Verkiezingen in aantocht: de Europese ruk naar rechts?

In vier Europese landen zitten er verkiezingen aan te komen. In alle vier ligt een radicaalrechtse partij op de loer. Al is het nieuwe rechts ook altijd een beetje links.

(Vorau, 2/3/1971)

Partij: Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ)

Slogan: ‘Wir machen Österreich stark.’

Presidentsverkiezingen: 4 december 2016.

Ideologisch profiel:

Sterk nationalistisch, relatief EU-kritisch, ethisch conservatief, voor een strenger migratiebeleid. De partij noemt zichzelf ‘die soziale Heimatpartei’, maar zwalpt economisch van links naar rechts en omgekeerd.

Het verhaal:

FPÖ-presidentskandidaat Norbert Hofer, die binnen zijn partij als eerder gematigd geldt, nam het in april al op tegen de onafhankelijke kandidaat Alexander Van der Bellen, ex-Die Grünen. Een nek-aan-nekrace eindigde in het voordeel van Van der Bellen. Die haalde 30.000 stemmen meer, maar de verkiezingen moesten na een klacht van de FPÖ vanwege procedurefouten worden overgedaan. Grote vraag is nu wie er bij dat uitstel garen zal spinnen.

Politieke waarnemers gaven kort na de brexit het voordeel nog aan Van der Bellen. Met de slogan ‘kommt Hofer, kommt Öxit’ speelde de kandidaat aanvankelijk ook bewust in op de angst van zijn landgenoten voor een exit van Oostenrijk uit de Europese Unie. Daarbij kwam nog de migratiecrisis, een thema dat – toch minstens in Oostenrijk – wat minder prangend is geworden dan in april.

Heeft de overwinning van Trump de kansen doen keren? Gelijkenissen tussen Hofer en Trump zijn er in elk geval genoeg. Hoewel minder schreeuwerig, bepleit ook Hofer een betere relatie met Vladimir Poetin. Zo is de partij een uitgesproken tegenstander van de EU-sancties tegen Rusland. Een referendum over het Oostenrijkse lidmaatschap is volgens Hofer nog niet onmiddellijk nodig. Wel pleitte hij onlangs voor een nauwere band met ‘cultureel vergelijkbare’ landen als bijvoorbeeld Hongarije, waarmee Oostenrijk tot 1918 een dubbelmonarchie vormde. Een sterkere midden- en Oost-Europese as zou binnen Europa dan een tegenwicht kunnen vormen tegen de huidige dominantie van Duitsland, Frankrijk en de Benelux.

Tweet na Trump:

‘Ik feliciteer de 45e president van de Verenigde Staten, Donald Trump, met zijn verkiezingsoverwinning en wens hem veel succes in zijn verantwoordelijk ambt.’

(Venlo, 6/9/1963)

Partij: Partij voor de Vrijheid (PVV)

Slogan: ‘Nederland weer van ons.’

Parlementsverkiezingen: 15 maart 2017.

Ideologisch profiel:

Radicaal anti-Europees, radicaal anti-islam, nationalistisch en ethisch conservatief. Economisch combineert de partij een paar linkse (goedkopere zorg, behoud huidige pensioenleeftijd) met rechtse standpunten (snijden in overheidsapparaat, afschaffing subsidies voor kunst, ontwikkelingshulp, windmolens en openbare omroep).

Het verhaal:

Van alle West-Europese rechtsradicalen is Wilders zonder twijfel een van de meest radicale. In het PVV-verkiezingsprogramma – meer dan een A4’tje beslaat het niet – wordt gepleit voor een migratiestop, een hoofddoekenverbod en de sluiting van alle moskeeën. Verder moet het land zo snel mogelijk uit de EU en dienen ongeveer alle subsidies te verdwijnen ten faveure van de budgetten voor defensie en politie.

In navolging van het Vlaams Belang bij ons zoekt Geert Wilders weleens de grenzen van de vrije meningsuiting op. In 2014 vroeg hij aan een zaal vol aanhangers of ze meer dan wel minder Marokkanen in Nederland wilden. De zaal gaf het door Wilders gewenste antwoord, de voorzitter beloofde dit te zullen ‘regelen’. De uitspraak kwam hem op een druk gemediatiseerde rechtszaak te staan, waarvan de uitspraak op 9 december aanstaande wordt verwacht.

Of dat proces zijn immense populariteit zal schaden? Wellicht is eerder het tegendeel het geval. In de Nederlandse peilingen staat de PVV al maanden op kop, er is geen reden om aan te nemen dat daar de komende maanden verandering in zal komen.

De traditionele centrumpartijen stormen af op een huizenhoog, maar inmiddels bekend dilemma. Coalities zonder Wilders zullen allicht nog mogelijk blijven, maar houden hem op de plek waar hij misschien wel het liefst staat: aan de zijlijn. Een coalitie met Wilders dan maar? Een experiment uit 2010, waarbij de PVV aan de coalitie gedoogsteun verleende, draaide uit op een geweldige mislukking, niet in de laatste plaats voor Wilders zelf.

Tweet na Trump:

‘GEFELICITEERD @realDonaldTrump !! Een historische overwinning! Een revolutie! Ook wij zullen ons land teruggeven aan de Nederlanders!’

(Neuilly-sur-Seine, 5/8/1968)

Partij: Front National (FN)

Slogan: ‘Au nom du peuple.’

Presidentsverkiezingen: 23 april 2017.

Ideologisch profiel:

Uiterst nationalistisch, anti-Europees, voor een strenger migratiebeleid. Ethisch is het FN conservatief, economisch zijn er parallellen met extreemlinks.

Het verhaal:

Toen Jean-Marie Le Pen de partij nog leidde, was het simpel. Het Front National was extreemrechts, op alle mogelijke terreinen waarop een partij extreemrechts kan zijn. Daar kwam verandering in toen zijn dochter Marine in 2011 de fakkel overnam. Zij maakte het FN salonfähiger. Onder haar bewind werd het ooit thatcheriaanse FN een partij met een ondubbelzinnig links sociaaleconomisch programma. Zo is het FN tegen een verhoging van de pensioenleeftijd, en voor een verhoging van de minimumlonen. Verder wordt in het partijprogramma gepleit voor een sterkere overheid en de nationalisering van sommige banken. Hard voor migranten, zacht voor het ‘eigen volk’. Het is een recept dat aanslaat bij de Fransen en ook elders in Europa navolging krijgt – denk bijvoorbeeld aan het ‘nieuwe’ Vlaams Belang. Naar algemene verwachting haalt Marine Le Pen straks de tweede ronde van de verkiezingen. Wellicht moet ze dan duelleren met François Fillon, de kandidaat van rechts. De linksprogressieve kiezer wacht dan een haast onmogelijk dilemma. Net als Le Pen is Fillon een conservatieve nationalist die pleit voor een strenger migratiebeleid. Grote verschillen zijn er alleen als het over sociaaleconomische thema’s gaat. Fillon belooft een half miljoen ambtenarenjobs te schrappen, de pensioenleeftijd te verhogen en de 35-urige werkweek af te schaffen. Volgens het FN zullen die plannen zorgen voor ‘de vernietiging van de publieke dienstverlening en de Franse staat’.

Tweet na Trump:

‘Wat er vannacht in de VS is gebeurd, is niet het einde van de wereld maar het einde van een wereld.’

(Dresden, 1/3/1975)

Partij: Alternative für Deutschland (AfD)

Slogan: ‘Mut zur Wahrheit.’

Parlementsverkiezingen: Oktober 2017.

Ideologisch profiel:

Tegen het ’te lakse’ Duitse migratiebeleid en tegen de euro. Nationalistisch en ethisch bijzonder conservatief. Een duidelijk economisch profiel heeft de partij niet. Wel bepleit ze een (voorzichtig) protectionisme.

Het verhaal:

Alternative für Deutschland werd drie jaar geleden opgericht als een one-issuepartij, tegen de Europese noodleningen, en voor een grexit. Lang zou dat niet duren. Onder impuls van de huidige voorzitster Frauke Petry transformeerde de AfD in geen tijd van een kleine maar ernstige professorenpartij naar een populistische antimigratiepartij. Het succes van de AfD loopt ongeveer parallel met het succes van Pegida, een van oorsprong Duitse burgerbeweging die zich ’tegen de islamisering van het avondland’ kant. Toch vallen partij en beweging niet helemaal samen. Vanwege de beladen geschiedenis rust er op rechtspopulisme in Duitsland nog altijd een groot taboe. Minstens voor een deel verklaart het waarom Frauke Petry afstand wil houden van het soms ronduit ranzige Pegida-discours. En minstens voor een deel verklaart het ook waarom de AfD in Duitsland nog niet half zo populair is als vergelijkbare partijen elders in Europa.

Het maakt Frauke Petry niet minder strijdvaardig. Al sinds het begin van de migratiecrisis profileert de voorzitster zich als hét alternatief voor Angela Merkel en haar vluchtelingenbeleid, symbool van de wereldvreemde elites. De AfD reageerde euforisch op de verkiezing van Trump, en bouwde opnieuw een feestje toen Merkel bekendmaakte dat ze voor een vierde ambtstermijn gaat. Toch gelooft geen ernstig mens dat Petry Mutti Merkel van de troon kan stoten. Daarvoor is het Duitse klimaat vooralsnog veel te stabiel.

Tweet na Trump:

‘Het is veelzeggend dat de gevestigde politici en journalisten een democratische verkiezing als de Apocalyps verkopen.’