van Gbagbo aangeklaagd, inclusief Gbagbo zelf, terwijl beide kampen in het conflict de mensenrechten zouden hebben geschonden. Je kan je dus de vraag stellen of het de bedoeling was om de gemoederen wat te sussen door het verlenen van gratie.
Januari 2019, Den Haag. Kamer 1 van het Internationaal Strafhof spreekt Laurent Gbagbo en Charles Blé Goudé bij meerderheid vrij. Het bewijsmateriaal zou niet voldoende zijn om hun schuld aan te tonen. Een derde rechter verschilt van mening. Een dag later verklaren de aanklagers dat ze beroep zullen aantekenen.
Verkiezingen
De vrijspraak van Gbagbo zal grote gevolgen hebben voor Ivoorkust (en voor het Strafhof zelf), ongeacht de datum van vrijlating of de voorwaarden waaronder. In 2020 trekken de Ivorianen opnieuw naar de stembus. In de huidige aanloop naar die verkiezingen is de sfeer al zeer gespannen, Gbagbo’s vrijspraak draagt daar alleen maar aan bij.
De verkiezingen zouden wel eens heel erg kunnen lijken op die van 2010. In 2020 loopt de tweede termijn van Ouattara ten einde. Normaal gezien zou hij zich geen derde keer kandidaat kunnen stellen. Maar in 2016 werd een nieuwe grondwet goedgekeurd die de deur toch op een kiertje zet. Ook oud-president Henri Konan Bédié houdt de spanning erin. Hij was zelf kandidaat in 2010, maar steunde Ouattara in de tweede ronde tegen Gbagbo.
Worden de verkiezingen van 2020 een herhaling van 2010?
Ook in 2015 trokken de partijen van de twee leiders samen naar de kiezer, opnieuw met een ticket voor Ouattara. Maar Ouattara wil in 2020 niet perse een kandidaat voordragen uit de rangen van Bédié – onder het mom de beste kandidaat te willen voordragen – hetgeen in slechte aarde is gevallen bij Bédié die vervolgens uit de coalitie stapte. Meteen na de vrijspraak van Gbagbo werd er ook al gesproken over diens presidentiële ticket. In 2015 boycotte Gbagbo’s partij de verkiezingen om de hechtenis van hun leider aan te klagen, of toch althans een deel van de partij. Een ander deel trok wel naar de kiezer tot groot ongenoegen van de rest. Kan Gbagbo zijn partij weer herenigen na zijn vrijlating?
Maar er zijn ook andere kandidaten, net als in 2010 natuurlijk. Ondanks de geruchten rond een derde termijn, liet Ouattara zich eerder al ontvallen dat het tijd is voor een nieuwe generatie. Lang werd er gedacht dat Ouattara de 46-jarige Guillaume Soro zou steunen, huidig voorzitter van het parlement en ex-rebellenleider, maar het afgelopen jaar is veel sprake van een mogelijke breuk tussen de twee.
Wat de toekomst zal brengen blijft dus onduidelijk. We kunnen alleen maar hopen dat alle partijen lessen getrokken hebben uit het verleden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier