Verkiezingen Spanje: Opbod aan nationalisme, maar weinig uitzicht op stabiele regering

Voor de derde keer in minder dan vier jaar tijd trekken de Spanjaarden komende zondag naar de stembus voor de verkiezing van een nieuw parlement. De kans dat dit leidt tot een stabiele regering, is klein. Ook in Spanje is het politieke landschap versplinterd, en de crisis rond Catalonië zorgt voor een opbod aan nationalisme.

De tijd van twee dominante partijen die de plak zwaaien in Spanje, is al enkele jaren voorbij. De conservatief rechtse volkspartij Partido Popular (PP) en de sociaaldemocratische arbeiderspartij PSOE zagen hun hegemonie bij de verkiezingen van eind 2015 doorbroken.

Het rechtsliberale Ciudadanos en het radicaal-linkse Podemos zetten zichzelf op de politieke kaart, en de kans dat daar nu nog een vijfde speler bijkomt, is groot. Het extreemrechtse Vox was tot voor een goed jaar nog onbeduidend maar is in de peilingen nu meteen goed voor zo’n 10 procent van de stemmen en ongeveer 30 parlementszetels. De partij zorgde in december vorig jaar al voor een aardverschuiving bij de regionale verkiezingen in Andalusië door bijna 11 procent van de stemmen binnen te halen. Vox levert er intussen gedoogsteun aan een regering van PP en Ciudadanos.

Andalusië gold als een socialistisch bolwerk, maar voor het eerst sinds Spanje in 1978 een democratie werd, zit de PSOE er nu niet in de regering. Waarnemers dichtten Vox tot voor kort een rol als mogelijke ‘kingmaker’ toe om een coalitie van PP, Ciudadanos en de extreemrechtse partij in het zadel te hijsen, maar zoals de kaarten nu liggen, is het onwaarschijnlijk dat die combinatie aan de benodigde 176 zetels komt om een meerderheid in het parlement te halen.

Al zijn uiterst-rechtse kiezers niet altijd geneigd om hun voorkeur in peilingen kenbaar te maken. Vox spint garen bij de aanhoudende hommeles rond het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven en roert de ultranationalistische trom. De partij pleit voor de onmiddellijke schorsing van de Catalaanse autonomie, wil separatistische partijen verbieden en stelt ook zwaardere straffen voor diegenen die Spanje en zijn symbolen beledigen, voor. Vox trekt fel van leer tegen migratie, de islam, feministen en het homohuwelijk en telt onder haar kandidaten op de kieslijsten generaals op rust die openlijk het Franco-gedachtegoed aanhangen.

Die scherpslijperij heeft de partij onder leiding van de 43-jarige Santiago Abascal geen windeieren gelegd. En het heeft ertoe geleid dat PP en Ciudadanos, uit angst om stemmen te verliezen aan Vox, een extra ruk naar rechts hebben gemaakt. Ze willen niet onderdoen voor mekaar met ronkende nationalistische uitspraken en poogden zich tijdens de campagne te profileren als de enige echte beschermers van de Spaanse territoriale eenheid. Pablo Casado en Albert Rivera, de respectievelijke leiders van PP en Ciudadanos, vonden mekaar ook in hun beschuldigingen aan het adres van de uittredende socialistische premier Pedro Sanchez.

Ze menen dat Sanchez ‘verraad’ pleegt door te blijven openstaan voor dialoog met de Catalanen. ‘U bent de gijzelaar van zij die Spanje willen breken’, stelde Casado eerder deze week in een televisiedebat. Volgens Rivera bestuurt Sanchez ‘voor hen die Spanje willen liquideren’.

Anderhalf jaar na het referendum over onafhankelijkheid in oktober 2017 heeft de Catalaanse kwestie nog altijd een centrale plaats in de Spaanse politiek. Enkele dagen na het begin van het historische proces tegen een reeks Catalaanse leiders dwongen de separatisten Sanchez in februari tot het uitroepen van vervroegde verkiezingen, omdat ze geen steun wilden leveren aan de ontwerpbegroting van de minderheidsregering.

Sanchez zelf was in juni 2018 aan de macht gekomen nadat hij de regering van de conservatief Mariano Rajoy met een motie van wantrouwen wandelen had gestuurd. De Catalaanse partijen hadden die motie gesteund. De peilingen duiden de PSOE van Sanchez aan als winnaar van de verkiezingen komende zondag, maar de sociaaldemocraten zouden wel ver verwijderd blijven van de absolute meerderheid en dus partners nodig hebben om te regeren.

Wegens de uiteenlopende standpunten over Catalonië lijkt een centristische regering met PSOE en Ciudadanos bij voorbaat uitgesloten. De partij moet dus in de richting van Podemos kijken, dat gebukt gaat onder interne verdeeldheid en zijn stemmenaantal gehalveerd zou zien, en enkele kleine regionale formaties, met op kop de links-separatistische ERC uit Catalonië. Maar hun steun zou een vergiftigd geschenk kunnen zijn voor Sanchez, zeker mocht het proces tegen de separatistische leiders uitdraaien op zware veroordelingen.