The Loudest Voice: hoe Roger Ailes van Fox News de chearleader van Republikeins Amerika maakte

Hij kwam, hij zag, en hij gooide alle fatsoen overboord. Portret van Roger Ailes, de man die Fox News uit de grond stampte en de weg plaveide voor Donald Trump.

Is het zijn gedateerde brilmontuur? Zijn het de guitige bolle wangen? Zijn het zijn strak achterover gekamde haren? Is het de grootvaderlijke waggel in zijn tred? Is het Russell Crowe die een papzak speelt en krampachtig zijn Australische accent probeert te onderdrukken?

Wat het ook is, de ongeïnformeerde kijker die Roger Ailes – gespeeld door Crowe – ten tonele ziet verschijnen, zal in de eerste minuten van The Loudest Voice een zekere neiging voelen om die olijke dikkerd sympathiek te vinden. Die indruk kan niet verkeerder zijn. Zes minuten en een afscheidsspeech met seksistische ondertoon later kan de kijker het nog wijten aan de tijdgeest: de jaren negentig worden niet voor niets de naughties genoemd. Maar na één episode vol gebrul, intimidaties en grensoverschrijdend gedrag zullen enkel psychopaten Ailes nog sympathiek vinden.

En toch was net die Roger Ailes, over wie Canvas vanaf deze week de fictieserie The Loudest Voice uitzendt, een van de invloedrijkste figuren in de Amerikaanse politiek van de voorbije jaren. Als oprichter van het televisienetwerk Fox News veranderde hij de standaarden in de Amerikaanse journalistiek. De serie is gebaseerd op de gelijknamige biografie van auteur en journalist Gabriel Sherman, die voor zijn boek meer dan 600 getuigen sprak. In die biografie schetst Sherman het portret van een manipulatieve bullebak die als een culturele kruisvaarder de onderbuikgevoelens van conservatief Amerika bespeelde. Tegelijk was Ailes vastberaden, niet begiftigd met enige vorm van scrupule, een intrigant die als geen ander de sentimenten van traditioneel Amerika kon inschatten én inzag hoe hij die te gelde kon maken. Bovendien was Ailes loyaal tot in de dood. ‘Ik ken enkel vriendschap of verschroeide aarde’, citeert Sherman hem in zijn boek.

Campagnetruken

In de jaren zestig en zeventig maakte Ailes furore als meedogenloos politiek strateeg. In 1968 huurde Richard Nixon de op dat moment 27-jarige Ailes in als campagneconsulent. De stuurse, nukkige Nixon, die in 1960 de campagne tegen John F. Kennedy verloor na een slechte prestatie bij de televisiedebatten, werd met Ailes’ hulp een voorkomend en gevat debater. Ook Ronald Reagan huurde Ailes in voor zijn herverkiezingscampagne in 1984. Legendarisch was het moment waarbij Reagan, met zijn 73 jaar op dat moment de oudste Amerikaanse president ooit, tijdens een debat de vraag kreeg of hij niet te oud was om herverkozen te worden. ‘Ik wil leeftijd geen onderwerp maken in deze campagne’, aldus Reagan. ‘Ik wil de jeugd en onervarenheid van mijn tegenstrever niet uitbuiten.’ Het antwoord was hem ingefluisterd door Ailes en smoorde de discussie succesvol in de kiem. Zelfs zijn Democratische tegenstander Walter Mondale, met zijn 56 jaar allesbehalve een jongeling, kon een lach niet onderdrukken.

Bij de verkiezingen van 1988 trok Ailes de trukendoos pas helemaal open. Als adviseur voor George Bush sr. deed Ailes er alles aan om de Democratische tegenkandidaat, Michael Dukakis zwart te maken. Er was de zogenaamde draaideurreclame, waarbij de Bushcampagne de indruk wekte dat Dukakis moordenaars en misdadigers via een draaideur uit de gevangenis zou helpen. Maar de genadeslag kwam door het zogenaamde tankincident, waarbij de Bushcampagne de spot dreef met Dukakis, die gezeten op een M1A1 Abrams-tank een onnozele helm droeg. Dukakis, die er volgens zijn adviseurs ‘met gelijk welke hoed op’ uitzag ‘als een idioot’, werd genadeloos weggezet als een lulletje rozenwater aan wie het Amerikaanse volk onmogelijk zijn steun kon verlenen. Dukakis, die de campagne was ingegaan met een voorsprong van 17 procentpunten op Bush, leed een van de zwaarste Democratische nederlagen van de 20e eeuw.

Tussen 1980 en 1986 zou Ailes in totaal dertien senatoren en acht volksvertegenwoordigers verkozen krijgen voor de Republikeinen. Zijn campagne-ervaringen paste Ailes later toe op zijn televisiewerk. Zijn strategie werd bekend als de Orchestra Pit Theory. ‘Stel dat je twee gasten op het podium hebt. De ene zegt dat hij een oplossing heeft voor het Midden-Oosten, en de andere valt in de orkestbak. Wie van de twee zal er dan op het avondjournaal komen?’ Ailes wist maar al te goed dat goede televisie niet noodzakelijk goede journalistiek behoefde.

Weg met het fatsoen

De strategie van Ailes als televisiemaker was al snel duidelijk: wees de luidste stem in de kamer. Daarvoor speelde hij opmerkelijk genoeg leentjebuur bij… de radio. Zelfs voor hij Fox in 1996 uit de grond zou stampen, was Ailes al gefascineerd geraakt door de kracht van conservative talk radio, het kluwen aan radiostations waar conservatieve stokebranden naar hartenlust fulmineerden tegen alles wat hen te links was – en dat was heel wat. Tot 1987 waren Amerikaanse radiostations nog gebonden door de Fairness Doctrine van 1948, die hen verplichtte om een deel van hun tijd te besteden aan belangrijke maatschappelijke onderwerpen, waarbij verschillende zienswijzen aan bod moesten komen. Die doctrine werd afgeschaft onder het presidentschap van Reagan.

Die afschaffing, een lange verzuchting van conservatieven, zorgde voor een wildgroei aan conservatiefgezinde radioprogramma’s. De ongekroonde keizer van die nieuwe radiosfeer was Rush Limbaugh, die met zijn tirades vol onversneden racisme, homofobie, vitriool en misogynie al snel de populairste radiohost van Amerika werd. Miljoenen Amerikanen smullen ook vandaag nog van Limbaughs totaal losgeslagen samenzweringstheorieën. Ailes, die in het begin van de jaren negentig een eigen kanaal voor CNBC uit de grond stampte, haalde Limbaugh in 1994 binnen. Zijn show werd al na twee jaar stilgelegd, volgens ingewijden wegens producer Ailes’ gewoonte om zijn collega’s voor het vuil van de straat uit te schelden. Tijdens de laatste State of the Union kreeg hij de Presidential Medal of Freedom, de hoogste onderscheiding die een Amerikaans burger te beurt kan vallen.

Toen NBC en Microsoft in 1995 de handen in elkaar sloegen, nam MSNBC de plaats in van Ailes’ televisiekanaal, en was zijn rol bij het bedrijf uitgespeeld. Net op dat moment kwam de Australische mediamagnaat Rupert Murdoch op de proppen. Nadat hij tien jaar eerder de filmstudio 20th Century Fox had overgenomen, wilde hij nu zijn eigen nieuwskanaal. Murdoch droomde ervan om de schreeuwerigheid van zijn Australische en Britse tabloids in televisie om te zetten, en mikte daarvoor op de typische fans van het American football: sociaal-conservatieve, eerder laagopgeleide Amerikanen uit de zuidelijke en centraal gelegen staten, die aan intellectuelen, politieke correctheid en minderheden een broertje dood hebben. Het is niet toevallig dat Murdoch in één adem de uitzendrechten voor de NFL-footballcompetitie kocht.

In Ailes vond Murdoch een man die hem overvleugelde in tomeloze ambitie. Ailes was ervan overtuigd dat Fox News de gevestigde grootmachten als MSNBC, CNN en ABC News naar de kroon zou steken. Hij maakte de – niet onjuiste – analyse dat alle bestaande Amerikaanse nieuwskanalen zich richtten op liberals. Fox News moest er dan ook exclusief zijn voor conservatieven, vond Ailes. Met Fox bracht hij een oude droom in vervulling. Onder het presidentschap van Nixon kwamen diens adviseurs – waaronder Roger Ailes – met het idee op de proppen om een regeringsgezind televisiekanaal te creëren. ‘Mensen zijn lui. Bij televisie moet je enkel zitten, kijken, luisteren. Het denken wordt in jouw plaats gedaan’, luidde het advies aan Nixon, die het plan door het uitbreken van het Watergateschandaal nooit ten uitvoer zou brengen. Fox zou ‘ fair and balanced‘ zijn, beloofde Ailes. Zoals de liberaalgezinde komiek Stephen Colbert het in 2006 verwoordde op het correspondentendiner van het Witte Huis: ‘Fox geeft je beide kanten van elk verhaal. De kant van de president, en die van de vicepresident.’

Snol of niet?

Om Fox te stofferen, keek Ailes (opnieuw) naar de sterren van de conservatieve radio. Zo lanceerde hij Sean Hannity, de presentator die met zijn The Sean Hannity Show vandaag nog steeds het absolute Fox-kijkcijferkanon is. Waar het gros van de televisiemakers in de jaren negentig een stamelende, hyperkinetische, schuimbekkende melkmuil met een pagekapsel zag, zag Ailes het archetype van wat uiteindelijk zou uitgroeien tot de huisstijl van Fox News: partijdige journalistiek op steroïden.

Bovendien was de beginperiode van Fox News een dankbaar tijdperk voor sensatiegerichte journalistiek. In januari 1998 brak het Lewinsky-schandaal los. Het rapport van openbaar aanklager Kenneth Starr, waarin hij met ongenadige nauwgezetheid de handelingen tussen president Bill Clinton en stagiaire Monica Lewinsky beschreef, werd van naaldje tot draadje onophoudelijk besproken. ‘Is Monica Lewinsky een doorsnee meisje, of is ze een jonge snol die op zoek is naar sensatie?’ legde Fox voor aan zijn kijkers (54 procent van de kijkers oordeelde: snol). ‘Geen gerucht was té van de pot gerukt, geen suggestie te vilein en geen beschuldiging te weerzinwekkend’, schreef Monica Lewinsky daarover in The New York Times, kort na Ailes’ overlijden in 2017. Nauwelijks vijf jaar na zijn lancering was Fox News het populairste televisiekanaal van de Verenigde Staten. In 2010 haalde een op de vier Amerikanen zijn nieuws uitsluitend bij Fox News.

Sinds de Lewinsky-affaire laat Fox News geen crisis voorbijgaan zonder de grenzen opnieuw een beetje te verleggen. Tijdens de aanslagen van ‘9/11’ was Fox het eerste televisiekanaal om te spreken over ‘een aanval op Amerika’. Kort daarna bezorgde Roger Ailes een vertrouwelijke memo aan Karl Rove, de machtige politiek strateeg van George Bush jr. In die aantekening raadde hij de president aan om ‘de hardst mogelijke maatregelen’ te nemen. In de nasleep van de aanslagen liep Fox als cheerleader voorop in het promoten van de oorlogen in Afghanistan en Irak. Personeelsleden werden verplicht om een pin met de Amerikaanse vlag te dragen. De vaderlandsliefde, gebood Ailes, moest zonder aarzeling worden beleden. Goede patriotten horen de president immers blindelings te gehoorzamen – vooropgesteld dat de president een Republikein is.

Ailes was niet louter een verdediger van het conservatieve standpunt. Hij zag het potentieel van non-stoptelevisie die voortdurend inspeelde op angstgevoelens en verongelijktheid en besefte beter dan wie ook dat razernij een businessmodel kan zijn. Fox pakt er zelf geregeld mee uit dat het ‘een kruistocht’ voert in de ‘cultuuroorlog’. Toen er met Barack Obama een zwarte én Democratische president het Witte Huis binnenstapte, ontpopte Fox zich tot de ware stoottroepen van de oppositie. Onder Obama gaf Fox alle ruimte aan mensen die hem ervan beschuldigden moslim te zijn, een racist die blanken haat, een communist met autoritaire trekjes. Er werd gesuggereerd dat een president niet hoorde te golfen en beter niet op Twitter zat. De mosterd die hij at, de vuistjes die hij gaf, zelfs de paperclips die hij gebruikte waren voor Fox-pundits een steen des aanstoots.

Symbiose

In 2011 kreeg die anti-Obamahysterie een buitenboordmotor aangebonden, toen Ailes niemand minder dan Donald Trump aan een wekelijkse afspraak bij het praatprogramma Fox & Friends hielp. Trump werd er de woordvoerder van de zogenaamde birther movement, die de samenzweringstheorie verspreidde dat Obama niet in Amerika geboren was, en dus nooit president had mogen worden. Was Fox voorheen al anti-Obama, dan werd de sfeer vanaf 2011 ronduit oorlogszuchtig. Tot Trumps aantreden deden Fox-presentatoren birtherism nog af als een samenzweringstheorie, waarvan de aanhangers ‘losgeslagen’ en ‘idioten’ werden genoemd. Fox & Friends werd de gedroomde megafoon waarmee Donald Trump een politiek figuur zou worden. Opvallend daarbij was dat het bondgenootschap tussen Trump en Ailes eerder een verstandshuwelijk was. Volgens Sherman zou Ailes Rupert Murdoch gewaarschuwd hebben voor Trump. ‘Hij zorgt voor fantastische kijkcijfers, maar als je niet voorzichtig bent zal hij Fox News volledig controleren.’

Met Donald Trump in het Witte Huis zijn Fox News en het presidentschap ei zo na tot een totale symbiose gekomen. Maar liefst 21 voormalige Fox News-werknemers hebben ondertussen een plek in Trumps kabinet ingenomen. Kabinetsleden die de laan worden uitgestuurd, vinden dan weer vaak onderdak bij Fox. Bill Shine, de voormalige vicevoorzitter van Fox, werd in 2018 directeur communicatie en leidt nu Trumps herverkiezingscampagne.

Bovendien blijkt dat de berichtgeving op Fox News Trump stuurt in zijn beslissingen. Matt Gertz, die voor de progressieve waakhond Media Matters het mediagebruik van de president onderzoekt, concludeert dat Fox & Friends ‘de echte ochtendbriefing van de president’ is. Vaak begint Trumps werkdag met een reeks tweets over wat hij op zijn favoriete ochtendshow ziet. De president blijkt bijzonder ontvankelijk voor de retoriek op zijn favoriete nieuwskanaal. Wanneer Republikeinse en Democratische Congresleden een akkoord sluiten om een government shutdown tegen te gaan, trekt Trump zich op het laatste moment terug, nadat hij op Fox & Friends kritiek heeft gehoord omdat er daarin geen geld is voorzien voor een grensmuur. Vervolgens presenteert het kanaal Trump gekleurde statistieken, die hem de indruk geven dat Amerikanen hem steunen in de shutdown.

Het verhaal over hoe Trump zwijggeld betaalde aan pornoactrice Stormy Daniels, ontdekt door een Fox-journaliste, wordt van hogerhand tegengehouden. Tijdens de tussentijdse verkiezingen in 2018 verspreidt Fox voluit valse berichten over horden migranten die klaar staan om de grens te bestormen. Tijdens de impeachmentprocedure fungeert Fox als een non-stopadvocaat voor Trump, bereid om zelfs het meest dwingende bewijs weg te lachen. Gedecoreerde oorlogsveteranen, die Fox doorgaans behandelt als het zout der aarde, worden perfide leugenaars zodra ze de president bekritiseren. Geen uitspraak van Trump is dwingend genoeg om een Fox-pundit te laten toegeven dat de president zich onoorbaar heeft gedragen. Wanneer de president finaal toegeeft dat hij de wet heeft overtreden, schakelt Fox van ontkennen naar goedpraten, en wordt met hetzelfde aplomb benadrukt dat het normaal is dat een president zich zo gedraagt. Toeval of niet: in 2017 is het motto Fair & Balanced afgevoerd.

Van alle Fox-gezichten is niemand loyaler dan Sean Hannity. Woordvoerders van Trump geven amper nog persconferenties, en prefereren gewoon aan te schuiven bij Hannity’s show. Hannity zelf maakt er geen geheim van dat hij bijna dagelijks met de president belt, en hem adviseert bij grote beleidskeuzes. In ruil trekt hij te vuur en te zwaard ten strijde tegen gelijk welke criticus. Onlangs suggereerde Hannity zelfs dat Obama ‘gearresteerd’ moest worden wegens het beledigen van president Trump, en hij heeft meermaals herhaald dat ook Hillary Clinton hoort aangeklaagd te worden. In 2018 verscheen Hannity tijdens een Trumprally zelfs zij aan zij met de president. CNN-reporter Oliver Darcy suggereert dat Hannity vandaag de facto een van Trumps topadviseurs is. ‘Blijkbaar hebben we toen we Trump verkozen in zekere zin ook Sean Hannity verkozen.’

Roger Ailes is er ondertussen niet meer om op de kwestie te wegen. In juli 2016 nam hij ontslag nadat voormalig nieuwsanker Gretchen Carlson hem had beschuldigd van ongewenste intimiteiten. Amper tien maanden na zijn ontslag komt Ailes thuis ten val. Acht dagen later overlijdt hij ten gevolge van een hersenbloeding. De primeur van zijn overlijden gaat – o ironie – niet naar Fox, maar naar de conservatieve concurrent The Drudge Report. ‘Zelfs na zijn dood’, concludeerde het hoofdcommentaar van The Washington Post, ‘liet Ailes een laatste plekje verschroeide aarde na.’