Europa moet een eigen koers varen, tegen het anti-Iraanse beleid van Donald Trump in. Dat zegt de Iraans-Amerikaanse Midden-Oostenspecialist Vali Nasr.
‘Donald Trump is erin geslaagd een relatief stabiele politieke situatie heel explosief te maken’, zegt Vali Nasr, voormalig adviseur van president Barack Obama en docent aan de Johns Hopkins University in Washington. Nasr werd in 1960 in Teheran geboren en emigreerde na de Iraanse revolutie samen met zijn ouders naar het Westen. ‘Maar de Irancrisis maakt ook de zwakke positie van Europa duidelijk.’
In welke zin?
Vali Nasr: De Europeanen volgen volledig het buitenlands beleid van de Amerikanen. In Iran geloven velen dat Europa een verdachte rol heeft gespeeld: het overtuigde Iran ervan om zich aan het nucleair akkoord te houden maar laat ondertussen de Verenigde Staten de druk opvoeren.
De Europeanen volgen volledig het buitenlands beleid van de Amerikanen.
De Europeanen hadden wel kritiek op Trumps beslissing om uit het nucleair akkoord te stappen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas is in juni nog naar Teheran gevlogen om met Iran in gesprek te blijven.
Nasr: Europa beloofde dat het zou proberen het akkoord te redden na het vertrek van de VS, maar het heeft de Amerikanen geen strobreed in de weg gelegd. Wel integendeel, het heeft toegegeven aan de Amerikaanse druk. Onlangs nam de Britse marine de omstreden beslissing om een Iraanse olietanker voor Gibraltar aan de ketting te leggen. Dat bevestigde voor de Iraniërs dat de Europeanen dansen naar het pijpen van de Amerikanen.
Beschouwt u de nieuwe Britse premier, Boris Johnson, als een adept van Trump?
Nasr: De Britten zouden Trump niet méér kunnen steunen dan ze nu al doen. De enige stap die Johnson nog niet heeft gezet, is het nucleair akkoord officieel opzeggen. Dat zou enorme problemen veroorzaken, omdat het de breuk tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie zou benadrukken. De Britten vragen de EU nu wel om steun in de crisis (rond de door Iran geconfisqueerde Britse tanker Stena Impero, nvdr) en willen dat ze de scheepvaart in de Straat van Hormuz militair helpt beschermen. Zo proberen ze de rest van Europa te binden aan het buitenlands beleid van de VS.
Wat kunnen de Europeanen dan doen om het nucleair akkoord in stand te houden?
Nasr: Binnen het kader van het akkoord, dat vier jaar geleden met Iran is gesloten, zijn diverse opties mogelijk. De Europese ondertekenaars – Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – zouden Iraanse olie kunnen kopen. Of ze zouden Iran een kredietlijn kunnen toestaan, die via olieleveringen verloopt. Natuurlijk zou dat leiden tot een conflict met Washington, maar Trump zou de Europese staten wellicht geen sancties opleggen.
Volgt Trump een bepaalde strategie?
Nasr: Zijn strategie is mensen onder druk zetten. Zo heeft Trump in het verleden de Mexicanen, de Canadezen en de Europeanen al tot toegevingen gedwongen.
Met Iran lijkt dat moeilijker.
Nasr: De Iraniërs vertrouwen Trump niet. Hij zegt dat hij wil onderhandelen, maar de Amerikaanse veiligheidsadviseur John Bolton en de minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo willen geen nieuw verdrag. Zij willen het regime in Teheran weg.
Waarom haalden de Iraniërs een Amerikaanse drone neer en hielden ze een Britse tanker tegen? Willen ze een oorlog met de VS uitlokken?
Nasr: Dat denk ik niet. Ze hebben een jaar lang geduld geoefend, maar Trump voerde de dreigementen op en bestempelde de Iraanse Revolutionaire Garde als een terreurbeweging. Zelfs de gematigde stemmen in Iran geloven niet meer dat alleen afschrikkingspolitiek Trump zal tegenhouden. De Iraanse boodschap is duidelijk: wij kunnen deze crisis doen escaleren. Jullie kunnen dreigen met een oorlog, maar die zal ook jullie pijn doen.
Wat vindt de publieke opinie in Iran van het nucleair akkoord?
Nasr: In het begin waren de verwachtingen zeer positief. Er werd gehoopt op openheid en dat de Iraanse markt Europese en later zelfs Amerikaanse bedrijven zou aantrekken. President Hassan Rohani geloofde dat het akkoord tot meer buitenlandse investeringen én tot veranderingen in Iran zelf zou leiden.
En nu?
Nasr: Veel Iraniërs voelen zich bedrogen. Ze leggen nu de schuld bij gematigde politici zoals Rohani. Niemand in Iran wil de stap zetten om met Trump te onderhandelen. De Iraniërs willen zich niet laten vernederen. Iran heeft een zeer oude culturele geschiedenis, waaraan het een eigen aura en waardigheid ontleent.
Zelfs de gematigde stemmen in Iran geloven niet meer dat alleen afschrikkingspolitiek Trump zal tegenhouden.
Waar komt die Amerikaanse obsessie voor Iran vandaan?
Nasr: Iran ligt op een strategische plek tussen Europa en Azië en telt meer dan 80 miljoen inwoners. De Iraanse Revolutie van 1979 was een psychologische schok voor het Westen en vooral voor de VS. De gijzelingsactie in de Amerikaanse ambassade in Teheran was de hoofdreden waarom Jimmy Carter in 1980 de presidentsverkiezingen verloor van Ronald Reagan. De revolutie leidde ook tot de politisering van het moslimfundamentalisme.
De jonge generatie Amerikaanse politici heeft in 2003 de oorlog in Irak meegemaakt, sommige hebben zelfs meegevochten. Zij associëren Iran niet met Khomeini, maar met Qasem Soleimani, de aanvoerder van de Islamitische Revolutionaire Garde. Ze beschouwen hem als een terrorist, die de Iraanse militaire acties in Syrië, Jemen en Irak coördineert en honderden Amerikaanse soldaten de dood ingejaagd heeft.
Wat kan de spanning doen verminderen?
Nasr: De Arabische wereld is sterk veranderd. Belangrijke staten als Syrië, Egypte en Irak zijn verzwakt of vernield. En ik denk niet dat Saudi-Arabië de leemte kan opvullen. Het speelt een veel kleinere rol dan we denken. De Saudi’s hebben geld, maar ze hebben weinig invloed bij de conflicten in Syrië, Libanon en Jemen. Vergelijk het met de periode vlak voor de Eerste Wereldoorlog bij ons. Er zijn een aantal staten die elkaar in evenwicht houden, zoals Turkije, Iran en Israël – samen met Rusland en de Verenigde Staten. Sinds de oorlog in Irak en de Arabische Lente is de Arabische wereld geïmplodeerd. Dat heeft Iran de kans gegeven aan invloed te winnen. En daarom wil een land als Saudi-Arabië dat de Amerikanen Iran onder de knoet houden.
Veel Iraniërs voelen zich bedrogen. Ze leggen de schuld bij gematigde politici als president Rohani.
U vergelijkt de situatie in het Nabije Oosten met die in Europa vlak voor de Eerste Wereldoorlog: dat is niet erg geruststellend.
Nasr: Juist daarom is het zo belangrijk dat de VS met Iran strategische onderhandelingen voeren. Nu zeggen de Amerikanen dat Iran zijn atoomprogramma moet opgeven en alle raketten moet vernietigen. Tegelijkertijd staan ze voor 100 miljard dollar wapenleveringen toe aan Israël en Saudi-Arabië. Bovendien wil Amerika dat Iran zich uit alle Arabische buurlanden terugtrekt. Waarom zou het dat doen? Amerika moet goed polsen waar de veiligheidsbelangen van Iran liggen. Zoals Henry Kissinger dat in 1971 deed tijdens een geheime ontmoeting met de Chinese premier Zhou Enlai. Maar ik zie in het Witte Huis niemand van zijn kaliber rondlopen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
