Nathalie Van Raemdonck

‘Sociale media hebben Schild & Vrienden niet gecreëerd, maar wel de nodige middelen gegeven’

Nathalie Van Raemdonck Onderzoekster naar desinformatie op online platformen en beheerder van @anti_conspiracy_memewars

Het is momenteel niet zeker of advertenties op sociale media überhaupt effect hebben op iemands politieke overtuiging. ‘Toch hanteren we best het voorzorgsprincipe, want er staat veel op het spel’, schrijft Nathalie Van Raemdonck, experte cyberoorlog en informatieveiligheid.

Naar aanleiding van de driedelige reportage Facebook en Ik van VRT-journalist Tim Verheyden kroop onderzoeker Glen Joris in zijn pen. In de documentaire trachtte de VRT-journalist de impact van Facebookadvertenties te illustreren door een gerichte campagne op sociale media voor pastinaak te lanceren. Joris heeft natuurlijk gelijk. Je kan een simpele pastinaak inderdaad niet vergelijken met de complexiteit van een politieke mening.

Maar toch behouden we best het voorzorgsprincipe. Hoewel de wetenschap momenteel geen causaal verband vindt tussen Facebookadvertenties en iemands politieke mening, is de kous daar niet mee af. Het betekent met andere woorden niet per se dat je politieke opinie helemaal veilig is voor beïnvloeding op Facebook. Toch is dat de toon van de discussie vandaag de dag: Ofwel geloof je dat Facebook iedereen brainwasht, ofwel luister je naar de wetenschappelijke resultaten en er is geen probleem. De invloed van Facebook op de maatschappij is helaas veel complexer dan dat, dus wat nuance lijkt aan de orde.

Sociale media hebben Schild u0026 Vrienden niet gecreëerd, maar wel de nodige middelen gegeven.

Het blijft moeilijk in de humane wetenschappen om met zekerheid een oorzaak aan te duiden voor bepaalde effecten. Er zijn namelijk zoveel factoren die een invloed op het politiek gedrag van een bevolking kunnen hebben. Een zuiver experiment van Facebooks impact op de maatschappij is moeilijk en onethisch, ook al heeft Facebook het ooit al geprobeerd.

Donald Trump en Ted Cruz

Onze online leefwereld bestaat uit een uitgestrekt digitaal ecosysteem van informatieverspreiding. De mogelijke impact van sociale media reikt dus veel verder dan advertenties voor politieke partijen. Zo zijn er andere studies die causale linken vinden van gedragsverandering door advertenties, nepnieuws, bots en trolls die verregaande gevolgen kunnen hebben.

Onderzoek toont aan dat hoe vaker mensen blootgesteld worden aan nepnieuws op sociale media, hoe meer ze overtuigd geraken van de inhoud. Eerder onderzoek vond wel degelijk een causale link tussen nepnieuws en politieke attitudes. Bovendien is nepnieuws sowieso in opmars en belanden de meeste bezoekers op fake news pagina’s via Facebook. Onderzoek toont hoe bots en trolls deorganische verspreiding van nepnieuws stimuleren en het ecosysteem dus manipuleren. Het Russische Internet Research Agency heeft deze tactieken al tijdens de invasie in Oekraïne ontwikkeld, en paste ze toe tijdens de meest recente Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Hoeveel impact dit heeft gehad op de uitslag van de verkiezingen is nog steeds niet uitgeklaard. Zeker is wel dat Cambridge Analytica Donald Trump niet eigenhandig in het Witte huis zette met politieke advertenties. We mogen niet vergeten dat ook Ted Cruz bijvoorbeeld beroep deed op de diensten van het omstreden bedrijf.

Haatmisdrijven

Glen Joris heeft wel degelijk gelijk wanneer hij stelt dat er geen wetenschappelijke consensus is. Toch zien we vandaag enkele zorgwekkende ontwikkelingen waarbij sociale media allerminst een neutrale rol spelen. In Myanmar heeft een recent rapport van de Verenigde Naties Facebook als kwalijke versterker van de genocide tegen de Rohingyamoslims aangeduid. Een Duitse studie vond dan weer een causaal verband tussen Facebookgebruik in Duitse dorpen en haatmisdrijven op vluchtelingen.

Vragen we ons best niet af of welke voorzorgen we kunnen nemen?

De polarisering lijkt alleen maar toe te nemen in onze maatschappij en niet iedereen is zich daar bewust van. Heel Vlaanderen leek van zijn stoel te vallen toen ze de Panoreportage over Schild & Vrienden zag. Sociale media heeft dit racistisch clubje niet gecreëerd, maar wel de nodige middelen gegeven om elkaar online te vinden en zich te mobiliseren in troll-operaties.

Dat er geen sluitende verklaringen zijn voor die polarisering, wil niet zeggen dat sociale media géén impact hebben op de maatschappij. Vragen we ons best niet af of we geen voorzorgen kunnen nemen?

Wat staat er op het spel?

Wanneer we sociale media als de grote verantwoordelijke aanduiden voor politieke tendensen in onze samenleving, dreigen we aanzienlijke fouten te maken. Vooral onze online vrijheid van meningsuiting loopt gevaar. Die gaat nu al wereldwijd systematisch achteruit. Zelfs in Europa neemt men maatregelen tegen online hate speech en terrorisme die het internet minder vrij maken.

Maar we kunnen niet blijven ontkennen dat sociale media een impact hebben op onze samenleving. Het is gevaarlijk om te wachten op bewijs dat een volledig causaal verband aantoont, terwijl mensen zich vandaag online radicaliseren of overtuigd geraken van nepnieuws. Door toenemende twijfel aan het effect van vaccinaties op de gezondheid – een beweging die nepnieuws verspreid op sociale media – heeft de Wereldgezondheidsorganisatie nu bijvoorbeeld de anti-vaccinatiebeweging uitgeroepen tot één van de grootste gezondheidsdreigingen van 2019.

We zijn sociale wezens en allen beïnvloedbaar zijn door vrienden en media. Onze sociale aard is een van onze sterke punten, maar het is ook een kwetsbaarheid die al sinds mensenheugenis wordt uitgebuit. Als we een vrij en open, maar veilig internet willen behouden, moeten we die kwetsbaarheden kunnen oplappen. Dat begint met het erkennen dat er een probleem zou kunnen zijn. Een voorzorgsprincipe, zeg maar.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content