De bekende Mexicaanse journalist Javier Valdez Cárdenas is maandag doodgeschoten in Culiacan, hoofdstad van de deelstaat Sinaloa. Twee weken geleden sprak Knack met hem over het gebrek aan persvrijheid in zijn land. ‘Ik blijf schrijven tot ik sterf. Hopelijk zal dat niet door een kogel zijn,’ zei hij toen.
Javier Valdez Cárdenas (1967-15 mei 2017) zat op klaarlichte dag in zijn auto toen hij in een hinderlaag werd gelokt en door een aantal mensen onder vuur werd genomen. Dit jaar alleen al werden op 6 Mexicaanse journalisten aanslagen gepleegd.
Cárdenas hield zich al 26 jaar bezig met verslaggeving over drugshandel en georganiseerde misdaad in Mexico. Hij schreef er ook een aantal boeken over. ‘Ik ben bang, ik leef onder constante stress,’ vertelde hij tijdens het interview begin mei. ‘Maar ik schrijf – bewust – over de menselijke kant van het geweld. Over jonge mensen die betrokken zijn geraakt bij de drugshandel, over het leven van de vriendinnen en vrouwen van de drugsbaronnen. Dat is vermoedelijk de reden dat ik nog niet te grazen ben genomen.’ Volgens collega’s van Cárdenas was het een wonder dat hij nog altijd leefde.
De Nederlandse fotograaf Teun Voeten was een vriend en collega van Javier Cárdenas. Voeten publiceerde in 2012 zijn fotoboek ‘Narco Estado. Drug Violence in Mexico’, waarin Cárdenas het voorwoord schreef. Voeten is gespecialiseerd in de drugsoorlog in Mexico. Momenteel werkt hij aan een doctoraat over het onderwerp en maakt hij samen met filmmaker Maaike Engels ook een documentaire over rituelen in de de drugsoorlog.
‘Ik leerde Javier in 2009 kennen. Het klikte meteen, hij heeft me goed geholpen met mijn onderzoek naar de narco wereld.’
Voeten maakt zich weinig illusies over wie er achter de moord op Cárdenas zit: ‘Ik denk dat het de overheid is. De drugskartels kan het niets schelen wat je over hen schrijft. Iedereen weet dat ze slecht zijn, niets nieuws onder de zon. Ze zijn er zelfs trots op als je hun wandaden publiceert. Maar als je begint over de gouverneur, de burgemeester of een wethouder die betrokken is bij de georganiseerde misdaad, is het natuurlijk een ander verhaal. Javier was altijd discreet. Daarom heeft hij zo lang geleefd. Maar op zeker moment is hij blijkbaar toch te ver gegaan. Het misdaadblad Riodoce waar hij voor schreef, staat bekend als kritisch. Misschien is zijn dood ook wel bedoeld als waarschuwing voor andere journalisten.’
Van keuterboeren naar miljardenbusiness
Om het nietsontziende geweld in Mexico enigszins te begrijpen, moet je terug naar de begintijd van de drugshandel, legt Voeten uit: ‘De staat Sinaloa waar Javier woonde, is de bakermat van de drugscultuur in Mexico. De eerste keuterboeren begonnen in 1915 met wat opium en gaven de burgemeester en de lokale politiechef een zakcentje zodat ze ongestoord hun ding konden doen. Dat is 100 jaar later uitgegroeid tot een miljardenbusiness.’
‘De drugskartels zijn zo verweven in de maatschappij dat bijna iedereen er direct of indirect een graantje van meepikt’, vervolgt Voeten. ‘De meeste mensen hebben dan ook boter op het hoofd. Enerzijds zijn ze tegen de drugsbendes, anderzijds zorgen de kartels voor jobs. Toen de beruchte drugsbaron en hoofd van het Sinaloakartel Joaquin Guzman, ‘El Chapo’, werd gearresteerd, kwamen mensen de straat op om te protesteren. Voor hen is hij een volksheld.’
Mexico staat bekend als een van de meest gevaarlijke landen voor journalisten ter wereld. ‘Volgens velen is Mexico geen land in oorlog, maar ik zou niet anders weten hoe je de situatie daar moet omschrijven,’ is Voeten van mening. ‘Laatst heeft een kartel een legerhelikopter neergeschoten met een raketwerper. Dat zijn toch oorlogshandelingen. De strijd speelt zich af op verschillende niveaus; niet alleen tussen kartels en de overheid maar ook tussen politiediensten. Zo heeft het ene kartel mensen van de lokale politie op de loonlijst, en het andere werkt met agenten van de federale politie. Daar ontstaat dan een soort proxy war uit tussen de federale- en gemeentepolitie.’
‘In elke streek heeft een drugskartel zijn eigen zakenstructuur. In Sinaloa houden ze zich alleen bezig met het transport van drugs terwijl ze aan de oostkust ook betrokken zijn bij afpersing, ontvoering, mensensmokkel. Die laatsten hebben een heel andere modus operandi. Het is ingewikkeld en zo diep verweven dat ik geen uitweg zie voor het eindeloze geweld. Zo lang mensen drugs blijven kopen en anderen er geld aan verdienen, zullen de handel en het geweld blijven bestaan.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
